خودباوری در برابر اژدهای زرد

صفیه رضایی – وزیر صنعت، معدن و تجارت به تازگی اعلام کرده «که باید رویکردهای مبادلاتی با کشور چین در قالب رهیافت‌های تقویت تولید ملی با هدف افزایش صادرات باشد. » در واقع رحمانی از چین در شرایط کنونی به عنوان سکویی برای رونق بخش تولید نام برده و تاکید کرده در حالی چین به عنوان عمده واردکننده برای کشور شناخته می‌شود که ظرفیت‌های این کشور برای صادرات کالا و محصولات ایرانی به مراتب بیشتر از واردات کالا به کشور است موضوعی که برخلاف باور عوام و حتی برخی از مسوولان مورد تایید کارشناسان قرار گرفته و معتقدند باید تولیدکنندگان داخلی کشور به سطحی از خودباوری برسند تا محصولات خود را در رقابت با تولیدات چینی قرار دهند. به علاوه اینکه این فرصت برای تولیدکنندگان داخلی فراهم است تا با سیاستگذاری صنعتی راه را برای تولید مشترک با تولیدکنندگان چینی هموار کنند. از این رو به اعتقاد کارشناسان نباید تصور شود که تنها بازار ایران راه توسعه را برای تولیدکنندگان چینی باز کرده که صنعتگران داخلی نیز می‌توانند در سال رونق تولید برای بسترسازی صنعتی زمینه صدور محصولات صنعتی خود را به چین فراهم کنند. به این شرط که اصل کیفیت، تنوع محصول و فناوری را در محصولات صنعتی رعایت کنند. علاوه بر اینکه صاحبنظران بر این اعتقاد هستند که می‌توان بر مبنای اصل مزیت نسبی تولید یک کالا را با هدف صادرات تخصصی کرد تا جایی که فرهنگ صنعتی تولید محصولات صادرات‌گرا با حفظ اصل تنوع ایجاد شود.
پیش‌نیاز توسعه محصول
یکی از اصول و شاخص‌های ارزیابی محصولات تولیدی در هر کشوری رقابت‌پذیری محصولات تولید کشور با نمونه‌های خارجی است. در این زمینه اصلی‌ترین رویکرد، دامنه ایده‌پردازی، کیفی‌سازی و خلق فناورانه است. هرقدر این اصول در محصولات تولیدی رعایت شود به همان میزان قابل رقابت خواهد بود اما در مورد کشورهایی همچون چین که به خوبی بازار کشورها و ذائقه‌های مصرف را می‌شناسند اندکی وضعیت متفاوت است چراکه چین به تناسب ظرفیت کشورها بازار مصرف را قبضه کرده است. تا جایی که یک نوع کالا را در چندین کیفیت برای کشورهای اروپایی، آسیایی و آمریکایی تولید می‌کند و شاید این رمز موفقیت تولیدکنندگان آن کشور است. شاهد آن نیز اجناس بی‌کیفیت چینی و ارزان است که بازار تولیدی ایرانیان را خراب کرده است. این امر تا آنجا وخیم شده که مردم فکر می‌کنند صددرصد بازار مصرف به ویژه در اقلام کوچک در دست چین است و حتی مهر و جانماز ایرانی‌ها را نیز چینی‌ها می‌سازند. هرچند شاکله سیاستگذاری صنعتی چین در اینجا مورد بحث ما نیست اما این سوال به ذهن می‌رسد که در شرایطی که چین بازار ایران را گرفته چگونه وزیر صمت از رویکردهای جدید تولیدی با هدف صادرات به چین سخن می‌گوید؟ آن هم در شرایطی که این صادرات به جز مواد خام و اولیه است و از تولیدکنندگان خواسته می‌شود که محصولات خود را در رقابت با محصولات مشابه چینی بسازند.
صادرات تحقیق و توسعه
امیر قربانعلی، مدیر مرکز ‌نانو ایران و چین معتقد است در حال حاضر برای صادرات محصولات ایرانی به چین یک مانع ذهنی در تولیدکنندگان ایرانی وجود دارد که باید از بین برود. این مانع ذهنی موجب می‌شود تا تولیدکننده ایرانی تصور کند با حضور شرکت‌های اروپایی و آمریکایی، جایی برای شرکت‌های ایرانی نیست در حالی که در عمل چنین نیست. هر چند باید برای صادرات به چین، با صنعت این کشور ارتباط ایجاد کرد که این موضوع به دلیل تفاوت‌های فرهنگی و زبانی با دشواری‌هایی همراه است. به اعتقاد وی، هر چند چین عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان را به خود اختصاص داده و برای کسب عنوان نخست با آمریکا رقابت می‌کند، اما سهم فناوری‌های پیشرفته و نوآوری از کل تولیدات چین هنوز کم است بنابراین چینی‌ها برای رقابت‌پذیرشدن باید اولویت بیشتری به فناوری‌های پیشرفته و نوآوری بدهند به همین دلیل در این دو موضوع علاقه‌مند به همکاری و مشارکت هستند. اینجاست که فرصت برای شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور ایرانی ایجاد می‌شود. به باوری صادرات تنها محدود به صادرات محصول نیست و می‌توان تحقیق و توسعه را نیز صادر کرد. به اعتقاد وی هزینه نیروی انسانی در ایران نسبت به چین کمتر است بنابراین شرکت‌های چینی مایل هستند برخی از فرآیندهای تحقیق و توسعه را نیز برون‌سپاری کنند که شرکت‌های تولیدی و صنعتی دانش‌بنیان می‌توانند در این حوزه فعالیت کنند.
