دانش‌آموزان جویای کار هستند تا تحصیل!

خبرآنلاین- «در زمینه بازماندگان از تحصیل نباید اول سراغ آموزش و پرورش رفت.» این جمله‌ وزیر آموزش‌ و پرورش است؛ جمله‌ای که نشان می‌دهد متولی اول آموزش در کشور هم برای دور ماندن کودکان از مدرسه دنبال دلایل دیگری است، علیرضا کاظمی معتقد است: «دسترسی به آموزش برای تمام دانش‌‌آموزان کشور فراهم است.» اما اگر چنین امکانی فراهم است چرا برخی کودکان مدرسه نمی‌روند یا تعدادی از آنها بعد از گذراندن چند سال تحصیلی تصمیم می‌گیرند از مدرسه دور شوند؟
متهم ردیف اول برای بازماندگان از تحصیل کیست؟
اگر قرار باشد برای بررسی دور ماندن کودکان از مدرسه و تحصیل صرفا سراغ مسائل مربوط به آموزش و پرورش نرویم باید پرسید متهم اصلی کیست؟ شاید کوتاه‌ترین پاسخ به این پرسش نظر سیدحسن موسوی چلک، رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران باشد، او می‌گوید: «می‌توان از فقر به‌عنوان مهم‌ترین عامل ترک تحصیل کودکان کشور یاد کرد.»
گزارش‌های اخیر هم مهر تاییدی هستند بر صحبت رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران، گزارشی که در مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی منتشر شده نشان‌دهنده نسبت بسیار نزدیک رشد فقر با رشد دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل است.
اواسط آبان امسال گزارشی با عنوان «بررسی لایحه بودجه سال‌۱۴۰۴ کل کشور(۵): اظهار نظر کارشناسی در مورد احکام تبصره (۱۳) (حمایت‌های اجتماعی)» در مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی منتشر شد. در این گزارش به رشد چشم‌گیر فقر در سال‌های بعد از ۱۳۹۸ اشاره شده است.
براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، نرخ فقر درصدی از جمعیت کشور را نشان می‌دهد که در مقایسه با خط فقر درآمدی، فقیر به‌ حساب می‌آیند، نرخ فقر در ایران از ابتدای دهه‌۹۰ تا سال‌۱۳۹۶ روند ثابتی داشته است اما از سال ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۸ حدود ده درصد افزایش یافته و از سطح ۲۰‌درصد به ۳۰درصد رسیده است.
دانش‌آموزان دوره متوسطه دنبال کار می‌روند نه تحصیل!
همانطور که گفته شد طی سال‌های گذشته درصد قابل‌توجهی از جمعیت زیر خط فقر رفته‌اند، به‌نظر می‌رسد همین مساله باعث شده وقتی سن کودکان افزایش پیدا می‌کند و احتمالا شرایط بد اقتصادی خانواده‌شان را درک می‌کنند تصمیم می‌گیرند ادامه تحصیل ندهند یا شاید در برخی موارد خانواده‌ها هستند که چنین تصمیمی برای آنها می‌گیرند، تعدادی از این کودکان قبل از اینکه در دوره متوسطه ادامه تحصیل دهند سراغ کارکردن می‌روند. در همین‌باره موسوی چلک به خبرآنلاین می‌گوید: «عده‌ای از کودکان هستند که ممکن تا یک مقطعی درسشان را خوانده باشند اما با توجه به اینکه امروز اهمیت ورود به بازار کار برای برخی بچه‌ها بیشتر از ادامه تحصیل است ممکن است این دانش‌آموزان در مقاطع اول یا دوم متوسطه مدرسه را رها کنند و برای کسب درآمد وارد بازار کار می‌شوند، در واقع کار را بر تحصیل ترجیح می‌دهند.»
داده‌های گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس هم ترک تحصیل دانش‌آموزان در دوره‌های متوسطه را تایید می‌کند، به‌گفته وزیر آموزش و پرورش: «بازماندگان از تحصیل در دوره متوسط مربوط به کسانی است که دنبال کار و مهارت هستند.»
