خیز چین برای دلارزدایی از تجارت انرژی

نظم جهانی جدید انرژی در حال شکل‌گیری
فایننشال تایمز اخیرا در تحلیلی سفر رییس‌جمهور چین به عربستان را نقطه عطفی در شکل‌گیری نظم جدید انرژی در جهان خوانده است. در این تحلیل آمده است که دیدار فرانکلین روزولت رییس‌جمهور ایالات متحده با پادشاه عربستان سعودی عبدالعزیز بن‌سعود، در ۱۴ فوریه سال ۱۹۴۵ را می‌توان نقطه آغاز یکی از مهم‌ترین اتحادهای ژئوپلیتیکی ۷۰ سال گذشته به شمار آورد که در آن ایجاد امنیت ایالات متحده در خاورمیانه با نفت معامله شد. اما به نظر می‌رسد شرایط تغییر کرده است و سال ۲۰۲۳ را می‌توان به عنوان سالی که این معامله بزرگ شروع به تغییر کرد، به شمار آورد، زیرا نظم جهانی انرژی جدید بین چین و خاورمیانه در حال شکل‌گیری است. مدتی است که چین مقادیر فزاینده‌ای نفت و گاز طبیعی مایع‌شده را از ایران، ونزوئلا، روسیه و برخی از کشورهای آفریقایی به واحد پـول خود یوآن، خریداری می‌کند. علاوه بر این می‌توان دیدار اخیر رییس‌جمهور چین با رهبران عربستان سعودی و شورای همکاری خلیج فارس را به عنوان نقطه عطفی به شمار آورد.
به عقیده برخی از کارشناسان چین قصد دارد به عنوان بخشی از تلاش بزرگ‌تر خود به منظور دلارزدایی از تجارت کشورهای به اصطلاح بریکس شامل برزیل، روسیه، هند، چین و همچنین تجارت با بسیاری از نقاط دیگر جهان به ویژه پس از آنکه از ذخایر دلار به عنوان اسلحه در پی حمله روسیه بـه اوکراین استفاده شد، بهره بگیرد و قوانین بازار جهانی انرژی را مجددا طراحی و بازنویسی کند. در واقع بخش بسیار بیشتری از تجارت نفت با رنمینبی انجام خواهد شد. براساس سخنان شی، چین نه تنها واردات خود از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را طی سه تا پنج سال آینده به طور چشمگیر افزایش خواهد داد بلکه به سمت «همکاری همه‌جانبه در زمینه انرژی» حرکت خواهد کرد که شامل اکتشاف و تولید مشترک در مکان‌هایی مانند دریای چین جنوبی و همچنین سرمایه‌گذاری در پالایشگاه‌های مواد شیمیایی و پلاستیک است. چین امیدوار است که تمام هزینه آن را تا سال ۲۰۲۵ در بورس نفت و گاز شانگهای به رنمینبی پرداخت کند. این امر یک تحول عظیم در تجارت جهانی انرژی به شمار می‌رود. روسیه، ایران و ونزوئلا، ۴۰ درصد از ذخایر اثبات شده نفت اوپک‌پلاس را در اختیار دارند و علاوه بر این هر سه کشور نفت خود را با اعمال تخفیف زیاد به چین می‌فروشند. از سوی دیگر، کشورهای شورای همکاری خلیج فارس نیز ۴۰ درصد دیگر از ذخایر اثبات شده نفت جهان را در اختیار دارند. ۲۰ درصد باقی مانده در مناطقی در مدار روسیه و چین قرار دارد.

«جهان‌صنعت»- چین با خرید نفت و گاز از ایران، ونزوئلا، روسیه و برخی از کشورهای آفریقایی در ازای پرداخت یوآن، مشغول ایجاد یک شبکه امنیتی مالی از طریق دلارزدایی از تجارت خارجی است که یک تحول عظیم در تجارت جهانی انرژی محسوب می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد چین با زمینه‌سازی برای خلق یک تحول عظیم در تجارت جهانی انرژی خبرساز بوده است. خرید نفت و گاز از کشورهای ایران، ونزوئلا، روسیه و برخی از کشورهای آفریقایی به واحد پول رسمی چین و تلاش برای ایجاد یک شبکه امنیتی مالی از طریق دلارزدایی از تجارت خارجی، ازجمله مقدمات این تحول بوده است. در عین حال، حذف روسیه از بازار اروپا و تبدیل آن به منبع تامین انرژی چین نیز منافع بی‌شماری برای چین به همراه داشته است و همین امر سبب افزایش صد درصدی سهم یوآن در صندوق ثروت ملی روسیه و استحکام بیشتر پیوندهای مالی بین مسکو و پکن شده؛ اگرچه برخلاف چین، موقعیت روسیه در جهان بیش‌ از پیش تضعیف شده است. از آن جمله می‌توان به کاهش وابستگی انگلیس به انرژی روسیه، کاهش درآمدهای انرژی روسیه، بلوکه شدن دارایی‌های میلیاردرهای روسی در غرب و متضرر شدن آنها به دلیل اعمال تحریم‌های بی‌سابقه و نیز تلاش اروپا برای مصادره قانونی دارایی‌های روسیه و استفاده از آن برای بازسازی اوکراین، اشاره کرد.
