خطر بلعیدن!

مهدیه بهارمست- بالاخره بحث فرونشست زمین در ایران هم محرمانه شد! چند روز پیش مهدی پیرهادی، رییس کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران، از مهر محرمانه بر نامه شورای شهر تهران به روسای سه قوه خبر داده و تاکید کرد: «به‌دلیل این مهر محرمانه نمی‌توانم آن را در اختیار اصحاب رسانه قرار دهم. این نامه با موضوع فرونشست به سران سه قوه (پزشکیان، قالیباف و اژه‌ای) ارسال شد. جمعیت استان تهران بیش از ۱۵‌میلیون نفر و تراکم جمعیتی آن ۱۹برابر کشور است. تهران امروز با بحران جدی کم‌آبی و فرونشست روبه‌رو است بنابراین خطراتی که تهران را به‌ویژه مناطق جنوبی آن را تهدید می‌کند مشخص شده است. امید است که سران سه‌قوه این نامه را جدی بگیرند. تمام آسیب‌هایی که ممکن است مناطق جنوبی را با خود درگیر کند، در این نامه مورد توجه بوده است. امیدواریم دستگاه‌های نظارتی موضوع را جدی بگیرند تا در دهه‌های آینده شاهد فرونشست در مناطق جنوبی نباشیم.» وی افزود: «رونوشت این نامه‌ها به شورای امنیت کشور، ستاد فرماندهی قرارگاه ثارالله، وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی، شورای تامین استان و شهردار تهران ارسال شده است. انشاءالله دستگاه‌های نظارتی موضوع فرونشست را جدی بگیرند که خدای نکرده در دهه‌های آینده در این مناطق نباشیم. طبق اعلام سازمان نقشه‌برداری ۳۱سانتیمتر هر ساله فرونشست اتفاق می‌افتد. در حقیقت پس از 1۰سال، سه‌متر در این محدوده‌ها فرونشست رخ می‌دهد. چه اتفاقی برای ساختمان‌های فرسوده‌ی موجود در آن محدوده‌ها می‌افتد؟ وقتی یک منطقه سه‌متر فرونشست کند، ساختمان‌های فرسوده نمی‌ریزد؟ افرادی که در آن ساختمان‌ها هستند جان خود را از دست نمی‌دهند؟ علاوه‌بر این تاسیسات شهری نیز (آب، برق، گاز و…) در این مناطق دچار مشکل می‌شود. این معضل باید پیش از تبدیل به بحران، مرتفع شود. در این راستا حفر هرگونه چاه به‌ویژه در مناطق جنوبی و جنوب غربی تهران قطعا خیانت به شهر و شهروندان تهران است. حفر هرگونه چاهی به فرونشست‌های بیشتر انجامیده و جان بسیاری را تهدید می‌کند.». با وجود این سخنان عضو شورای شهر اما هنوز خبری از برنامه‌های جدید دولت برای جلوگیری از این ابربحران وجود ندارد. از سوی دیگر قرار گرفتن ایران در رتبه دوم جهان از نظر نرخ «فرونشست زمین» و رتبه سوم جهانی از نظر وسعت مناطق تحت‌تاثیر فرونشست همچنین نرخ متوسط حدود 20 تا 30سانتیمتر در سال که در برخی مناطق به ارقامی فراتر از این نیز می‌رسد، شرایط بحرانی 400 دشت کشور از نظر فرونشست، غیرقابل کشت شدن زمین‌های کشاورزی، درگیری 31 استان کشور با پدیده فرونشست، تهدید زیرساخت‌ها،‌ خطور انتقال نفت و گاز، قرار گرفتن 49‌درصد جمعیت کشور در پهنه‌های فرونشستی، همه و همه آمارهایی هستند که عمق فاجعه‌ای که فرونشست زمین در کشورمان رقم زده است را نشان می‌دهد! پیش از این فرونشست به‌عنوان «زلزله‌ای خاموش در دل زمین» شناخته می‌شد و بارها عنوان شده بود که «چون فرونشست تهدیدی در معرض دید نیست به آن توجه نمی‌شود و به همین دلیل هم متولی ندارد!» اما اکنون با توجه به خساراتی که اخیرا در کشور اتفاق افتاده کاملا مشهود است که فرونشست به سطح زمین رسیده و اکنون تهدید در معرض دید همگان از جمله مسوولان است!
