خرداد پر از حادثه در نفت

خرداد‌، ماه پر‌حادثه و پر‌خاطره‌ای است. ایرانیان از هر طیف و قشری که باشند با این ماه خاطرات و خطرات زیادی را تجربه کرده‌اند. در خرداد خندیده‌اند و با روزهای سختش گریسته‌اند. خرداد پر از حادثه است. همیشه برای ما نوعی نوستالژی عجیب دارد این ماه. از ۱۵ خرداد ۴۲ تا ۲ خرداد ۷۶ و ۲۲ خرداد ۸۸ سراسر خاطرات تلخ و شیرین این ماه است که نمی‌دانیم باید آن را دوست داشت یا با آمدنش عزا گرفت.
صنعت نفت ایران هم از بدو پیدایش در پنجم خردادماه ۱۲۸۷ هجری خورشیدی‌ آبستن حوادث تلخ و شیرین فراوانی بوده است، حوادثی که تاریخ ۱۰۵ ساله صنعت نفت ایران را رقم زده‌اند و بازخوانی و نگاهی دوباره به آنها، علاوه بر آنکه تداعی‌گر عظمت صنعت نفت و اقتدار ایران است، زمینه‌ساز تحصیل تجاربی تازه برای تحکیم صنعت نفت کشورمان به شمار می‌آید، صنعتی که با تار و پود هر ایرانی عجین شده و در کنار هزاران جاذبه بی‌بدیل دیگر، نام ایران را برای جهانیان به تصویر می‌کشد.
حوادث خرداد‌ماه صنعت نفت و مرور تاریخ آنها می‌تواند گوشه‌ای از سرافرازی‌ها و ناکامی‌های ملت بزرگ ایران را به تصویر بکشد.
خرداد ۱۳۸۸/ بهره‌برداری از فاز نخست طولانی‌ترین خط انتقال گاز شمال و شمال‌شرق کشور
فاز نخست خط لوله انتقال گاز شمال و شمال‌شرق کشور به طول ۵۲۵ کیلومتر که طولانی‌ترین خط انتقال گاز کشور به حساب می‌آید در مسیر پارچین-سمنان- شاهرود‌ طی سفر استانی رییس‌جمهور به سمنان به بهره‌برداری رسید.
۲ خرداد ۱۳۵۴ /آغاز ساخت پالایشگاه تبریز
عملیات اجرایی احداث پالایشگاه تبریز از دوم خرداد‌ماه سال ۱۳۵۴ آغاز شد و پس از حدود دو سال با ظرفیت اسمی ۸۰ هزار بشکه در روز در اواخر سال ۱۳۵۶ به دست کارشناسان ایرانی راه‌اندازی شد. پالایشگاه تبریز طی جنگ تحمیلی ۱۹ بار از طرف نیروهای متجاوز بعثی بمباران شد‌ اما هر بار به سرعت بازسازی شد.
۵ خرداد ۱۲۸۷ /اکتشاف نفت در ایران
ویلیام ناکس دارسی (میلیونراسترالیایی) نخستین کسی بود که با روش‌های جدید روز و دستگاه‌های حفاری مکانیکی در ایران به حفر چاه جهت اکتشاف نفت پرداخت. او ابتدا گروهی فنی را به سرپرستی زمین‌شناسی به نام برلز استخدام و به ایران اعزام کرد. این گروه، پس از بررسی‌های زمین‌شناسی احتمال وجود نفت در حوالی قصرشیرین و شوشتر را زیاد و در دیگر نقاط را امیدوارکننده دانست. پس از دریافت این گزارش، دارسی نماینده‌ای به نام ماریوت را در سال ۱۹۰۱ به دربار ایران فرستاد. ماریوت امتیاز اکتشاف و استخراج نفت در ایران‌ به جز پنج ایالت شمالی را از مظفرالدین‌شاه گرفت. چند ماه پس از امضای قرارداد، حفاری اولین چاه در محلی به نام چیاسرخ یا چاه سرخ‌ در شمال غرب قصرشیرین آغاز شد.
