خوابگاه‌هایی با پتانسیل بزهکاری

محمدحسین مهرزاد- شهرهای جدید موضوعی است که تعداد مدافعان غیردولتی آن به سختی به عدد انگشتان دست می‌رسد. کارشناسان معتقدند این شهرها بدون داشتن هیچ نشانی از مدنیت و امکانات شهری تبدیل به خوابگاه‌هایی شده‌اند که در آینده غده سرطانی کلانشهر‌ها می‌شوند.
علی نوذرپور، رییس هیات مدیره جامعه مهندسان شهرساز ایران در این خصوص به «جهان‌صنعت» گفت: متاسفانه شهرهای جدید آینده خوبی پیش‌رو ندارند و دور نیست آن روزی که مسوولان برای تخریب این شهرک‌ها وارد عمل شوند چراکه به دلیل دور بودن آنها از شهرها و نداشتن حداقل‌های یک زندگی معمولی این مناطق پتانسیل بالایی برای رشد بزهکاری دارند و احتمال روی آوردن بزهکاران به این شهرک‌ها بسیار زیاد است.وی گفت: در دولت هشتم طرح جامع مسکن در پنج محور اصلی شکل گرفت و در قالب برنامه‌های توسعه‌ای به تصویب رسید اما دولت نهم و دهم تنها یکی از این پنج سرفصل را که همان تولید مسکن برای اقشار کم‌درآمد و ضعیف بود را شروع به اجرا کرد بدون اینکه چهار محور دیگر را در نظر بگیرد.نوذرپور همچنین اظهار کرد: همین محور نیز بدون در نظر گرفتن مقدمات علمی و فنی شرع شد. در کنار این اشکال بزرگ، انجام کار به جای اینکه به افراد متخصص سپرده شود به دست افرادی افتاد که با این حوزه بیگانه بودند، در مرحله نهایی هم کار به پیمانکارانی سپرده شد که بسیاری از آنها صلاحیت فنی نداشتند.وی افزود: وقتی پروژه‌ای با این وسعت بدون در نظر گرفتن ضوابط فنی شروع می‌شود به طور حتم با شکست مواجه می‌شود همان‌طور که امروز می‌بینیم این طرح در زیرساخت‌ها با مشکلات عدیده روبه‌رو است.نوذرپور تصریح کرد: جانمایی ساخت این واحدهای مسکونی در بیابان و برهوت باعث شده تا هیچ هویت اجتماعی و فرهنگی برای آنها متصور نباشد و حتی اقشار شاغل کم‌درآمد هم نسبت به آن بی‌توجه باشند، در نتیجه مسکن مهر و به تبع آن شهر‌های جدید تبدیل می‌شود به خانه‌هایی برای اسکان مهاجران و حاشیه‌نشینان، به همین دلیل طی سال‌های آتی این واحدها تبدیل به کانون بزهکاری می‌شوند که در آینده‌ای نه چندان دور باید طرح‌هایی را ارایه کرد برای تخریب آنها چراکه تبدیل به غدد چرکینی می‌شوند که جامعه باید از آنها رهایی یابد.رییس هیات مدیره جامعه مهندسان شهرساز ایران با اظهار تاسف از فراهم نبودن زیرساخت‌های مسکن مهر گفت: متاسفانه دولتی‌ها هرجا که زمین خالی گیر آوردند بدون توجه به موضوعاتی نظیر بهداشت، آموزش و راه اقدام به ساخت مسکن کردند، از سوی دیگر بودجه ساخت نیز متناسب با یک واحد مسکونی مرغوب نبود. در واقع دولت نهم و دهم تصورش بر این موضوع استوار بوده و هست که مسکن فقط ساختمان است و همین تصور باعث شد تا امروز شاهد نوعی بی‌سامانی در این خصوص باشیم.وی راه‌حل عبور از این بحران را توقف فوری کار در این مرحله دانست و تاکید کرد: همین حالا باید ساخت مسکن به این شیوه متوقف شود.نوذرپور در پاسخ به این پرسش که نیاز جامعه به مسکن را چگونه باید مرتفع کرد، گفت: اگر همین بودجه‌ای که برای آن اختصاص داده‌اند را به نوسازی بافت‌های فرسوده بدهند، تمام مشکلات حل می‌شود؛ از یکسو حاشیه‌نشینی رونق نمی‌یابد و در سوی دیگر مردم به جای سکونت در بیابان به زندگی در شهرهایی می‌پردازند که زیرساخت‌های فنی و اجتماعی در آنها لحاظ شده است.