در سوی دیگر، عربستان با استفاده از فرصت رخ داده در پی جنگ روسیه و اوکراین، سرمایه‌گذاری مشترکی با توتال در حوزه تولید مواد شیمیایی پیشرفته برنامه‌ریزی کرده تا بتواند موقعیت جهانی خود را در بازار نفت ارتقا دهد. گسترش همکاری با کره جنوبی در زمینه اقتصاد و انرژی و نیز افزایش همکاری این کشور با ژاپن در حوزه انرژی پاک و فناوری جذب کربن، از جمله جدیدترین سیاست‌های عربستان بوده است. در مقابل مصر با پیش گرفتن پروژه‌های عظیم و جاه‌طلبانه ساخت پایتخت جدید و ایجاد نمادهای اغراق شده شهری همزمان با سقوط شدید ارزش پول این کشور و بحران اقتصادی، موجی از انتقادات را متوجه خود کرده است.
آثار تحریم‌ها بر سرمایه الیگارش روسیه
براساس گزارش‌های رسانه‌های روسی، میلیاردرهای روسی از پایان فوریه تا انتهای دسامبر، بیش از ۹۳ میلیارد دلار از دارایی خود را از دست داده‌اند؛ بدین معنا که بسیاری از دارایی‌های آنها در غرب بلوکه شده است. از این میزان حدود ۶/۴۶ میلیارد دلار تقریبا بلافاصله پس از آغاز جنگ روسیه در اوکراین و ۴۷ میلیارد دلار باقیمانده نیز طی ماه‌های بعد با تحریم‌های بی‌سابقه کشورهای غربی بر علیه روسیه از دست رفت. به ویژه این محدودیت‌ها ثروتمندان روس نزدیک به قدرت را در روسیه هدف قرار داده است؛ به نحوی که بسیاری از چهره‌های برجسته تجاری، دسترسی خود به دارایی‌هایشان در غرب را کاملا از دست داده‌اند. با این حال میلیاردرهای روسی تنها کسانی نبودند که شاهد کاهش ثروت خود در سال ۲۰۲۲ بودند. در مجموع ۵۰۰ نفر از ثروتمندترین افراد جهان از سال ۲۰۲۱ حدود ۴/۱ تریلیون دلار از دست داده‌اند. نکته حائز اهمیت آنکه مسکو بارها از تحریم‌های غرب انتقاد کرده و اقدامات محدود‌کننده علیه بازرگانان روسی را راهزنی بین‌المللی و مسدود کردن دارایی‌های آنها را سرقت خوانده است.
کیک انرژی روسیه در اختیار چین
اخیرا مدیر عامل شرکت گازپروم اعلام کرد این شرکت از اول ژانویه ۲۰۲۳ به سطح بسیار مهم جدیدی در صادرات گاز به چین رسیده است و طی سال گذشته به درخواست پکن، عرضه گاز به طور منظم از تعهدات قراردادی فراتر رفته است. گازپروم قصد دارد با برنامه‌ریزی مسیرهای حمل‌ و نقل گاز بیشتر صدور گاز به چین را افزایش دهد. علی‌رغم افزایش حجم صادرات گاز شرکت گازپروم به چین در سال گذشته اما حجم کلی صادرات این شرکت در سال ۲۰۲۲ در مقایسه با سال ۲۰۲۱ حدودا با کاهش ۴۵ درصدی مواجه شده است. علاوه بر این تولید گاز این شرکت حدود ۲۰ درصد کاهش یافته است. شایان ذکر است صادرات گاز این شرکت به اروپا بزرگ‌ترین مشتری آن در سال گذشته در پی تحریم‌های ضدروسیه و همچنین وقوع انفجارهایی که به دو خط لوله گاز نورد استریم آسیب رساند، متوقف شد. افزایش شدید صادرات گاز روسیه به چین به معنای گشودگی درهای چین به روی روسیه گرفتار و تبدیل شدن روسیه به پمپ بنزین اقتصاد چین است. انرژی ارزان روسیه منافع بی‌شماری برای بیجینگ به همراه خواهد داشت. بهترین وضعیتی که چین می‌توانست متصور شود حذف روسیه از بازار اروپا و تضعیف موقعیت آن در برابر چین به عنوان بزرگ‌ترین بازار انرژی جهان است. چین حالا تمامی کیک انرژی روسیه را در اختیار دارد.