سرانجام در روز پنجم خردادماه ۱۲۸۷ شمسی (۱۹۰۸ م) مته حفاری به لایه نفت‌دار برخورد و نفت با فشار از چاه فوران کرد. عمق چاه ۳۶۰ متربود. دومین چاه که ۱۰ روز بعد به نفت رسید ۳۰۷ متر عمق داشت. با به نفت رسیدن این دو چاه وجود نفت به مقدار زیاد در ایران به اثبات رسید و صنعت نفت ایران به عنوان اولین تولیدکننده نفت در منطقه خاورمیانه فعالیت خود را آغاز کرد.
۷ خرداد ۱۳۱۲/تمدید قرارداد نفت ایران و انگلیس
هفتم خردادماه ۱۳۱۲ مجلس ایران با اکثریت آرا و تنها با هشت رای مخالف و ممتنع، تمدید قرارداد نفت را که امتیاز آن در انحصار انگلستان بود، تصویب کرد. پیش از آن به دنبال لغو یک جانبه امتیاز دارسی توسط دولت ایران در ۱۰ آذرماه سال ۱۳۱۲ و شکایت دولت انگلیس به شورای جامعه ملل، مذاکراتی بین نمایندگان دولت ایران و شرکت صاحب امتیاز آغاز شده‌ بود که سرانجام به انعقاد قرارداد جدید انجامید.
۸ خرداد ۱۳۸۸/ امضای قرارداد صادرات گاز ایران به پاکستان
هشتم خرداد‌ماه ۱۳۸۸مذاکرات صادرات گاز ایران به پاکستان با امضای یک توافقنامه به نتیجه رسید. طبق این قرارداد مقرر شد طی مدت ۵ سال صادرات گاز ایران به پاکستان از طریق خط لوله ۵۶ اینچی که از عسلویه تا ایرانشهر در استان سیستان‌و‌بلوچستان در دست احداث بود، انجام بگیرد.
۱۰ خرداد ۱۳۱۱/ کشف نفت در بحرین
شرکت آمریکایی سوکال در سال ۱۹۳۲ توانست امتیاز بهره‌برداری از منابع نفتی بحرین را به دست آورد و این در حالی بود که پس از گذشت ۲۳ سال از کشف نفت در ایران در شمال خلیج‌فارس، اولین بار بود که در سواحل جنوبی خلیج‌فارس، عملیات اکتشاف نفت انجام می‌شد. عملیات حفاری در اکتبر ۱۹۳۱ برابر با مهرماه ۱۳۱۰ آغاز و در ۳۱ می‌۱۹۳۲ برابر با ۱۰ خردادماه ۱۳۱۱ به نتیجه رسید.
۱۰‌ خرداد ۱۳۳۷/ تاسیس شرکت نفت ایران- پان آمریکن (ایپاک)
شرکت ایپاک در ۳۱ می ‌۱۹۵۸ برابر با ۱۰ خرداد‌ماه ۱۳۳۷ توسط شرکت نفت پان آمریکن شعبه استاندار‌د اویل و شرکت ملی نفت ایران با هدف اکتشاف و استخراج نفت در شمال خلیج‌فارس در مساحتی حدود ۱۶ هزار کیلومتر مربع و با سهام مساوی تاسیس شد. در قرارداد امضا شده تصریح شده‌بود که پان آمریکن ۲۵ میلیون دلار به شرکت ملی نفت ایران پرداخته و متعهد می‌شود که طی ۱۲ سال حداقل ۲۵ میلیون دلار برای تحقق طرح‌های مشترک هزینه کند.
۱۱ خرداد ۱۳۸۸/ در مدار تولید قرار گرفتن پتروشیمی مهر
۱۱ خرداد‌ماه سال ۱۳۸۸، پتروشیمی‌مهر با ۷۵ درصد ظرفیت در مدار تولید قرار گرفت. ابتدا مرحله تولید این طرح از گرید تزریقی و به ظرفیت سه تن در ساعت‌ از روز جمعه اول خرداد‌ماه آغاز و تا روز چهارشنبه ششم خردادماه، ۳۰۰ تن پلی‌اتیلن در این گرید تولید شده است. این طرح با سرمایه‌گذاری ۲۳ میلیون دلاری و با همکاری مشترک ایران، تایلند و ژاپن راه‌اندازی شد.