فرونشست زمین در گرگان که منجربه سقوط خودرو به چاله‌ای در زمین شد، فرونشست اصفهان که شهرک مسکونی را تخلیه کرد و روز گذشته نیز فرونشست زمین در محله چیذر تهران که منجربه تخلیه چندین واحد مسکونی در آنجا شد نشان می‌دهد که تهدید فرونشست زمین از هر زمانی جدی‌تر شده است. چندماه پیش نیز فرونشست زمین در قسمتی از امامزاده علی‌اکبر چیذر تهران سبب شد که برخی هموطنان در ساعات نیمه‌شب مجبور به ترک خانه خود شوند! البته این نخستین تهدید فرونشست زمین در تهران نیست و پیشتر نیز تخلیه یک واحد دانشگاه تهران جنوب به‌دلیل فرونشست، فرونشست میدان ونک که منجر به مصدومیت یکی از شهروندان شد، فرونشست در خیابان کارگر و… مواردی هستند که مستقیما باعث تهدید جان پایتخت‌نشینان شدند.
آمار و ارقام فرونشست پایتخت
فرونشست زمین در تهران، پدیده‌ای نگران‌کننده و جدی است که تاثیرات وخیمی بر زندگی شهری و زیرساخت‌های این کلانشهر دارد. براساس آمارها، میزان فرونشست در تهران به‌طور متوسط سالانه بین 6 تا 7سانتیمتر گزارش می‌شود، درحالی‌که در برخی نقاط، این عدد به بیش از 27سانتیمتر در سال نیز می‌رسد. این وضعیت، نه‌تنها به تخریب ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها منجر می‌شود، بلکه امنیت زندگی شهروندان را نیز به خطر می‌اندازد. منطقه20 با فرونشست درگیر نیست؛ منطقه21 و 22 هم به‌مقدار کم و بیشتر از همه مناطق 17 و 18 و 19 درگیر فرونشست هستند. همچنین مناطق11، 12، 15، 16، 17، 18، 19 و 21 بیش از دیگر مناطق در خطر هستند و بعضا فرونشست به برخی مناطق نفوذ کرده و در حال پیشروی به‌سمت مرکز شهر است.
با وجود هشدارهای مکرر کارشناسان و متخصصان، مسوولان به‌ظاهر متولی در این زمینه به‌سادگی از کنار این بحران می‌گذرند. به‌جای ارائه راه‌حل‌های موثر و پیگیری اقدامات پیشگیرانه، شاهد بی‌توجهی و کم‌کاری در سطوح مختلف مدیریتی هستیم. عدم برنامه‌ریزی مناسب برای مدیریت منابع آب و جلوگیری از افت سطح آب‌های زیرزمینی، به‌خصوص در حوضه آبریز تهران، به این بحران دامن می‌زند.
حفر چاه مساوی‌است با خیانت به مردم
دکتر علی‌‌‌ بیت‌‌‌اللهی، رییس بخش زلزله‌‌‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در خصوص عدم حفر چاه در تهران به‌خصوص در جنوب و جنوب‌غربی به «جهان‌صنعت» گفت: متاسفانه بارها درخصوص وضعیت بحرانی فرونشست پایتخت و دیگر شهرها مانند اصفهان، مشهد و … به مسوولان هشدار دادیم اما گوش شنوایی برای آن وجود نداشت. این در حالی است که پیش از زمانی که به بحران می‌رسیم باید به آن رسیدگی کنیم. حفر چاه‌ها در پایتخت مخصوصا در جنوب و جنوب غرب خیانت به مردم است چراکه باعث به خطر افتادن جان مردم می‌شود. این روزها کاهش میزان بارش نزولات جوی در شهر تهران همزمان با افزایش برداشت آب از منابع سطحی و زیرزمینی باعث شده تا بحران فرونشست زمین در تهران جدی‌‌‌تر شود؛ به‌نحوی‌که حداکثر میزان فرونشست زمین در شهر تهران از سقف حدودا 20‌سانتی‌متر در سال در مناطق جنوب غربی شهر به حدود 30سانتیمتر در سال رسیده است. پردازش تصاویر جدید سازمان نقشه‌‌‌برداری این داده را رسما تایید کرده است.
