خط فقر به روایت بازوی پژوهشی مجلس

مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با بررسی وضعیت خط فقر در کشور، تعداد خانوارهای فقیر ساکن در استان‌های مختلف کشور در سال ۹۵ (جدیدترین بررسی انجام شده) را اعلام کرد.
مرکز پژوهش‌های مجلس با بررسی خط فقر ایران در سال ۱۳۹۵ اعلام کرد: با وجود اهمیت بالای محاسبه خط فقر و شناسایی ویژگی‌های فقیر و همچنین با وجود آنکه حمایت از فقرا و اجرای سیاست‌های حمایتی و برخورداری افراد از عدالت اقتصادی همواره از شعارهای سیاستگذاران اقتصادی در ایران بوده، اما هیچ نهاد رسمی در کشور، سری زمانی خط فقر را به طور عمومی منتشر نکرده و محاسبات صورت گرفته حول این متغیر معمولا به صورت درون‌دستگاهی یا در مطالعات آکادمیک و مقالات و پایان‌نامه‌های دانشگاهی انجام شده است.
نقطه ضعف این نوع محاسبات این است که در طول زمان پیگیری نمی‌شود و با توجه به پایه متفاوت محاسبات در هر یک از مطالعات، نتایج آنها قابل مقایسه با یکدیگر نیست و سری زمانی پویا و قابل اعتمادی به دست نمی‌دهد.
روش مورد استفاده در این مطالعه روش هزینه حداقل نیازهای اساسی تکراری است. در این روش یک سبد خوراکی به عنوان مرجع انتخاب می‌شود که در این مطالعه سبد خوراکی تامین‌کننده ۲۱۰۰ کیلوکالری انتخاب شده است. سپس هزینه دستیابی به این سبد برای فقرا بر اساس داده‌های موجود، استخراج می‌شود.
یکی از چالش‌های اساسی مرتبط با محاسبه خط فقر در یک کشور، لحاظ تفاوت‌ها در مناطق جغرافیایی مختلف در کشور است. به خصوص در کشورهایی که دارای تنوع اقلیمی هستند، محاسبه یک خط فقر کشوری، نمی‌تواند معیار دقیقی به دست دهد. برای این منظور به طور معمول خط فقر شهری و روستایی به طور جداگانه محاسبه می‌شود، اما از آنجایی که استاندارد و هزینه‌های زندگی در شهرهای مختلف در کشورهایی که دارای تنوع اقلیمی هستند، تفاوت زیادی دارد، حتی محاسبه دو خط فقر جداگانه شهری و کشوری نیز برآورد مناسبی نخواهد بود.
در این پژوهش به جای برآورد خط فقر کشوری (شهری و روستایی) ۹ خط فقر (چهار خط فقر شهری و پنج خط فقر روستایی) محاسبه شده است. به این منظور از روش هزینه نیازهای اساسی تکراری استفاده شده، با این تفاوت که نوآوری‌هایی که مرتبط با ویژگی‌های جغرافیایی ایران است، به کار بسته شده است.
نتایج حاصل از محاسبه خط فقر در مناطق شهری در سال ۱۳۹۵ نشان می‌دهد که خوشه شامل شهرستان تهران با خط فقر سرانه معدل ماهیانه حدود ۷۷۰ هزار تومان، دارای نرخ فقر حدود ۱۲ درصد است. منظور از خط فقر سرانه آن است که این مقدار به ازای هر نفر است و منظور از معادل نیز اصطلاحی است که در مطالعات فقر استفاده می‌شود و در آن هر یک نفر، ضریب یک نخواهد داشت. به طوری که بر اساس استاندارد مورد استفاده در این مطالعه، نفر اول بزرگسال ضریب یک، نفر دوم بزرگسال برابر ۷/۰ و بچه‌ها هر کدام ضریب ۵/۰ خواهند داشت. برای مثال در این روش بر اساس خط فقر سرانه معادل ماهیانه ۷۷۰ هزار تومان، خط فقر برای یک خانوار چهار‌نفره ۲۰۷۹ هزار تومان خواهد بود که از ضرب عدد ۷۷۰ هزار تومان در ۷/۲ به دست آمده است.
خوشه‌ای دیگر که شامل اغلب شهرهای پر‌جمعیت کشور است، خط فقر سرانه معادل ماهیانه حدود ۵۰۰ هزار تومان و نرخ فقر حدود ۵/۱۴ درصد را داراست.
دو خوشه دیگر (شامل مناطق شهری سایر استان‌ها که بر اساس بردار قیمت به دو گروه تقسیم شدند) با خط فقر سرانه معادل ماهیانه حدود ۳۶۰ و ۴۱۰۰ هزار تومان، دارای نرخ فقر حدود ۴/۱۵ درصد هستند. نرخ کل در مناطق شهری نیز ۹/۱۴ درصد برآورد شده است.
نتایج تعیین خط فقر در مناطق روستایی در سال ۱۳۹۵ نشان می‌دهد که خوشه شامل استان‌های سیستان‌و‌بلوچستان، ایلام و کهگیلویه‌و‌بویراحمد با خط فقر سرانه معادل ماهیانه حدود ۲۰۰ هزار تومان (کمترین مقدار خط فقر در خوشه‌های روستایی)، نرخ فقری حدود ۵/۱۳ درصد دارند. خوشه شامل مناطق روستایی استان‌های تهران و البرز نیز با خط فقر سرانه معادل ماهانه حدود ۴۳۰ هزار تومان و نرخ فقر ۵/۱۴ درصد بیشترین فقرا را در خود جای داده است. سه خوشه دیگر نیز دارای خط فقر بین دو خوشه مذکور هستند. نرخ فقر کل در مناطق روستایی نیز ۶/۱۱ درصد برآورد شده است.