خطر زیرزمینی شدن بازار اقامتگاه‌ها

نادر نینوایی- نحوه فعالیت اقامتگاه‌های مسافری در ایران مدت‌هاست که مورد انتقاد بخش‌خصوصی قرار گرفته است. فعالیت گسترده اقامتگاه‌های فاقدمجوز عملا موجب شده که رقابتی نابرابر میان اقامتگاه‌های رسمی و دارای مجوز و خانه مسافرهای فاقدمجوز شکل بگیرد. اقامتگاه‌های مجوزدار زیر ذربین نظارت قرار داشته و ملزم به رعایت سفت‌وسخت قوانین و مقررات هستند. از سوی مقابل اما خانه مسافرهای فاقدمجوز نه در پیچ‌وخم بوروکراسی اداری برای دریافت مجوز گرفتار شده‌اند و نه ملزم به پرداخت مالیات، عوارض و مواردی از این‌دست هستند. نتیجه این وضعیت آن بوده که شاید در آینده نه‌چندان دور حتی اقامتگاه‌های رسمی و بوم‌گردی‌ها نیز ترجیح بدهند که قید تمدید مجوزها را بزنند و این مساله می‌تواند فضای اقامتگاه‌ها در ایران را به سمت زیرزمینی شدن سوق دهد.
رشد افسارگسیخته اقامتگاه‌های غیرمجاز
اگر سفری به مناطق شمالی کشور و حتی به شهرهای توریستی نظیر مشهد و کاشان داشته باشید حتما افرادی را که کنار خیابان ایستاده و با دردست گرفتن تابلو به دنبال جذب مشتری برای خانه مسافرهای عموما فاقدمجوز هستند، دیده‌اید.
در سال‌های گذشته بسیاری بدون دریافت مجوز و رعایت الزامات قانونی و حقوق مسافران، بخشی از خانه یا واحدهای مستقلی را به صورت روزانه به گردشگران اجاره داده و از این محل کسب درآمد می‌کنند. این رشد افسار‌گسیخته خانه مسافرهای غیرمجاز اما از سویی موجب کاهش کیفیت خدمات ارائه شده می‌شود و از سوی دیگر رقابتی نابرابر را شکل داده که متضرر اصلی آن بوم‌گردی‌ها و اقامتگاه‌های دارای مجوز هستند.
یاوری عبیری، رییس جامعه بوم‌گردی ایران ضمن تایید رشد قارچ‌گونه اقامتگاه‌های غیرمجاز به «جهان‌صنعت» گفت: خانه مسافرها و اقامتگاه‌های فاقدمجوز زیادی درحال فعالیت هستند و نظارت لازم هم بر روی آنها وجود نداشته و اقدامی برای پلمب کردن آنها نیز صورت نمی‌گیرد.
وی ضمن انتقاد از این وضعیت خاطرنشان کرد: به نظرم فعالیت خارج از ضابطه اقامتگاه‌های غیر‌مجاز، کسانی که به صورت قانونی در حوزه اقامتگاه‌ها فعالیت می‌کنند را نیز تحت‌تاثیر قرار داده و به اشکال مختلف به آنها آسیب وارد می‌کنند.
آسیب اقامتگاه‌های غیر‌مجاز به صنعت گردشگری
رییس جامعه بوم‌گردی ایران در تشریح آسیب‌های اقامتگاه‌های غیرمجاز، گفت: آسیب این موضوع می‌تواند هم متوجه جامعه بوم‌گردی باشد و هم هتل‌داران را تحت‌تاثیر قرار دهد. با این همه باید اذعان داشت که بوم‌گردی‌ها به سبب آن که کوچک‌تر هستند، سریع‌تر به آنها آسیب وارد می‌شود.
وی در ادامه ضمن تشریح شرایط کنونی، گفت: امروزه در بعضی از روستاهای کشور مشاهده می‌شود به ازای هر خانه بوم‌گردی دارای مجوز، ۱۰‌اقامتگاه غیرمجاز و فاقدمجوز درحال فعالیت است. توجه داشته باشید که روی اقامتگاه‌های فاقدمجوز نظارتی وجود ندارد و طبیعتا محدودیتی هم ندارند. این شیوه رقابت نابرابر اما به اقامتگاه‌های دارای مجوز آسیب وارد کرده و حتی موجب آسیب دیدن وجهه بوم‌گردی‌های دارای مجوز می‌شود؛ چراکه ممکن است برخی تصور کنند هر دوی اینها از یک جنس بوده و نهایتا هر دو به نوعی اقامتگاه بوم‌گردی هستند.
لزوم نظارت بیشتر و مدیریت شرایط
عبدالحمید رفعتی، عضو هیات‌مدیره جامعه حرفه‌ای هتل‌داران ایران، در پاسخ به این پرسش که آیا دولت و وزارت گردشگری این امکان را دارند که با واحدهای غیرمجاز اقامتی برخورد مناسب داشته باشند و این عرصه را مدیریت کنند، گفت: اتفاقا مدیریت این حوزه بسیار راحت است. عمده گردشگرانی که به سمت خانه مسافرهای فاقدمجوز هدایت می‌شوند از بستر سایت‌ها و پلتفرم‌هایی که در زمینه رزرو اقامتگاه فعال هستند به این‌سو هدایت می‌شوند. متاسفانه بسیاری از این سایت‌های رزرو آنلاین اقامتگاه‌ها هم خود فاقدمجوز از وزارت گردشگری هستند.
او افزود: نیازی نیست که خانه مسافرها تعطیل یا پلمب شوند و یا مثلا خانه شخصی فردی بسته شود؛ همین که با سایت‌هایی که به شکلی گسترده اقامتگاه‌های فاقدمجوز ارائه می‌دهند برخورد شود، کافی است. درنظر داشته باشید که این سایت‌ها هستند که گردشگران را به سمت اجاره واحدهای اقامتی فاقدمجوز هدایت می‌کنند. به نظرم لازم است سایت‌هایی که در زمینه رزرواسیون اقامتگاه‌ها فعال هستند، ملزم شوند که مجوز مربوطه را از وزارت گردشگری دریافت کنند و صرفا ملزم به دریافت مجوز فعالیت تحت‌عنوان کسب‌وکار اینترنتی نباشند. همچنین لازم است که سایت‌های رزرواسیون فقط اقامتگاه‌های دارای مجوز را برای رزرو ارائه کرده و از ارائه خدمات به اقامتگاه‌های فاقدمجوز اجتناب کنند.
بازار زیرزمینی اقامتگاه‌ها
براساس برآوردها، چیزی حدود ۴۰هزار واحد اقامتگاه در فضای آنلاین برای اجاره در دسترس هستند و این درحالی است که تعداد واحدهای دارای مجوز کمتر از یک‌سوم این تعداد است.
سیدمصطفی فاطمی، مدیرکل توسعه گردشگری داخلی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی پیش‌تر ضمن اشاره به حرکت بازار اقامتگاه‌ها به سمت زیرزمینی شدن گفته بود: محدودیت‌ها، چالش‌ها و فشارهایی که روی تاسیسات گردشگری دارای مجوز وجود دارد، آنقدر زیاد است که سمت‌وسوی اقامت به سمت غیرمجازها و حتی چادرخوابی پیش می‌رود. یعنی یک نفر که می‌خواهد یک مجموعه گردشگری داشته باشد، علاوه‌بر عوارض، مالیات و بازدیدهای بهداشت و اماکن و میراث فرهنگی و نظایر آن را دارد؛ در پیچ‌وخم‌های دستگاه‌های دولتی می‌افتد و بوروکراسی‌های اداری به‌شدت او را محدود می‌کند. از طرف دیگر محدودیت‌های دیگری نیز به آنها اعمال می‌شود و همین‌طور تغییر کاربری، تامین پارکینگ و چالش‌هایی نظایر اینها را دارند.
وی افزود: امروز وضعیت گردشگری کشور به گونه‌ای پیش رفته است که سمت‌وسوی آن به گونه‌ای به سمت زیرزمینی شدن پیش می‌رود. البته تمایل مردم هم به استفاده از این مجموعه‌های فاقدمجوز است؛ یعنی حتی اگر اینها هم نباشند، مردم به هتل نرفته و تمایل دارند از چادر استفاده کنند. کلا شیوه رفتار اجتماعی ما به‌گونه‌ای متفاوت است و بعضی‌ها تمایل دارند همراه خانواده واحد دربستی بگیرند و به همین دلیل سمت‌وسو به سمت خانه‌های استیجاری، چادرخوابی و استفاده از اماکنی که یک حریم شخصی بیشتری را داشته باشد، پیش می‌رود.