شهرک‌های اقماری
در این رابطه بیت‌الله ستاریان از کارشناسان مطرح حوزه مسکن نیز بر همین عقیده است.
وی به «جهان‌صنعت» گفت: لازم است اقتصاد و کار را در شهرک‌های میانی و کوچک سامان دهیم. شهرک‌های اقماری از نظر زیستی مکان مناسبی برای سکونت نیستند چراکه همواره از لحاظ خدمات با مشکل مواجه بوده‌اند. توصیه می‌شود به جای سرمایه‌گذاری در شهرک‌های اقماری، در شهرک‌های میانی و شهرهای کوچک سرمایه‌گذاری شود.
ستاریان اظهار کرد: اکنون زمانی است که باید بافت‌های فرسوده بازسازی شوند هرچند که باید هزینه‌های بالایی را برای بازسازی آنها صرف کنیم.
وی ادامه داد: مسکن مهر امکانات خوبی دارد اما در بحث ساخت آن در شهرهای جدید بحث هویت شهر مطرح است. متاسفانه شهرهای جدید که در اطراف شهرهای مادر و دورتر از حاشیه آنها ساخته می‌شوند بیشتر جنبه خوابگاهی دارند.
ستاریان خاطرنشان کرد: هنگامی که دولت اقدام به تولید شهرک‌های جدید می‌کند، باید هزینه‌های‌ آموزش‌وپرورش، بهداشت و… آن مجموعه را در بودجه خود ببیند چراکه شهرک‌ها زمانی تکمیل شده و قابل بهره‌برداری هستند که خدمات کافی در آنها مستقر کرده باشیم.
این کارشناس مسکن تاکید کرد: تاکنون تمام ۱۵ کشور‌ی که به ساخت شهرک‌های اقماری روی آورده‌اند، ناموفق بوده‌اند. اشکال عمده‌ای که این طرح، کمبود زیرساخت کافی است که سرانجام باعث تبدیل شدن آن به شهرک‌های خوابگاهی می‌شود.
آش شور شد
در این میان اما دولتی‌ها نظر دیگری دارند. آنها هنوز هم معتقدند توانسته‌اند بخشی از تقاضای مسکن را از این طریق جبران کنند. با این حال آش شهرهای جدید آنقدر شور شده که معاون وزیر راه‌وشهرسازی هم با وجود تمام دفاع‌های یک طرفه از این طرح نمی‌تواند چشم بر ناکامی‌های متعدد آن ببندد.
معاون وزیر راه‌وشهرسازی به رونق بازار خرید و فروش در شهرهای جدید و همچنین خروج آنها از غربت و انزوا با اجرای طرح مسکن مهر اشاره و تصریح کرد: اگرچه نمی‌توانیم ادعا کنیم شهرهای جدید توانستند از توسعه کلانشهرها جلوگیری کنند اما شهرهای جدید از سیاست‌های موفق شهرسازی کشور بوده‌اند.جمشید نورصالحی، مدیرعامل شرکت عمران شهرهای جدید در گفت‌وگو با ایسنا در پاسخ به این سوال که شهرهای جدید چقدر در عمل به رسالتشان که همان جذب سرریز جمعیت کلانشهرها بوده، موفق بوده‌اند، اظهار کرد: پایه‌گذار شهرهای جدید نبوده‌ایم اما این شهرها بیش از ۲۰ سال سابقه دارند و معتقدم ایجاد شهرهای جدید یکی از سیاست‌های شهرسازی کشور بوده است.
وی با بیان اینکه نمی‌توانیم ادعا کنیم شهرهای جدید توانستند از توسعه کلانشهرها جلوگیری کند، تصریح کرد: شهرهای جدید به عنوان یکی از سیاست‌های شهرسازی موفق بوده است.
معاون وزیر راه‌وشهرسازی ادامه داد: متقاعد کردن ۵۰۰ هزار نفر برای سکونت در نقطه‌ای که ۱۵ سال گذشته هیچ اثری از مدنیت، شهرنشینی و خدمات در آن نبوده، بسیار مهم است و این درحالی است که متاسفانه سایر بخش‌های دولت در راستای اجرای این سیاست درست با دولت همکاری نکرده‌اند.