افزایش دو برابری سهم یوآن در صندوق ثروت ملی روسیه
اخیرا وزارت دارایی روسیه اعلام کرد که حداکثر سهم یوآن چین در صندوق ثروت ملی روسیه (NWF)، به دو برابر یعنی به ۶۰ درصد افزایش می‌یابد، زیرا مسکو قصد دارد تجارت با ارزهای کشورهای غیردوست را کاهش دهد. علاوه بر این سهم مجاز طلا در NWF به دو برابر افزایش یافته و به ۴۰ درصد خواهد رسید؛ این در حالی است که موجودی پوند انگلیس و ین ژاپن به صفر کاهش یافته است. این صندوق که درآمد حاصل از صادرات نفت را ذخیره می‌کند برای حمایت از سیستم بازنشستگی ملی و کمک به پوشش کسری بودجه در صورت نیاز ایجاد شده است. دارایی‌های این صندوق تا اول دسامبر بالغ بر ۵/۱۸۶ میلیارد دلار بود. وزارت دارایی روسیه اعلام کرده که به کاهش پیوسته سهم ارز کشورهای غیردوست در ساختار دارایی‌های صندوق ثروت ملی ادامه خواهد داد. رییس بورس روسیه نیز اخیرا اعلام کرد یوآن در مبادلات بورس مسکو، دلار آمریکا را تحت فشار قرار داده است. وی عنوان کرد که در سال ۲۰۲۳ حجم معاملات یوآن روبل از حجم معاملات دلار- روبل پیشی خواهد گرفت، زیرا پیوندهای مالی بین مسکو و پکن پیوسته در حال افزایش است.
توقف واردات گاز روسیه توسط بریتانیا
بریتانیا از اول ژانویه ۲۰۲۳، ممنوعیت واردات گاز طبیعی مایع روسیه (LNG) را اجرایی کرده است. این تصمیم در اواخر ماه اکتبر اعلام شده بود و هدف از این اقدام، کاهش وابستگی انگلیس به انرژی روسیه و همچنین کاهش درآمدهای انرژی روسیه عنوان شده بود. بریتانیا به‌طور متوسط سالانه حدود ۷۵ میلیارد مترمکعب گاز مصرف می‌کند. در سال ۲۰۲۱، این کشور ۱۲/۳ میلیارد مترمکعب گاز از روسیه وارد کرد که حدود ۴ درصد از کل مصرف این کشور را تشکیل می‌داد. در سال ۲۰۲۲ و در مقایسه با سال ۲۰۲۱ واردات گاز از روسیه ۷۵ درصد کاهش یافته بود. انگلیس تصمیم دارد تا در سال ۲۰۲۳، «LNG» روسیه را با منابع قطر و آذربایجان جایگزین کند. شایان توجه است که براساس گزارش دفتر آمار ملی بریتانیا در سال ۲۰۲۱، روسیه بزرگ‌ترین تامین‌کننده نفت تصفیه‌شده بریتانیا بوده و ۲۴ درصد از کل واردات این کشور را تامین می‌کرد. علاوه‌بر این، ۹/۵ درصد از واردات نفت خام از روسیه تامین می‌شد. براساس آمار منتشرشده در سال ۲۰۲۲ ایالات متحده بزرگ‌ترین منبع تامین «ال‌ان‌جی» برای بریتانیا بوده است.
بازسازی اوکراین از طریق دارایی‌های مصادره شده روسیه؟
براساس گزارش‌های رسانه‌های روسی، آلمان به منظور تامین مالی بازسازی اوکراین، آماده استفاده از دارایی‌های بانک مرکزی روسیه است که از سال گذشته در پی تحریم‌ها مسدود شده‌؛ هر چند تاکنون این تصمیم را به صورت رسمی اعلام نکرده‌اند. شایان توجه است که اتحادیه اروپا و گروه ۷، حدود ۳۰۰ میلیارد یورو (۳۱۱ میلیارد دلار) از ذخایر بانک مرکزی روسیه و میلیاردها دارایی متعلق به بازرگانان تحریم‌شده روسیه را مسدود کرده‌ اند. رییس کمیسیون اروپا پیشتر عنوان کرده بود که اتحادیه اروپا به دنبال راه‌های قانونی برای مصادره دارایی‌های روسیه برای استفاده در اوکراین است. این در حالی است که تاکنون ایالات‌متحده به دلیل نگرانی از وارد شدن لطمه به شهرت این کشور به عنوان پناهگاه امن دارایی‌های خارجی محتاط‌تر عمل کرده است. بانک مرکزی روسیه می‌گوید اخیرا اعلام کرد، علیرغم این واقعیت که دارایی‌های روسیه از نظر قانونی مصادره نشده‌، اما شانس بازگرداندن دارایی‌های مسدودشده روسیه به دلیل تحریم‌ها را «بسیار کم» است.
