درباره جشن‌های مهرگان

روزهای ماه در ایران باستان دارای نام خاص بودند که شانزدهم هر ماه «روز مهر» بود و روز مهر در ماه مهر مهم‌ترین روز آیین‌های مهرگان بوده است. جشن‌ها و آیین‌های شش‌روزه مهرگان در ایران باستان در روز مهر از ماه مهر (شانزدهم مهرماه) پایان می‌یافت. ایرانیان از هزاره دوم پیش از میلاد مهرگان را همردیف نوروز گرامی داشته و شروع کارهای مهم از جمله ازدواج به این ایام موکول می‌شد و مدارس از همین ماه آغاز به کار می‌کردند که دولت روم شرقی (قسطنطنیه= استانبول) بعدا این رسم (بازگشایی سال تحصیلی) را از ایران اقتباس کرد که با چند روز تفاوت جهانی شده است. آیین‌های مهر (جشن مهرگان) پس از نوروز مهم‌ترین اعیاد ملی ایرانیان بوده که نوروز با بهار و شکوفه و نوید برکت آغاز می‌شد و مهرگان به خاطر پایان جمع‌آوری محصول و آغاز شش ماهه شب‌های طولانی‌تر و سرما.
طبق نوشته‌های فلاسفه ایرانی قرون وسطی (وسطا) از جمله خیام، هدف از برپایی آیین‌های مهرگان، سپاسگزاری به درگاه خداوند بوده که آن همه نعمت، احساس محبت و مهربانی کردن و کشش به سوی رعایت عدالت ارزانی داشته و نیز تحکیم دوستی و محبت میان ایرانیان. در ایام مهرگان مهمانی‌های بزرگ برپا می‌شده و پذیرایی با انواع میوه و آجیل (خشکبار) رسم بوده ولی به درستی معلوم نیست که از چه زمان پذیرایی با آش رشته مرسوم شده است. همچنین به درستی روشن نیست که از چه زمان «روز مهرگان» را به چهاردهم مهر‌ماه منتقل کرده‌اند و چرا؟ (شاید به خاطر گشایش نخستین جلسه مجلس در حضور مظفرالدین‌شاه در کاخ گلستان در ۱۴ مهرماه.!)
در سال ۲۰۰۸ ایرانیان برون‌مرز و پارسیان سراسر جهان، دوم اکتبر (پنجشنبه ۱۱ مهر ماه) را به عنوان «مهرگان» جشن گرفته بودند. در عهد باستان، دولت روزی را که امسال برابر با دوم اکتبر از سال میلادی است جشن می‌گرفت زیرا داریوش بزرگ این روز (نخستین روز) از جشن‌های شش‌روزه ماه مهر (مصادف با دوم اکتبر سال ۵۲۲ پیش از میلاد مسیح) را برای اعلام شاه شدن خود تعیین کرده بود و با آیینی ویژه بر تخت سلطنت نشسته بود.