مدیرعامل شرکت مادرتخصصی عمران شهرهای جدید با بیان اینکه سیاست ایجاد شهرهای جدید از طرف سایر بخش‌های دولت حمایت نشد، اضافه کرد: دلیل اینکه نمی‌توانیم ادعا کنیم شهرهای جدید در جلوگیری از توسعه کلانشهرها موفق عمل کرده‌اند، این است که سازمان‌ها و نهادهای مربوطه برای ایجاد زیرساخت‌هایی مانند آب و برق، گاز، راه، راه‌آهن، مدرسه و … به موازات ایجاد شهرها عمل نکرده‌اند.
نورصالحی گفت: اگر می‌خواهیم به کسی بگوییم از تهران برود باید محلی برای او فراهم شود که اگر از تهران بهتر نیست حداقل از نظر امکانات با تهران برابری کند زیرا افراد هر چقدرهم از نظر اقتصادی ضعیف باشند، تمایل دارند خانواده‌شان را در جایی ساکن کنند که حداقل امکانات را داشته باشد.
معاون وزیر راه وشهرسازی با اشاره به تصویب قانون ایجاد شهرهای جدید در سال ۸۰ توسط مجلس شورای اسلامی خاطرنشان کرد: براساس این قانون دستگاه‌های دیگر موظف شدند پابه‌پای وزارت مسکن و شهرسازی سابق خدمات این شهرها را کامل کنند.
مدیرعامل شرکت مادرتخصصی عمران شهرهای جدید با اشاره به اینکه با همه این تنگناها شهرهای جدید یکی از سیاست‌های موفق شهرسازی کشور بوده است، خاطرنشان کرد: در جریان اجرای طرح مسکن مهر به دلیل فقدان زمین در کلانشهرها، مسوولیت عمده‌ای در تهران، شیراز، مشهد، تبریز واصفهان به عهده شهرهای جدید گذاشته شد.
خروج شهرهای جدید از انزوا
نورصالحی با تاکید بر اینکه مشکل اصلی مسکن مربوط به کلانشهرها بود، تصریح کرد: ساخت مسکن مهر در شهرهای جدید علاوه بر اینکه باعث شد شهرهای جدید از غربت و انزوا دربیایند، بر همه نیز روشن شد که شهرهای جدید می‌تواند کمک بسیاری به حل مشکل مسکن کشور کند.
وی با تاکید بر اینکه شهرهای جدید اکنون بیشتر مورد توجه قرار گرفته است، خاطرنشان کرد: سرعت خدمات‌رسانی در شهرهای جدید چند برابر گذشته شده است.
معاون وزیر راه وشهرسازی در ادامه درباره حذف برخی شهرهای جدید گفت: در وزارت راه‌وشهرسازی مساله‌ای مطرح شد مبنی بر اینکه بررسی مجدد کنیم و شهرهایی را که تمامی مراحل تصویب را گذراندند، جانمایی شدند و شرکت عمران برای آنها تاسیس شده اما به دلایلی مانند بعد مسافت، کمبود خدمات یا ظرفیت پذیری شهر مادر، مورد استقبال قرار نگرفته‌اند بازنگری کنیم و اگر مطلوبیت ندارند، ادامه ندهیم.
نورصالحی اضافه کرد: همچنین اکنون در حال پیگیری هستیم که اگر اطراف تهران امکان باشد مکان‌یابی جدیدی برای اسکان جمعیت سرریز پایتخت صورت بگیرد.
وی با اشاره به اینکه اکنون ۱۷ شهر جدید داریم و چهار شهر هم در دست تصویب هستند، اضافه کرد: درست، این است که در ابتدای ایجاد شهرهای جدید اول زیرساخت‌ها تامین شود اما از یک طرف ما با اوج تقاضا و فشار روبه‌رو هستیم و از طرف دیگر هم دستگاه‌های مسوول کارهای بسیار و برنامه‌ریزی دارند و خدمات را به منطقه‌ای که هنوز آباد نیست، نمی‌رسانند.