همچنین پژوهشگران این پژوهش به این نتیجه رسیدند، همه‌گیری کرونا و مشکلات معیشتی و مرتبط با سلامت ناشی از آن، باعث رشد نامتعارف بازماندگی از تحصیل مقطع ابتدایی شده است. رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران هم دراین‌باره به خبرآنلاین می‌گوید: «یکی از موضوعاتی که بعد از شیوع ویروس کرونا بیشتر نمایان شد، کودکان بازمانده از تحصیل بود که در یک مقطعی وزیر اسبق آموزش و پرورش تعداد آنها را چیزی حدود 950هزار نفر اعلام کرد، گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس هم گویای این موضوع است که هرچقدر روند فقر افزایش پیدا می‌کند یکی از حوزه‌هایی که به شدت تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد حوزه‌های فرهنگی است که به‌طور طبیعی آموزش و مدرسه رفتن کودکان بخش مهمی از این حوزه فرهنگی است.»
او ادامه می‌دهد: «از آنجایی که خانواده‌ها توان تامین هزینه‌های مستقیم و جانبی تحصیل فرزندان‌شان را ندارند، یکی از نزدیک‌ترین و البته بدترین راه‌حل‌های این خانواده‌ها محروم کردن فرزندشان از تحصیل است، با محروم کردن فرزندان از مدرسه فرصتی برای این خانواده‌های فقیر ایجاد می‌شود که از توان این کودکان برای کسب درآمد به‌شکل‌های مختلف مانند کار در کارگاه‌ها یا در خیابان استفاده کنند».
موسوی چلک بیان می‌کند: «حتی اگر امکان تحصیل فرزندان در مدارس دولتی فراهم باشد اما هزینه‌های جانبی تحصیل که بر خانواده‌ها تحمیل می‌شود می‌تواند شرایطی را فراهم کند که از حضور بچه‌ها در مدرسه توسط والدین جلوگیری شود، به طور طبیعی وقتی بچه‌ها مدرسه نمی‌روند و بعد مجبور می‌شوند کار کنند، بدون اینکه برچسبی به این کودکان بزنیم معمولا بیشتر در معرض آسیب‌های اجتماعی قرار می‌گیرند. به‌طورکلی آسیب‌های اجتماعی در کمین کودکانی است که از مدرسه فاصله می‌گیرند و گاهی مجبور هستند در محیطی سخت و خشن و فاقد کنترل کار کنند.»
کودکان و آموزش آنها قربانی‌های مشکلات معیشتی و فقر
رشد فقر و مشکلات خانواده‌ها در تامین نیازهای اولیه زندگی سبب شده بسیاری از آنها هزینه کمتری را به آموزش اختصاص دهند. آنطور که در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده: «خانوارها نسبت به گذشته سهم کمتری از درآمد خود را به آموزش کودکان
اختصاص می‌دهند.»
براساس این گزارش، سهم آموزش در سبد هزینه خانوارها در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال‌۱۳۹۷ تقریبا به یک‌پنجم کاهش پیدا کرده و از 7/4‌درصد به ۱ درصد رسیده است. طی همین دوره نرخ فقر از 5/24درصد به ۳۰‌درصد افزایش یافته است. به عبارت دیگر، به نظر می‌رسد طی سال‌های اخیر یکی از قربانیان مشکلات معیشتی و تشدید فقر، کودکان و آموزش آنها بوده است.
با این وجود برخی بازماندگان از تحصیل هم دخترانی هستند که به ‌دلیل مسائل فرهنگی امکان ادامه تحصیل ندارند. به‌ گفته وزیر آموزش و پررورش: «بخشی از این تعداد ممکن است مربوط به دختران روستایی باشد که به خاطر کلاس مختلط از تحصیل بازمانده باشند، البته این تعداد خیلی محدود است.»