حلقه مفقوده گردشگری سلامت

نادر نینوایی- وقتی با فعالان حوزه گردشگری سلامت صحبت می‌کنیم، می‌بینیم که گلایه‌های زیادی در خصوص وضعیت گردشگری سلامت در کشور دارند و می‌گویند گردشگری سلامت در سیطره دلالان قرار گرفته است. این وضعیت باعث شده نقش شرکت‌های فعال در حوزه گردشگری سلامت و راهنمایان گردشگری بسیار کمرنگ شود و سود و انتفاع هنگفت این حوزه به جیب دلالان سرازیر شود. آنطور که یکی از اعضای هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی به «جهان‌صنعت» گفته یکی از دلایل نبود کنترل و نظارت لازم بر گردشگری سلامت ریشه در عملکرد و نحوه مواجهه بعضی از فعالان جامعه علوم پزشکی کشور با این موضوع دارد.
در واقع برخی از فعالان جامعه پزشکی به دلیل مباحثی همچون لزوم رعایت تعرفه‌های تعیین شده در صورت تحت کنترل قرار گرفتن گردشگری سلامت، تمایلی به همکاری با فعالان رسمی و قانونی گردشگری سلامت نشان نداده و ارتباطات خود را از طریق دلالان پیش می‌برند.
اهمیت و جایگاه گردشگری سلامت
آن‌طور که محمدرضا ترجمان- رییس اداره گردشگری سلامت معاونت درمان وزارت بهداشت- اعلام کرده ایران در رنکینگ جهانی که سالانه انجام می‌شود و ۵۴ آیتم در آن دخیل است، رتبه ۴۶ را از بین ۱۱۰ کشور در حوزه گردشگری سلامت داشته است.
ترجمان با عنوان این مطلب که یک توریست درمانی بین ۳ تا ۵ هزار دلار ارزآوری دارد، افزود: اگر ۲۰۰ هزار گردشگر درمانی وارد شوند، یک میلیارد دلار درآمد ایجاد می‌شود.
وی در پاسخ به این سوال که سهم دلالان گردشگری سلامت از درمان بیماران بین‌المللی در کشورمان چقدر است، گفت: اطلاعاتی در این خصوص موجود نیست، اما وجود دلالان سلامت از یک نگاه فرصت است و از نگاه دیگر، می‌تواند تهدید باشد.
ترجمان ادامه داد: برآورد ما این است که حدود یک میلیون گردشگر درمانی وارد کشور می‌شوند که بیش از ۵۰ درصد آنها از دلالان سلامت گردشگری وارد کشور می‌شوند.
وی افزود: ۸۰ درصد مراجعات بیماران بین‌المللی به ایران از کشورهای همسایه افغانستان و عراق هستند که اغلب آنها به واسطه روابط قومی و مذهبی که وجود دارد به کشورمان می‌آیند و درمان می‌شوند.
رییس اداره گردشگری سلامت معاونت درمان وزارت بهداشت، با اشاره به وجود ۲۰۰ مرکز درمانی دارای مجوز فعالیت در کشور گفت: این مراکز در وضعیت خوبی قرار دارند و عمده پذیرش‌ها در این مراکز درمانی انجام می‌شود. ترجمان به پاندمی کرونا و تاثیر آن بر صنعت گردشگری سلامت در دنیا اشاره کرد و افزود: پاندمی کرونا باعث شد تا صنعت گردشگری سلامت در دنیا ۷۳ درصد افت کند که این میزان در آسیا ۷۹ درصد بوده و ایران هم در سطح ۷۰ درصد افت گردشگری سلامت را داشته است.
نقش حداقلی فعالان گردشگری سلامت
در حالی که برآوردها گویای درآمد دو میلیارد دلاری ایران از گردشگری سلامت در هر سال است اما بخش عمده‌ای از این درآمد هنگفت به جیب دلالان سرازیر می‌شود.