سرمایه‌گذاری ۱۱ میلیارد دلاری آرامکو
و توتال در عربستان
اخیرا شرکت توتال اعلام کرد که سرمایه‌گذاری حدود ۱۱ میلیارد دلاری مشترک با شرکت نفت عربستان سعودی (آرامکو) با هدف ساخت مجتمع پتروشیمی جدید در عربستان سعودی انجام خواهد شد. ۵/۶۲ درصد از سهام این پروژه به عربستان سعودی و ۵/۳۷ درصد از آن به شرکت توتال تعلق خواهد گرفت. اداره این مجموعه توسط هر دو شرکت انجام خواهد شد و با شرکت پالایش و پتروشیمی عربستان سعودی در الجبیل در سواحل شرقی عربستان سعودی یکپارچه خواهد شد. هدف از این همکاری گسترش زنجیره ارزش با تولید مواد شیمیایی پیشرفته، کارآمدتر و تسریع پیشرفت صنعتی در عربستان عنوان شده است. براساس برنامه‌ریزی‌ها ساخت این پروژه در سه ماهه نخست سال ۲۰۲۳ آغاز و در سال ۲۰۲۷ مورد بهره‌برداری قرار خواهد گرفت. اهمیت این پروژه از آن جهت است که قابلیت ایجاد حدود ۷۰۰۰ شغل جدید در عربستان سعودی و همچنین امکان تبدیل گازهای خارج شده از پالایشگاه و نفت و همچنین اتان و بنزین طبیعی عرضه‌شده توسط آرامکو به مواد شیمیایی با کیفیت و ارزش بالاتر را فراهم می‌کند. این نکته حائز اهمیت اینکه عربستان جنگ روسیه و اوکراین را به عنوان فرصتی در جهت ارتقای موقعیت خود در حوزه نفت و به عنوان محرک اقتصاد جهانی تلقی می‌کند. در همین راستا، آرامکو در ماه نوامبر اعلام کرد ۷ میلیارد دلار در کره جنوبی سرمایه‌گذاری خواهد کرد و کار ساخت یک مجتمع تولید مواد پتروشیمی با ظرفیت تولید حداکثر ۲/۳ میلیون تن را در سال ۲۰۲۳ آغاز و تا سال ۲۰۲۶ تکمیل خواهد کرد.
ارتقای روابط میان ژاپن با عربستان سعودی و عمان
در دیدار اخیر وزیر اقتصاد، تجارت و صنعت ژاپن از برخی کشورهای خلیج فارس چندین قرارداد در بخش انرژی با عربستان سعودی و عمان نهایی شد. عمان به دنبال افزایش صادرات گاز طبیعی خود است. از سوی دیگـر عربستان سعودی اخیرا به شدت نسبت به انرژی پاک و فناوری جذب کربن علاقه‌مند شده است. در همین راستا آرامکوی عربستان در ماه اکتبر اقدام به تاسیس یک صندوق با هدف تمرکز بر پروژه‌های مربوط به جذب کربن هیدروژن و آمونیاک کرد. شرکت دولتی گاز طبیعی مایع عمان (عمان) سه قرارداد عرضه گاز طبیعی به مجموع ۳۵/۲ میلیون تن در سال با شرکت‌های ژاپنی امضا کرد. موعد تحویل گاز عمان از سال ۲۰۲۵ خواهد بود. شایان توجه است که تولید گاز طبیعی مایع عمان در سال ۲۰۲۱ به بالاترین حد خود رسیده بود. علاوه‌بر این، عمان و ژاپن توافقنامه‌های همکاری در زمینه هیدروژن، آمونیاک پاک، بازیافت کربن، نفت و گاز طبیعی امضا کردند. همچنین دو کشور در مورد سفر بدون روادید با یکدیگر به توافق رسیدند و یک توافقنامه امضا کردند. از سوی دیگر در راستای سفر وزیر انرژی ژاپن به منطقه خلیج فارس، این کشور با عربستان سعودی ۱۵ توافقنامه دوجانبه را امضا کردند.