تنوع تولید
سخنان این فعال عرصه فناوری را مجید رضا حریری، رییس اتاق بازرگانی و صنایع ایران و چین تاکید می‌کند. وی در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» گفت: تولیدکنندگان ایرانی باید به سطحی از خودباوری برسند که خود را در رقابت با صنعتگران چینی احساس کنند چراکه هم‌اکنون شاهد هستیم بسیاری از محصولات فناورانه و صنایع‌دستی ما همچون کلید و پریز، محصولات و ماشین‌آلات نانو، پوشاک و کفش دست‌ساز به چین صادر می‌شود. در صنعت شیرینی و شکلات، گلاب و محصولات شیمیایی غیر‌پتروشیمی نیز تولیدکنندگان ایرانی هم‌اکنون محصولات خود را به چین صادر می‌کنند.
حریری بر این اعتقاد است که باید در ابتدا تولیدکنندگان ایرانی خود را باور داشته باشند که می‌توانند در طرح‌های توسعه محصول اصل کیفیت، تنوع و فناوری را رعایت کنند. در مرحله بعد باید بتوانند با شرکای چینی وارد تولید مشترک شوند. لازمه این امر آشنایی است که می‌تواند در طرح‌های سرمایه‌گذارانه خود را نشان دهد. به عنوان نمونه میز ملی چین در مرکز فرش تا چند ماه آینده راه‌اندازی می‌شود و در این راستا تولیدکنندگان می‌توانند زمینه آشنایی و سرمایه‌گذاری را شاهد باشند.
آنچه در مطالب مطرح شده مهم است به اهمیت مذاکرات و مبادلات تولیدی و تجاری برمی‌گردد. رویکردی که وزیر صمت بر آن تاکید می‌کند. به عبارتی در ابتدا باید دید که تولیدکنندگان ایرانی حتی در اقلام کوچک‌مقیاس کیفیت و تنوع تولید را با استفاده از ابزار کیفی‌سازی بالا ببرند. در مرحله بعد با شرکت در نمایشگاه‌ها به دنبال بازاریابی و جذب سرمایه‌گذار بروند. این موضوع می‌تواند در شرایط تحریمی نیز سودمند باشد.
نکته دیگر اینکه باید برای هر صنعت در کشور میز ایده‌پردازی و بسترسازی برای آر اند دی ایجاد شود تا ایده‌های تولیدی را کشورهایی همچون چین به محصول نهایی تولید نکنند. در کنار این موارد می‌توان اصل مزیت نسبی را تنها روی تولید فناوری گذاشت و به جای محصول فناوری را صادر کرد. این نکته‌ای است که می‌تواند با وجود شرایط تحریمی و چالش‌های تامین مالی برای تولید موثر واقع شود.
نکته دیگر اینکه باید اصل رقابت‌پذیری را زمینه‌ساز تولید تنوع‌محور کنیم. ذائقه دنیای جدید در اوج انبوه برندها، تنوع است. باید نگاه تولیدکنندگان داخلی کشور به سمت تنوع باشد تا تولید انبوه. تا این رویکرد پی گرفته نشود نمی‌توان به آینده تولید صادرات‌محور به همان شیوه که وزیر صمت تاکید می‌کند دست یافت. باید فرهنگ صنعتی کشور به سمت کیفی‌سازی رود تا بومی‌سازی و تولید انبوه.
دیگر اینکه باید این باور عامه اصلاح شود که ما دروازه محصولات چین هستیم. درست است که در اقلام کوچک بازار محصولات متنوع چینی می‌بینیم اما بسیاری رشته‌های صنعتی هستند که ما می‌توانیم آنها را از آن خود کنیم. حتی اگر یک رشته صنعتی باشد باز هم بهتر است. به عنوان نمونه می‌توانیم در نوعی فرش یا شکلات مزیت نسبی را از آن خود داشته باشیم. رویکرد مهم در اینجا تکیه بر تولید کیفی صادرات‌محور است که بدون‌شک در سال رونق تولید لازم است چارچوب‌های یک محصول تولیدی صادرات‌گرا پی‌ریزی شود.