خطرتغییرات نرخ ارز بر سود پتروشیمی‌ها

الهام بیگی- یکی از ارکان توسعه کشور صنعت پتروشیمی است و توسعه این صنعت کلید جلوگیری از خام‌فروشی به شمار می‌رود. با این حال هر روز عرصه بر این صنعت تنگ‌تر می‌شود به طوری که نوسانات اخیر نرخ ارز و تک‌نرخی شدن آن تاثیر منفی بر حاشیه سود پتروشیمی‌ها می‌گذارد.
چندی است که سود پتروشیمی‌ها برای مدیران سیاستگذار و اجرایی اهمیت بسیاری پیدا کرده است و مورد بیشترین هجمه از طرف برخی نمایندگان مجلس و برخی رسانه‌ها قرار گرفته‌ است. پتروشیمی‌هایی که با ایجاد اشتغال مولد و در‌آمد مالیاتی اعتبار کشور را ارتقا داده‌اند و عمده سهامداران آن صندوق‌های بازنشستگی هستند.
این هجمه‌ها در حالی است که پتروشیمی‌ها فقط پنج درصد گاز کشور و کمتر از ١۵ درصد گازی که هدر می‌رود را با گران‌ترین قیمت (چهار برابر قیمت سایر مصرف‌کنندگان) خریداری می‌کنند.
در این میان با تک‌نرخی شدن دلار، نرخ خوراک پتروشیمی‌ها با درآمد ارزی حاصل از صادرات آنها برابر می‌شود در حالی که در گذشته نرخ ارز برای خرید خوراک آنها با یارانه دولتی انجام می‌شد.خوراک شرکت‌های مرتبط با صنعت نفت همواره نقش بسیار مهمی را در بهای تمام‌شده این شرکت‌ها داشته است. محاسبه نرخ خوراک با ارز مبادله‌ای و فروش محصولات با ارز آزاد، همواره یک سود بی‌دردسر را برای صنعت پتروشیمی به همراه داشته است. حذف فاصله ارز مبادله‌ای و ارز آزاد با اعمال تغییرات ساده ‌روی صورت‌های مالی، منجر به کاهش سود شرکت‌های حاضر در صنعت پتروشیمی خواهد شد. از سوی دیگر تک‌نرخی شدن ارز، افزایش سود شرکت‌های پالایشی را فارغ از ابهامات موجود در این صنعت به همراه خواهد داشت.در صنعت پتروشیمی قیمت‌گذاری خوراک به صورت ریالی بر اساس قیمت ارز دولتی صورت می‌گیرد. حال تک‌نرخی شدن ارز سبب رشد بهای خرید خوراک توسط شرکت‌های پتروشیمی خواهد شد به خصوص اینکه در سرفصل فروش نیز به دلیل فروش با قیمت آزاد محصولات جای رشد قیمت و افزایش نرخ نیز نخواهیم داشت و در نهایت تک‌نرخی شدن ارز سبب رشد بهای تمام شده در شرکت‌های پتروشیمی و کاهش حاشیه سود این شرکت‌ها خواهد شد. این اثرات در شرکت‌هایی که دارای حاشیه سود بالایی هستند به خصوص شرکت‌های خوراک گازی، کمتر است و در شرکت‌های خوراک مایع اثرات بالاتری خواهد داشت.این اثرات منفی بر شرکت‌های شیمایی که مصرف‌کننده محصولات فرعی پالایشگاه‌ها نیز هستند وجود خواهد داشت اما در شرکت‌های خوراک گازی به دلیل تاثیر کمتر نرخ خوراک بر بهای تمام شده و عدم تغییرات نرخ خوراک گاز با رشد قیمت محصولات، این اثرات یا کم بوده یا با رشد قیمت محصولات خنثی خواهد شد. اما در شرکت‌های پتروشیمی مایع به دلیل هم‌راستا بودن قیمت محصولات با قیمت مواد اولیه این اثرات یا کمتر کاهش یافته یا کاهشی نخواهد یافت.به طوری که برخی از شرکت‌های پتروشیمی صادرکننده که خوراک را با نرخ دولتی دریافت کرده و محصول خود را با ارز آزاد می‌فروختند، در شرایط کنونی با کاهش جدی‌تری از حاشیه سود همراه شدند؛ زیرا باید ارز حاصل از فروش محصولات خود را با نرخ ثابت به بازار عرضه کنند و از طرفی نرخ ارز محصولات اولیه هم برای آنها افزایش یافته است. این در حالی است که در گذشته در چنین شرایطی، تخفیفاتی در نرخ خوراک پتروشیمی‌ها لحاظ می‌شد.
بدین ترتیب تک‌نرخی شدن ارز بر صنعت پالایشگاه‌ها اثرات مثبت و بر صنعت پتروشیمی به خصوص شرکت‌های پتروشیمی خوراک مایع اثرات سوء و منفی خواهد داشت.از آنجا که ارز حاصل از صادرات صنعت پتروشیمی، با درآمد ارزی فروش نفت قابل رقابت بوده و حتی برخی سال‌ها، ارز حاصل از صادرات پتروشیمی بیشتر از ارز حاصل از صادرات نفت بوده است. بنابراین تزریق این ارز به بازار در کنترل بازار ارز نقش موثری خواهد داشت.پتروشیمی پس از نفت مهم‌ترین کالای صادراتی ایران به شمار می‌رود که درآمد حاصل از آن سالانه حدود هشت میلیارد دلار برآورد می‌شود و سهم قابل توجهی در سبد صادرات غیرنفتی کشور دارد.
از این رو طی سال‌های گذشته بانک مرکزی تلاش کرده است ضمن تزریق ارزهای حاصل از صادرات نفت به بازار برای مدیریت بازار ارز، از ظرفیت واحدهای پتروشیمی نیز برای متعادل نگه داشتن تقاضا در بازار استفاده کند. حال دولتمردان باید چاره‌ای بیندیشند تا حاشیه سود شرکت‌های پتروشیمی کاهش چشمگیری نداشته باشد.با این اوصاف با توجه به نفت بنیان بودن ساختار اقتصادی ایران، اثر‌پذیری صنایع مرتبط با نفت از جمله صنایع پالایشگاهی و پتروشیمی چه از نظر عملیاتی و چه از نظر سودسازی و به تبع آن تغییرات محتمل در ارزش سهام این شرکت‌ها که بخش اصلی پرتفوی بسیاری از نهادها و شرکت‌های بزرگ کشور از جمله صندوق‌های بازنشستگی را تشکیل می‌دهند، بسیار حائز اهمیت خواهد بود.