دکتر جواد براتی، عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی، در پاسخ به این پرسش که به نظرش ریشه‌های بروز وضعیت فعلی در حوزه گردشگری سلامت و حضور گسترده دلالان در این صنعت چیست و به چه علت فعالان حوزه گردشگری سلامت نقش حداقلی در این بازار میلیاردی دارند، به «جهان صنعت» گفت: واقعیت این است که در چند سال اخیر این وضعیت تاحدودی بهتر شده است. البته دلالان هنوز هم نقش زیادی در حوزه گردشگری سلامت دارند. در دو، سه سال اخیر با یکسری اقداماتی که علوم پزشکی و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی صورت داده‌اند وضعیت تا حدودی بهبود یافته است. وی ضمن اشاره به اثرات مثبتی که اجرایی شدن نسخه الکترونیک می‌تواند داشته باشد ابراز کرد: این بحث نسخه الکترونیک اگر راه بیفتد رصد فعالیت‌های گردشگری سلامت راحت‌تر می‌شود. آنطور که شنیده می‌شود این موضوع به زودی اجرایی می‌شود. برنامه‌هایی که چیده شده مساله گردشگری سلامت را هر روز بهتر می‌کند. با این وجود باید بگویم که هنوز هم سهم دلالان در حوزه گردشگری سلامت زیاد است. عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی، در پاسخ به این پرسش که راهکار عبور از شرایط فعلی و منتفع شدن فعالان رسمی حوزه گردشگری از گردشگری سلامت چیست، ابراز داشت: اگر گردشگر سلامت را بخواهیم گردشگر خارجی که برای درمان می‌آید در نظر بگیریم، باید بگویم باتوجه به اینکه گردشگر خارجی به خاطر بحث امنیت و با نظر به تصویری که از ایران درست‌شده خیلی کم به کشور می‌آید در نتیجه می‌توان گفت میزان گردشگر سلامت امروز بسیار کم شده است. لذا باید در نظر داشت که تعداد قابل توجهی گردشگر به کشور نمی‌آیند که بخواهیم میزان نقش دلال در این حوزه را بررسی کرده و طرف توجه قرار دهیم. وی خاطرنشان کرد: در شرایط عادی که گردشگران خارجی و گردشگران سلامت زیادی به کشور می‌آمدند، دلالان نقش زیادی داشتند. به نظرم در حال حاضر مهمترین کار این است که به دلالان کارت داده شود و یک نظارتی روی دلالی وجود داشته باشد.
امتناع بخشی از جامعه پزشکی از نظارت
در صورتی که برنامه‌ای برای کنترل حضور دلالان در حوزه گردشگری سلامت وجود داشته باشد باید در گام نخست فعالیت‌های انجام‌شده در این حوزه تحت کنترل و نظارت در آید.
این درحالی است که برخی گزارش‌ها حاکی از بی‌میلی جامعه پزشکی به کنترل بیشتر در خصوص فعالیت‌ها در حوزه گردشگری سلامت و گردشگری درمانی است.
براتی عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی، ضمن تاکید بر لزوم همکاری جامعه پزشکی برای به حداقل رساندن حضور دلالان در عرصه گردشگری سلامت خاطرنشان کرد: تا آنجایی که من اطلاع دارم خود جامعه پزشکی خیلی تمایلی ندارند که در سیستم نظارتی قرار بگیرند. شاید دلیل آنها این باشد که اگر در همین سیستم موجود با دلال ارتباط بگیرند دریافتی بهتری دارند و برایشان راحت‌تر است. وی افزود: این در حالی است که اگر فعالیت‌های پزشکی در حوزه گردشگری سلامت تحت مدیریت و کنترل وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی یا دانشگاه علوم پزشکی باشند شرایط تا حدودی برایشان سخت‌تر خواهد بود چرا که در زمینه تعرفه‌ها دیگر نمی‌توانند هر تعرفه‌ای برای درمان دریافت کنند و تا حدودی تحت کنترل و نظارت خواهند بود. مجموعه این عوامل باعث شده که خود جامعه پزشکی دوست ندارند این نظارت ایجاد شود. این استادیار دانشگاه خاطرنشان ساخت: بنابراین الان فقط دلالان نیستند که علاقه‌مند به ایجاد نظارت در حوزه گردشگری سلامت باشند و خود جامعه پزشکی و بخش‌های دیگر نیز هستند که تمایلی به تحت کنترل قانون قرار گرفتن ندارند. همین وضعیت مساله‌ساز شده است؛ با وجود این اگرچه حل چالش گردشگری سلامت زمانبر است، اما به نظرم این مساله درست می‌شود. براتی در خاتمه افزود: «در دو، سه سال اخیر اقداماتی را انجام داده‌اند که توانسته‌اند شرایط در حوزه گردشگری سلامت را تا حدودی بهبود دهند. به خصوص از زمانی که گردشگری سلامت ویزای خاص خودش را ارائه می‌دهد باعث‌شده فعالیت‌ها در این حوزه تا حدودی بیشتر تحت کنترل قرار گیرد.»
باتوجه به اهمیت بالا و درآمد میلیارد دلاری گردشگری سلامت انتظار می‌رود مسوولان امر از سویی با هدف نظارت بهتر بر فرآیند درمان و توسعه گردشگری سلامت و از سوی دیگر با هدف افزایش درآمد مالیاتی دولت از این محل، دست دلالان را با اقدامات عملی از حوزه گردشگری سلامت کوتاه کند.