۱۳ خرداد ۱۳۸۸ / بهره‌برداری از فاز دوم پارسیان یک و پالایشگاه گاز پارسیان ۲ در لامرد فارس
پالایشگاه پارسیان با ظرفیت تولید اسمی حدود ۸۳ میلیون مترمکعب در روز گاز طبیعی، تامین ۷/۱۰ درصد از سبد انرژی و ۵/۱۷ درصد از گاز طبیعی کشور را بر عهده دارد.
۱۵خرداد ۱۳۲۸/ اولین پیشنهاد ملی‌شدن نفت
یکی از پیشنهادکنندگان ملی‌شدن نفت، غلامحسین رحیمیان نماینده قوچان بود که در پانزدهمین دوره مجلس شورای ملی در روز ۱۵ خردادماه سال ۱۳۲۸ ضمن بیان لزوم ملی‌کردن نفت گفت: «چرا لغو قرارداد را به دنیا رسما اعلام نمی‌کنید؟ چرا لایحه ملی‌کردن نفت را به مجلس پیشنهاد نمی‌کنید؟» در آن زمان چون منظور این نماینده از ملی‌شدن نفت روشن و مشخص نبود، مورد استقبال واقع نشد.
۱۸ خرداد ۱۳۳۰/ عزیمت هیات نظارت بر خلع ید به خوزستان
۱۸ خردادماه ۱۳۳۰ هیاتی که از سوی دولت به عنوان هیات‌مدیره موقت شرکت ملی نفت ایران در ۱۱ خردادماه انتخاب شده‌ بود به عنوان نظارت بر امر خلع ید انگلستان از نفت ایران در میان بدرقه پرشور هزاران نفر از مردم تهران که به فرودگاه مهرآباد آمده‌بودند، عازم خوزستان شد. این خبر آن زمان در رسانه‌های کشورهای دیگر انعکاس وسیعی داشت. همچنین ۱۹ خردادماه ۱۳۳۰، نخست‌وزیر وقت، پیشنهاد انگلستان مبنی بر مشارکت ۵۰-۵۰ در نفت ایران را رد کرد و اعلام داشت از این پس، انگلستان نیز مانند سایر کشورها تنها یک مشتری برای نفت ایران خواهد بود.
۱۸ خرداد ۱۳۸۸/ افتتاح طرح تزریق گاز فازهای ۶، ۷ و ۸ میدان پارس‌جنوبی به میدان نفتی آغاجاری
طرح تزریق گاز فازهای ۶، ۷ و ۸ میدان پارس‌جنوبی به میدان نفتی آغاجاری در خرداد‌ماه سال ۱۳۸۸‌ افتتاح شد. با افتتاح این طرح برداشت نفت از مخازن ۷۰ ساله این میدان دو میلیارد بشکه افزایش می‌یابد. این طرح در قالب جمع‌آوری و تزریق گاز به میدان نفتی آغاجاری در ۹۰ کیلومتری جنوب‌شرقی اهواز از دی‌ماه سال ۱۳۸۰ آغاز شد و در شهریورماه سال ۱۳۸۸ به اتمام رسید.
۲۰ خرداد ۱۳۳۰/ ورود هیات انگلیسی به تهران
حضور هیات «جکسون» در تهران در ۲۰ خردادماه سال ۱۳۳۰ همزمان با حضور هیات مدیره شرکت ملی نفت ایران برای خلع ید از شرکت سابق در اداره مرکزی شرکت نفت انگلیس و ایران در خرمشهر، هیاتی برای شروع مذاکراتی با ایران از لندن وارد تهران شد. به همراه «بازیل جکسون» نایب‌رییس هیات‌مدیره شرکت که ریاست این هیات را به‌عهده داشت، «نویل گس» امضاکننده قرارداد الحاقی معروف به ‌گس-گلشائیان‌، ‌سرتوماس گاردینر‌ نماینده دولت انگلیس در شرکت و الکینگتون از مدیران بانفوذ شرکت‌ از دیگر اعضای این هیات بودند.
