23 - 12 - 2022
حزن بی‌پایان بم
مریم جلیلوند
پنجم دی‌ماه ۱۳۸۲ بود که لرزه‌ای هولناک، دردی جانکاه را در یاد و خاطره مردم ثبت کرد. زلزله ۲۵۰۰ سال ثبات را هدف گرفت و قدم به شهر بم گذاشت. پنج صبح تاریخ منطقه و تعداد کثیری از مردم یکجا بلعیده شدند. با اینکه دنیا به یاری بم شتافت و امدادهای مردمی و دولتی بدون‌وقفه در شهر سرازیر شد اما پس از گذشت ۹ سال هنوز خاک غم از سر بم زدوده نشده و ارگ یارای ایستادن ندارد.
حالا با گذشت این همه سال مسوولان از اقدامات مرمتی میگویند. آنها یک روز قبل از فاجعه پنجم دی‌ماه به سخنرانی می‌پردازند و با آماری که در دست دارند از عملکردشان میگویند. البته مسوولان میراث‌فرهنگی کرمان از ارگ بم با خبرگزاری‌ها حرفی نمی‌زنند. گویی هراسی فراتر از زلزله دارند. آنها لب از سخن فرو می‌بندند، از شهرشان هیچ نمی‌گویند، یک‌بار بی‌خانمانی بس است، شاید اگر غم نان می‌گذاشت وضع فرق می‌کرد.
با این‌حال برگه‌هایی به خبرگزاری میراث فرهنگی ارسال می‌شود بدون نام و نشان. این برگه‌های گمنام از مهم‌ترین اقدامات مرمتی ارگ بم بعد از زلزله خبر می‌دهند. مرمت حصار جنوبی و شرقی ارگ بم، مرمت برج و باروهای حصار دوم و سوم ارگ، مرمت سربازخانه، مسجد پیامبر، زیارتگاه مسجد ارگ، محراب‌های مسجد جامع، تکیه و محور بازار ارگ، چهارسوق و حجره‌‌های بازار، برج آسیاب بادی، خانه فرمانده قشون، مدرسه میرزا نعیم، انبار و اندرونی خانه سیستانی، ضلع جنوبی و شمال شرقی اصطبل ارگ بم و مرمت بخشی از گذر سیستانی ارگ بم، آواربرداری حاکم نشین و همچنین آواربرداری ۹۷ درصد عامه‌نشین از جمله فعالیت‌هایی بوده که در یک‌سال اخیر صورت گرفته است. اما این منبع فکسی به مرمت‌های منظر فرهنگی بم هم اشاره دارد. گفته می‌شود چهارطاقی، حوض گازرشو، کوشک رحیم‌آباد، قلعه دختر، مجموعه عامری، مجموعه وکیل، کارخانه حناسایی، مقبره خواجه آفاق، مقبره میرزا ابراهیم، حمام سید و یخدان همگی به دست استادکار مرمت سپرده شد و کاملا ترمیم شده‌اند.
البته اعطای کاربری به تمام فضاهای مرمت شده ارگ بم به منظور بازگرداندن حیات و پویایی به مجموعه با راه‌اندازی بانک سفال، نمایشگاه ماکت، دفتر باستان‌شناسی، کارگاه مرمت اشیای تاریخی، آزمایشگاه مواد و مصالح، کارگاه‌های تولید و عرضه هنرهای سنتی، نمایشگاه فنون مقاوم‌سازی، دفتر فنی، دفتر کارگاه و دفتر نگهبانی از جمله اقدامات شاخص پروژه مرمتی ارگ بم بوده است. با توجه به اینکه کارگاه حفاظت و مرمت پایگاه میراث جهانی بم یکی از مجهزترین کارگاه‌های حفاظت و مرمت کشور است، مسوولان به نقش کمک‌های اهدایی کشور ژاپن اشاره می‌کنند که در تجهیز کارگاه حفاظت و مرمت پایگاه بسیار پررنگ است. این درحالی است که تداوم مطالعات و برنامه‌های پژوهشی در زمینه‌های مرمت، معماری، باستان‌شناسی و ساماندهی و تقویت زیرساخت‌های گردشگری و همین‌طور برچیدن ایستگاه پمپ بنزین در حریم گسل بم برای فراهم‌کردن زمینه‌های خروج بم و منظر فرهنگی آن از فهرست میراث‌جهانی در خطر فعالیت‌های عمده‌ای است که توسط کارشناسان و مدیر پایگاه بم صورت گرفته است. با تمام این تفاسیر برخی از کارشناسان به عواملی اشاره می‌کنند که روند مرمت را کند می‌کند. این کارشناسان که نمی‌خواهند نامی از آنها برده شود از نگاه مردم نسبت به مرمت ارگ بم میگویند. به اعتقاد آنها، مردم می‌خواهند بازسازی و کف‌سازی ارگ بم کاملا براق و همچون گذشته باشد این در حالی است که حتی کارشناسان هم نباید براساس تصور ذهنی خود اقدام به بازسازی کامل کنند چراکه اقدامات پژوهشی باید علمی و اصولی باشد.
مردم باید بپذیرند که مرمت بناهای تاریخی با بساز و بفروشی تفاوت دارد و نباید در مرمت بناهای تاریخی از جمله ارگ بم سرعت و عجله به‌خرج داد چراکه اگر مدیران پایگاه در این مورد تحت فشار قرار گیرند قطعا از کیفیت کار کاسته و پروژه دچار خطا می‌شود. معمولا پروژه‌های مرمت آثار تاریخی در کشورهای خارجی همراه با نمایشگاه است تا مردم نسبت به مرمت و اهمیت آثار تاریخی مطلع شوند اما در ایران به‌دلیل انعکاس مطالب غیرکارشناسانه کارگاه‌های مرمت محصور می‌مانند. با این‌حال در ارگ بم به‌روی مردم باز است. در این میان این منظر فرهنگی ارگ بم است که هنوز درگیر معماری‌های ناهماهنگ شهری است. ساخت‌وسازهای بی‌رویه از یکسو و بالا رفتن دیوارهای بلوکی رنگ معماری غیرایرانی را در شهر عوض می‌کند. پیش از زلزله هم معماری بم ناهمگون بود اما فاجعه طبیعی با تمام تخریب‌هایی که بجا گذاشت به شهر فرصتی برای هویت‌بخشی داد و حالا پس از ۹ سال هنوز شاهد بی‌هویتی و معماری عجیب و غریب هستیم. چینه‌ها چقدر سریع جای خود را با بتن عوض می‌کنند. انگار باید برای عبور از شهر و رسیدن به ارگ چشمان‌مان را ببندیم. شهر بم شان ارگ را ندارد.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد