خطر سوخت‌های زیان‌بار

گروه انرژی- اختلاف بر سر ورود ال‌پی‌جی به سبد سوخت کشور وارد پنجمین سال خود می‌شود و در حالی که دولت از عزم خود برای این کار جزم کرده و مجلس هم به دنبال اجرای مصوبه دو سال قبل خود است، فعالان صنعت سی‌ان‌جی کشور همچنان مخالفند و بر این باورند که این طرح یک تجربه شکست خورده است و حتی می‌تواند یک معضل شبیه قاچاق بنزین به چالش‌های کشور اضافه کند.
ماجرا از اسفند 99 آغاز می‌شود؛ زمانی که مجلس یازدهم تصمیم گرفت گاز مایع را (LPG) به صورت رسمی ‌به سبد سوخت کشور اضافه کند. طبق این مصوبه، وزارتخانه‌های نفت و کشور موظف شدند امکان احداث جایگاه‌ها و زیرساخت استفاده قانونمند از سوخت گاز مایع (LPG) در ناوگان حمل‌ونقل با اولویت ناوگان عمومی‌ و حمل بار را به کمک بخش‌های خصوصی و عمومی، تا سقف مجموع ۲میلیون تن در سال فراهم کنند.
اگرچه هنگام تصویب این مصوبه وزارت نفت و شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی هنگام تصویب با اجرای آن مخالفت کردند، با این حال در تبصره ۱۴ قانون بودجه سال 1400 ردیفی ۲‌هزار میلیارد تومانی برای آن در نظر گرفته شد که هرگز اجرا نشد. این ردیف در سال‌های بعد هم تکرار شد اما تا به امروز که نزدیک به پنج سال از تصویب و الزام قانونی آن می‌گذرد، مصوبه روی زمین مانده است.
داود منظور آبان 1402 هنگام بررسی لایحه گفته بود که 1403 در صورت اجرای این مصوبه بازگرداندن ال‌پی‌جی به سبد سوخت کشور صرفه اقتصادی ندارد و حتی می‌تواند حدود ۷۰۰‌میلیون دلار از صادرات ال‌پی‌جی که برای کشور درآمد صادراتی است، از دست برود.
در مجلس اما نمایندگانی ازجمله مالک شریعتی‌نیاسر، نماینده تهران که هم‌اکنون هم در مجلس دوازدهم حضور دارد، با اصرار و دفاع از این تصمیم مجلس معتقد است که «‌تولید ال‌پی‌جی آنقدر مازاد است که آن را می‌سوزانیم».
دولت چهاردهم که شروع به کار کرد، با این تکلیف قانونی روی زمین مانده مواجه شده است. از یک‌سو با فشار سنگین واردات بنزین و مصرف بالا روبه‌رو بوده و از سوی دیگر طرح‌هایی برای کاهش مصرف، جلوگیری از قاچاق و البته افزایش قیمت‌ها هم به نتیجه نرسیده است. از همین رو فشار مجلس و طراحان قبلی طرح ورود ال‌پی‌جی به سبد سوخت کشور وزارت نفت را در دوراهی اجرا قرار داده است. البته دی ماه سال قبل کرامت ویس‌کرمی، مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران با بیان اینکه براساس قانون برنامه هفتم توسعه، متنوع‌سازی سبد سوخت در دستور کار قرار گرفته است، گفته بود که «‌در نظر داریم احداث جایگاه‌های ال‌پی‌جی را در نزدیکی پالایشگاه‌هایی که مازاد ال‌پی‌جی بر مصرف داخلی دارند، اجرایی کنیم تا بتوانیم ال‌پی‌جی را به سبد سوخت خودروها اضافه کنیم».
مخالفان سرسخت
گزارش‌ها نشان می‌دهد که تولیدکنندگان LPG در ایران به سه دسته پالایشگاه‌های نفت، پالایشگاه‌های گاز و برخی از مجتمع‌های پتروشیمی تقسیم می‌شوند که مجموع ظرفیت اسمی آنها حدود 6/‏23میلیون تن در سال است.
تولید گاز مایع در 10سال گذشته روند صعودی داشته، به طوری که در سال ۱۴۰۲ حدود 4/‏13‌میلیون تن گاز مایع در ایران تولید شده که ۷۶‌درصد آن صرف صادرات و مابقی صرف مصارف داخلی شده است. سال گذشته میزان صادرات گاز نفتی مایع شده (ال‌پی‌جی) ایران، به بیش از ۱۱‌میلیون تن رسیده است.
طرح سوخت ال‌پی‌جی در خودروها رقیب سرسختی مثل سی‌ان‌جی هم دارد که البته سابقه آن به بیش از سه دهه پیش بازمی‌گردد. براساس آمارهای رسمی، در حال حاضر چیزی حدود ۲۳‌میلیون مترمکعب سی‌ان‌جی در کشور مصرف می‌شود، این در حالی است که ظرفیت موجود در این بخش حدود ۴۰‌میلیون مترمکعب است. این در حالی است که بین ۷۰۰‌هزار خودرو ال‌پی‌جی‌سوز هم در کشور وجود دارد و برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد که یک میلیون خودروی غیررسمی از این سوخت استفاده می‌کنند.
اهتمام مجلس برای تزریق ال‌پی‌جی به سوخت خودروها البته مخالفان سرسختی هم دارد؛ انجمن صنفی سی‌ان‌جی
محسن جوهری، رییس هیات‌مدیره انجمن صنفی سی‌ان‌جی کشور در این رابطه می‌گوید: «‌قطعا با ورود ال‌پی‌جی به سبد سوخت، یک معضل مشابه قاچاق بنزین نیز به چالش‌های کشور افزوده خواهد شد.»
او البته بر این باور است که تاکنون اقدام موثری برای بهبود شرایط عرضه و تقاضای سی‌ان‌جی در کشور انجام نشده است. مساله حق‌العمل جایگاه‌ها همچنان بلاتکلیف است و در زمینه نوسازی ناوگان فرسوده خودروهای دوگانه‌سوز نیز پیشرفت قابل ‌توجهی حاصل نشده است. در چنین شرایطی، شاهد طرح‌هایی برای ورود ال‌پی‌جی به سبد سوخت کشور هستیم که جای تامل دارد.
به گفته جوهری، «با توجه به حجم بالای سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در حوزه سی‌ان‌جی، منطقی است که ابتدا این مسیر به نتیجه برسد و روند خروج سرمایه فعالان این صنعت متوقف شود. در این صورت، بدون نیاز به ورود سوخت ال‌پی‌جی، روند واردات بنزین نیز متوقف و حتی امکان صادرات مجدد آن فراهم خواهد شد سپس در صورت نیاز، می‌توان به سراغ سوخت‌هایی چون ال‌پی‌جی رفت؛ سوختی که با وجود ظرفیت بالای صادراتی، می‌تواند ارزآوری قابل ‌توجهی برای کشور ایجاد کند».
دفاع از سی‌ان‌جی در برابر ال‌پی‌جی!
در حالی که سی‌ان‌جی بنا به گفته کارشناسان باعث افزایش استهلاک خودروها می‌شود و کپسول‌های آن در خودروها عمدتا با مشکل احتراق مواجه هستند، ال‌پی‌جی هم دست کمی از این وضعیت ندارد.
یک بررسی فنی انجام شده نشان می‌دهد هر دو گاز سی‌ان‌جی و ال‌پی‌جی موجب خوردگی و آسیب به بخش‌های مختلف موتور می‌شوند اما این میزان فشار و خوردگی در خودروهای LPG درصد بسیار کمتری دارد زیرا گاز سی‌ان‌جی گاز خشک‌تری است در نتیجه فشار بیشتری به سوپاپ‌ها و پیستون‌های خودرو وارد می‌کند، در نتیجه خوردگی و آسیب ناشی از سوخت CNG بیش از خودروهای LPG است.
برخی کارشناسان هم بر این باورند که میزان اشتعال گاز CNG بسیار کمتر از اشتعال گاز LPG است و در صورت نشتی اتفاقات حاصل از گاز سی‌ان‌جی بسیار کمتر از گاز ال‌پی‌جی هستند. از طرفی به دلیل اینکه سوختگیری خودروهای ال‌پی‌جی عموما چندان استاندارد انجام نمی‌شود و با توجه به اشتعال‌پذیری بالا امنیت این گاز هنگام سوختگیری بسیار پایین و خطرساز است.
به گفته آنان سوخت LPG نسبت به بنزین و CNG، سوختی ناایمن است و هیچ زیرساختی برای عرضه آن وجود ندارد، با این حال موافقان توسعه این سوخت بر این باورند که ارزش حرارتی LPG بالاتر از بنزین و آلایندگی آن کمتر از بنزین‌ است و LPG به عنوان یک سوخت پاک در کشورهای مختلف توسعه پیدا کرده است. در زمینه فناوری ساخت تجهیزات صنعت اتوگاز هیچ نوع مشکل فنی یا ایمنی نداریم.
رییس هیات‌مدیره انجمن صنفی سی‌ان‌جی کشور می‌گوید: با ورود LPG به سبد سوخت خودروها، صنعت CNG آسیب جدی می‌بیند و این به معنای آن است که به تنها جایگزین و راهکار عملی رفع ناترازی بنزین آسیب می‌زنیم، در حالی که LPG سال‌ها طول می‌کشد تا بتواند به سبد سوخت خودروها بیاید، همین امروز آسیب جدی را به امنیت تامین انرژی بخش حمل‌ونقل می‌زند و نتیجه آن تشدید ناترازی بنزین خواهد بود. باید سال‌ها با صرف هزینه سنگین میلیاردها دلار، زیرساختی را فراهم کنیم که امروز در بخش CNG آن زیرساخت را داریم، اگر مدافعان ورود LPG به سبد سوخت خودروها، به فکر حل ناترازی بنزین بودند، این مشکل با استفاده از ظرفیت‌های فعلی CNG قابل رفع بوده است.
جوهری با اشاره به موافقان و مخالفان طرح ورود ال‌پی‌جی به سبد سوختی کشور در دولت و مجلس اضافه می‌کند: ورود این سوخت به سبد مصرفی کشور در حالی دنبال می‌شود که ایران با وجود تحریم‌ها، همواره امکان صادرات ال‌پی‌جی را داشته اما در مورد سی‌ان‌جی چنین ظرفیتی وجود ندارد. این در حالی است که ایران دارای بزرگ‌ترین منابع گاز طبیعی در جهان است و مزیت نسبی ما در استفاده از این گاز به‌ عنوان سوخت خودروهاست. متاسفانه برخی تصمیم‌گیران دولتی و نمایندگان مجلس به دنبال احیای طرح‌هایی در زمینه ال‌پی‌جی هستند که تجربه شکست‌خورده ۲۰‌سال گذشته را به یاد می‌آورد و در صورت تحقق، وضعیت سوخت سی‌ان‌جی را وخیم‌تر خواهد کرد. با توجه به قابلیت بالای قاچاق ال‌پی‌جی در مصارف داخلی و خارجی و انحراف از مصرف در خودروها، جای شگفتی است که تنوع‌بخشی به سبد سوخت با این سوخت مطرح می‌شود.