«سدان» نماینده شرکت در تهران و عده‌ای مشاور و دستیار نیز این هیات را همراهی می‌کردند.
«جکسون» درباره ملی‌شدن نفت ایران به خبرنگاران گفت: شرکت با نوعی ملی‌شدن نفت ایران موافق است و مایل است که توافق براساس تقسیم منافع به صورت ۵۰-۵۰ انجام شود. دکتر مصدق هم طی واکنشی به سخنان «جکسون» اظهار داشت: ملی‌شدن انواع ندارد و معنی آن همان است که در قانون مصوب ایران آمده است.
۲۰ خرداد ۱۳۴۱/ بهره‌برداری از چاه شماره ۱۱ البرز
چاه شماره ۱۱ البرز در ۲۰ خردادماه سال ۱۳۴۱ به نفت رسید. با بهره‌برداری از این چاه تولید این منطقه به ۷۵ هزار بشکه در روز رسید. عمق چاه شماره ۱۱ حدود ۲۷۴۱ متر بود و در فاصله ۴۷۰ متری جنوب‌غربی چاه شماره ۵ واقع شده‌بود. پس از به نفت رسیدن چاه شماره ۱۱، حفاری چاه شماره ۱۲ نیز در این منطقه آغاز شد.
۲۱ خرداد ۱۳۸۴/ افتتاح ۵ طرح پتروشیمی
پنج طرح بزرگ پتروشیمی در منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی(ماهشهر) در روز ۲۱ خردادماه سال ۱۳۸۴ افتتاح شد.
ابتدا پتروشیمی شهید تندگویان(طرح اسیدترفتالیک خالص PTA و پلی‌اتیلن ‌ترفتالات ( PET) برای تولید محصول پلی‌اتیلن ترفتالات PET راه‌اندازی شد که در دو گرید الیاف و بطری تولیدات خود را به بازار عرضه می‌کند.
پتروشیمی امیرکبیر(طرح الفین ششم) نیز با تولید پروپیلن، پلی‌اتیلن سنگین و سبک، پلی‌اتیلن سنگین و سبک خطی، نفت کوره و بنزن پیرولیز، خوراک برخی از واحدهای پایین‌دستی پتروشیمی را تامین می‌کند و محصول پلی‌اتیلن آن به‌عنوان ماده اولیه تولید برخی مواد پلاستیکی مانند لوله و روکش کابل کاربرد دارد.
۲۵ خرداد ۱۳۱۷/ لغو امتیاز نفتی ۲ شرکت آمریکایی
۲۵ خردادماه سال ۱۳۱۷، پنج سال پس از تصویب تمدید قرارداد، امتیاز نفت انگلستان به مدت ۶۰ سال در مجلس، دولت وقت امتیاز نفت شمال را که به دو شرکت آمریکایی داده شده ‌بود لغو کرد. در سال ۱۳۱۲ که مذاکره برای تمدید قرارداد نفت انگلستان در جریان بود، نظر به ملاحظات روابط با شوروی‌ نفت شمال ایران(از حوزه این قرارداد) کنار گذاشته شده‌بود.
۲۹ ‌خرداد ۱۳۳۰/خلع‌ید از شرکت نفت انگلیس و ایران
به دنبال شکست مذاکرات بین انگلیس و ایران در روز ۲۹ خرداد سال ۱۳۳۰، با اعلام تصمیم اتخاذشده از طرف دولت‌ به‌طور رسمی شرکت نفت انگلیس و ایران خلع ید شد.
روز بعد در ۳۰ خردادماه ۱۳۳۰ دکتر مصدق با حضور در مجلس‌ مشروح جریان مذاکرات و علل شکست آن را گزارش کرد.
در همان روز هیات‌مدیره موقت شرکت ملی نفت با صدور اطلاعیه‌ای اعلام داشت که از حرکت کشتی‌هایی که قبض رسید و تعهد پرداخت بهای نفت به شرکت ملی نفت را ارایه ندهند، جلوگیری خواهد شد.