معاون وزیر راه‌وشهرسازی در ادامه خاطرنشان کرد: ۹۵ درصد مسکن مهر در اطراف اصفهان، شیراز، تبریز، تهران و مشهد است به عبارت دیگر ریسک نکرده‌ایم و منابع دولت و بانک‌ها را به جایی نبرده‌ایم که احتمال وجود متقاضی در آن کم است.
نورصالحی درباره مشکل حمل‌ونقل شهرهای جدید گفت:‌با همکاری وزارت کشور سعی کردیم خطوط اتوبوسرانی و تاکسیرانی را با گرفتن سهمیه به ویژه پس از هدفمندسازی یارانه‌ها ارتقا دهیم.
وی با اشاره به اینکه دو قطار صبح‌ها و دو قطار عصرها به مسیر تهران- پرند و بالعکس اختصاص داده شده است، افزود: در بحث مترو هم فعال شدیم به طوری که شرکت عمران شهرهای جدید در سال‌جاری به عنوان دستگاه اجرایی متروها شناخته شد.
اختصاص بودجه احداث و مطالعه مترو
نورصالحی با اشاره به اینکه در سال‌جاری چهار شهر جدید ردیف اعتباری برای احداث مترو دارند، ادامه داد: اگرچه مبلغ کم است اما در بودجه پایدار شده‌اند، یعنی سازمان مدیریت هر ساله به آنها اعتباری اختصاص می‌دهد.
معاون وزیر راه‌وشهرسازی با بیان اینکه برای پنج شهر دیگر هم در جدول پیوست بودجه برای مطالعه، بودجه اختصاص داده شده است، تصریح کرد: دولت قبول دارد که این شهرها باید مترو داشته باشند.
مدیرعامل شرکت عمران شهرهای جدید با اشاره به اینکه مترو هشتگرد هم فعال است، افزود: زیرسازی مترو هشتگرد اواخر سال یا اوایل سال آینده به پایان می‌رسد و ریل‌گذاری نیز طی دو ماه آینده آغاز می‌شود.
واگذاری مترو پرند به شرکت
مترو تهران
نورصالحی با بیان اینکه در مورد مترو پرند ۱۸ کیلومتر مربوط فعال است، خاطرنشان کرد: با جدیت درصدد هستیم تا با اعطای منابع به شرکت مترو تهران عملیات ساخت ۵۰ کلیومتر مترو پرند را به این شرکت واگذار کنیم.
وی افزود: توافقنامه‌ای با شهرداری برای احداث مترو پرند داریم و اعداد و ارقام وحتی زمان نیز مشخص شده و مسوولان مربوطه توافقنامه امضا کرده‌اند.
نورصالحی با اشاره به اینکه به دنبال آن هستیم تا منابع را سازمان مدیریت پرداخت کند که از طریق بودجه مستقیم دولتی، تسهیلات بانکی، فروش اوراق مشارکت واگذاری سهام یا استفاده از صندوق توسعه ملی تامین شود، اظهار کرد: مترو تهران برای اجرا راغب است زیرا اولا توسعه خطوط برون شهری در برنامه آنها هم قرار دارد و فرودگاه امام، فرودگاه شهر تهران است و اتصال آن به تهران مفید است.
مدیرعامل شرکت عمران شهرهای جدید با بیان اینکه مترو سایر شهرها در حال طراحی است، اضافه کرد: مناقصه انتخاب پیمانکار مترو بهارستان و فولادشهر نیز در سال‌جاری برگزار می‌شود.
معاون وزیر راه‌وشهرسازی با بیان اینکه در سال‌جاری عملیات مترو گلبهار آغاز می‌شود، تصریح کرد: مطالعات مترو پردیس در حال نهایی شدن است البته شهر جدید پردیس با آزادراه احداث شده مشکلی برای رفت‌وآمد ندارند.
به هر روی شهر‌های جدید تا کنون موفق نشده‌اند مردم را ترغیب به سکونت کنند و همین موضوع باعث شده تا لزوم بازنگری جدی در احداث آنها احساس شود. در حالی که کشور در آستانه مواجهه با یک سونامی دیگر در حوزه تقاضای مسکن قرار دارد باید برای هر طرحی فکر و برنامه داشت تا با هدر دادن منابع فرصت‌سوزی رخ ندهد.