حضور کاغذی هنرهای سنتی

نادر نینوایی- اگرچه آمار اعلامی از سوی معاونت صنایع‌دستی این‌طور نشان می‌دهد که حدود ۳۰۰ رشته صنایع‌دستی در کشور وجود دارد اما ایران نتوانسته در زمینه صادرات و معرفی صنایع‌دستی ایرانی به جهانیان عملکرد مطلوبی داشته باشد.
حجم پایین تولیدات صنایع‌دستی قرابت چندانی با تنوع رشته‌های این حوزه در ایران ندارد و آشنا نبودن به بازارهای هدف و تبلیغات ضعیف برای صنایع‌دستی در خارج از کشور باعث شده در عمل هنرهای سنتی ایرانی در عرصه بین‌المللی آن‌طور که باید و شاید شناخته نشوند.
از سوی دیگر، اقدامات پراکنده دستگاه‌ها و کم‌توجهی به ظرفیت‌های فراوان اشتغالزایی و ارز‌آوری صنایع‌دستی باعث شده توجه لازم به این حوزه نشود و در عمل ایران فقط به لحاظ کمی تعداد زیادی صنایع‌دستی داشته باشد که بیشتر آنها حتی برای خود ایرانیان نیز ناآشنا هستند.
این در حالی است که کشورهای فعال در حوزه صنایع‌دستی عموما از طریق تولید محتوای مناسب و انتشار آن در رسانه‌ها و پلتفرم‌های بین‌المللی هنرهای سنتی خود را به جهانیان معرفی کرده و برندسازی در این عرصه را با قدرت پیش می‌برند.
پاسخگو نبودن کمیت صرف
حجت‌الله مرادخانی کنشگر حوزه صنایع‌دستی و مدرس دانشگاه در پاسخ به این پرسش که چرا ایران باوجود آنکه ۳۰۰ رشته صنایع‌دستی ثبت‌شده دارد، باز هم نتوانسته بازار فروش و عرضه چشمگیری در عرصه بین‌المللی داشته باشد به «جهان‌صنعت» گفت: علت اینکه با وجود ۳۰۰ رشته صنایع‌دستی در کشور باز هم نتوانسته‌ایم آن‌طور که باید و شاید در دنیا دیده شویم این است که داریم بیش از حد کمیت موجود را برجسته کرده و به آن می‌پردازیم. این در حالی است که کمیت برخورداری از ۳۰۰ رشته صنایع‌دستی بیشتر روی کاغذ است؛ یعنی این رشته‌های صنایع‌دستی به تناسب فعالانی که داشته، فعالیت و تولید ندارند.
وی افزود: از سوی دیگر بازار‌پذیری متناسب با استاندارد جهانی در حوزه صنایع‌دستی ایران وجود ندارد. بازار‌پذیری این است که بتوانند حجمی از تولیدات را به بازار ارائه کنند که موجب شود هم از نظر اقتصادی و هم از نظر تعدد، سهم مناسبی از بازار صنایع‌دستی نصیب کشور شود. طبیعتا ممکن است براساس تعریف‌های سازمان فنی و حرفه‌ای و معاونت صنایع‌دستی واقعا ۳۰۰ رشته صنایع‌دستی داشته باشیم اما اینکه آیا به این حجم و در تناسب با این تعداد رشته‌ تولید داریم بحثی است که به آن سوال وارد است و باید گفت به این حجم رشته فعال وجود ندارد.
مرادخانی در پاسخ به این پرسش که برای دیده شدن در عرصه بین‌المللی چه اقداماتی باید در حوزه صنایع‌دستی ایران صورت گیرد به «جهان‌صنعت» گفت: نکته‌ای که برای دیده شدن در عرصه بین‌المللی وجود دارد این است که باید بتوانیم از ظرفیت رسانه‌های بین‌المللی استفاده کنیم و با حلوا حلوا کردن کام شیرین نمی‌شود. لذا اگر می‌بینید محصولات فرهنگی و محصولات خلاق کشورهای مختلف در دنیا به گونه شایسته‌ای دیده شده و افکار عمومی دنیا نسبت به آنها حساس است، این امر ناشی از این است که کشورها متناسب با فضای روز دنیا محتوا تولید کرده و محتواهای چندزبانه برای معرفی محصولات از پلتفرم‌های جهانی مثل یوتیوب و دیگر شبکه‌های اجتماعی ذی‌نفوذ بهره‌مند می‌شوند تا صدای خود را به گوش مردم دیگر کشورها برسانند و ظرفیت‌های زایش فرهنگی خود را ارائه کرده و نشان دهند.