وی افزود: در حالی که میزان نزولات جوی در دست ما نیست؛ تنها راهکار عبور از بحران فرونشست زمین در تهران کنترل منابع آب سطحی با مدیریت مصرف آب در کشور است. در شرایط کنونی 90‌درصد مصرف آب در کشور مربوط به بخش کشاورزی می‌شود بنابراین مدیریت مصرف آب نیز باید در این بخش انجام شود. روش‌های آبیاری، روش کشت و زرع و نوع محصولات کشت‌شده در زمین‌‌‌های کشاورزی و باغات اطراف تهران به‌خصوص مناطق جنوب غربی باید تغییر کند. فرونشست زمین نتیجه افت سطح آب‌های زیرزمینی است بنابراین اگر میزان استحصال آب‌‌‌های زیرزمینی کاهش یابد و بیلان مصرف آب از منفی به مثبت تغییر وضعیت پیدا کند؛ طبیعتا فرونشست نیز متوقف می‌شود. کشورهایی نظیر چین، ژاپن، تایوان، اندونزی و برخی ایالت‌‌‌ها در آمریکا توانسته‌‌‌اند با رفع بیلان منفی مصرف آب، پدیده فرونشست زمین را مرتفع کنند.
این استاد دانشگاه در خصوص زمان لازم برای مهار پدیده فرونشست زمین گفت: حل فرونشست نیاز به اقدامات جدی در بازه بلند‌مدت دارد؛ با وجود این کاهش برداشت منابع زیرزمینی و مثبت شدن بیلان مصرف آب در بازه یک تا سه‌ساله بر نرخ فرونشست زمین به شکل جدی اثرگذار می‌شود.
گفتنی است؛ در حالی که فرونشست زمین به یک تهدید جدی تبدیل شده است، عدم توجه و تدبیر مسوولان، آینده این شهر را به خطر می‌اندازد. اگر به‌زودی اقداماتی جدی برای مقابله با این بحران انجام نشود، تبعات آن می‌تواند تهران را به یک منطقه غیرقابل سکونت تبدیل کند. در حالی که به‌گفته مقامات سازمان زمین‌شناسی فرونشست زمین در ایران در بیشتر دشت‌ها افزایشی شده است، همچنان متولی برای رسیدگی به این معضل و راهکارهای مقابله با آن وجود ندارد! در این سال‌ها همواره شاهد اظهارنظر مسوولان در همه دستگاه‌ها از جمله وزارت نیرو، راه‌وشهرسازی، جهاد کشاورزی، محیط‌زیست، مدیریت بحران و… درخصوص این پدیده بوده‌ایم اما هیچ‌کدام از روسای دستگاه‌ها مسوولیت آن را بر عهده نمی‌گیرند و واکنش‌ آنها به تهدیدی که اینچنین کشور را تحت‌تاثیر قرار داده تنها به ارائه چندباره آمار و ابراز تاسف از این شرایط خلاصه می‌شود! در واقع می‌توان چنین استناد کرد که مسوولان منتظر نشسته‌اند تا بحران فرونشست ایران را ببلعد و شاید بعد از بلعیده‌شدن طنابی بیندازند تا کشور را از چاله‌های فرونشست زمین نجات دهند! در کشور ما هیچ‌کس پاسخگوی خسارات ناشی از فرونشست زمین نیست و اگر فرونشست اتفاق بیفتد و سازه‌ها بریزد، هیچ‌کس پاسخگوی آن نیست. متاسفانه قانونی هم برای رسیدگی به مساله فرونشست نداریم و هیچ سازمان یا ارگانی وظیفه ندارد فرونشست را کنترل کند.