این مدرس دانشگاه ادامه داد: اینکه نشسته‌ایم و خودمان را به این کلام محدود کنیم که «هنر نزد ایرانیان است و بس» صحیح نیست. شاید در گذشته هنر نزد ایرانیان بوده و بس، اما الان این‌طور نیست. الان هنر نزد کسانی است که قدر هنر را می‌دانند و به شایستگی آن را معرفی کرده و برای آن شأن قائل هستند و در دنیا آن را با استفاده از شیوه‌های به‌روز معرفی می‌کنند و اقدامات‌شان صرفا در حد شعار یا موضع‌گیری‌های نظری صرف نیست.
بی‌توجهی به برند‌سازی صنایع‌دستی
یکی از نکات با‌اهمیتی که امکان شناسانده شدن و فروش صنایع‌دستی در بازارهای بین‌المللی را فراهم می‌کند برندسازی و معرفی و عرضه صنایع‌دستی در مقیاس جهانی است.
احسان محمدی‌ کارشناس و طراح صنایع‌دستی درخصوص اهمیت برندسازی در صنایع‌دستی و نتایج بی‌توجهی به آن بر این نظر است که بی‌اعتنایی به برندسازی، ضعف در تبلیغات، بازاریابی و بازارسازی برای صنایع‌دستی ایران موجب عدم موفقیت یکی از مرغوب‌ترین صنایع‌دستی در بازارهای جهانی شده است و در حالی که از کشورهای پیشرو در تولید صنایع‌دستی هستیم اما این هنر- صنعت ارزشمند از ضعف تخصص‌‌های مورد نیاز تجارت امروز رنج می‌برد و همین موضوع باعث شده هیچ‌گاه در حوزه صنایع صنایع‌دستی به عنوان یک صنعت ارزآور سرمایه‌گذاری نکنیم.
وی بر این باور است که ایران در بسیاری از شاخه‌های صنایع‌دستی در جهان دارای رتبه برتر است، اما محصولات کشورمان بدون نام و نشان در بازارهای هدف عرضه می‌شوند و خلاء شرکت‌های معتبر تولیدی و صادراتی موجب شده این محصولات توسط واسطه‌های خرده‌پا صادر و شرکت‌هایی در بازارهای هدف با ثبت برند خود، ضمن انتفاع مالی، مالکیت معنوی این محصولات را نیز در اختیار بگیرند.
این کارشناس صنایع‌دستی معتقد است: این شرایط موجب شده، بسیاری بدون پرداخت هزینه، از طرح و ایده‌های ناب صنایع‌دستی ایرانی کپی‌برداری و در تولیدات خود استفاده کنند و جالب توجه است اگر بدانیم حتی برندهای بزرگ و صاحب‌نام نیز چنین رفتاری دارند. این در حالی است که کشورهایی چون ترکیه، سوریه، عراق و یمن در عرضه و صادرات صنایع‌دستی ایرانی به نام خودشان موفق هستند‌. این به این معنی است که صنایع‌دستی ایران ظرفیت عرضه به بازارهای جهانی را دارد و نقطه ضعف در تولید نیست؛ باید در حوزه تجارت تغییر رفتار بدهیم.
آنچه که مسلم است در حال حاضر در سایه غفلت از برندسازی و معرفی صنایع‌دستی کشور از امکان بهره‌مندی از ظرفیت‌های هنرهای سنتی محروم مانده و برای خروج از این وضعیت لازم است در برنامه توسعه و در سایر برنامه‌های کوتاه‌مدت و بلند‌مدت کشور، مساله صنایع‌دستی بیش از پیش مورد توجه مسوولان امر قرار گیرد.