درسی که چین از «ک‌گ‌ب» و «اشتازی» آموخت

محمدرضا ستاری- دولت چین سرمایه‌گذاری و برنامه‌ای گسترده برای تبدیل موزه پلیس پکن به جاذبه‌ای برای خانواده‌ها تدارک دیده است. این موزه در یک عمارت کلاسیک در نزدیکی میدان معروف تیان آن‌من قرار دارد که قهرمانان مبارزه با جنایت در چین را برای مردم این کشور برجسته‌سازی و معرفی می‌کند.
در این موزه نمادها، وسایل و موارد زیادی است که از کار پلیس چین برای مردم حکایت می‌کند و حالا هم که تعطیلات سال جدید چینی است، میزان بازدید خانواده‌ها از آن بیش از هر زمان دیگری است. تمامی این موارد در حالی در پیش چشم عموم بازدیدکنندگان قرار دارد که شما نشانه‌های از جنبه‌های مخفی عملکرد پلیس چین به خصوص در بخش‌های سیاسی و امنیتی مشاهده نمی‌کنید. در واقع چینی‌ها در ظاهر هیچ معادل یا شباهتی با ک‌گ‌ب (دستگاه امنیتی شوروی سابق) به عنوان یک آژانس پلیس مخفی با افسران ارتش ندارند. همچنین هیچ ساختمان یا زندان مشخص‌شده‌ای نظیر زندان معروف و مخوف لوبیانکای شوروی در پکن نیز وجود ندارد. با این حال شاهد هستیم که اعتراضات سیاسی علیه حزب کمونیست چین بسیار نادر و انگشت‌شمار است و در عین حال این حزب توانسته تواناترین سیستم نظارتی در تاریخ را برای خود بسازد.
طبق گزارشی که مجله اکونومیست اخیرا منتشر کرده، مینژین پی از کالج کلرمونت مک‌کنا کالیفرنیا کتابی دارد به نام «دولت نگهبان؛ نظارت و بقای اقتدار‌گرایی در چین» که در آن می‌نویسد: سیستم اطلاعاتی چین برای بازدارندگی، شناسایی و ناکام گذاشتن منتقدان حکومت طراحی شده است که این اقدامات بازدارنده با استفاده از فناوری‌های پیشرفته از قبیل دوربین‌های تشخیص چهره، پلاک‌خوان‌های خودرو و دستگاه‌های ردیابی تلفن همراه صورت می‌گیرد. همچنین فایروال‌های دیجیتالی در این کشور وجود دارند که اینترنت این کشور را کنترل و مطابق الگوریتم‌های خاص پیام‌رسان‌ها را رصد می‌کنند، لذا در چنین سیستمی کافی است از خط قرمز عبور کنید تا بلافاصله پلیس به سراغتان بیاید. دولت چین همچنین یک سیستم اعتباری ایجاد کرده که به شهروندان این کشور برای رفتارهای اجتماعی یا ضداجتماعی در زندگی تجاری و خصوصی امتیاز می‌دهد.
این تنها وسیله کنترل حزب کمونیست و عامل تضمین موفقیت آن در داخل کشور نیست، بلکه این حزب از یک شبکه گسترده انسانی که با یکدیگر همپوشانی داشته‌اند و در عین حال کارمندان و عاملان تمام‌وقت نیستند نیز بهره می‌برد.
زمانی که دیوار برلین در ۱۹۸۹ فرو ریخت، آلمان شرقی به ازای هر ۱۶۵ نفر یک افسر اشتازی (سرویس اطلاعاتی آلمان شرقی) در استخدام داشت. حال اگر چین بخواهد از چنین سیستمی استفاده کند به ۵/۸ میلیون نفر پلیس مخفی نیاز دارد؛ در شرایطی که میزان افراد این بخش بسیار کمتر از آن چیزی است که فکر می‌کنیم.
طبق برآوردها، وزارت امنیت دولت، اصلی‌ترین سرویس اطلاعاتی چین است که عملیات اطلاعات خارجی و ضد جاسوسی در داخل را مدیریت می‌کند. شعبه‌های این وزارتخانه در سراسر چین و همچنین خارج از این کشور فعال هستند و ماموران آن هم از قدرت بسیار بالایی برای بازداشت و حتی اقدامات فراقانونی برخوردارند. این وزارتخانه در حالی کوچک و بسیار چابک است که مینژین پی در کتاب خود تصریح می‌کند: در چین یک آژانس مخفی مهم‌تری نیز وجود دارد که تحت پوشش پلیس عادی این کشور فعالیت می‌کند. در واقع در پلیس چین بخشی وجود دارد به نام واحد حفاظت سیاسی- امنیتی که به اختصار ژنگبائو نامیده می‌شود و مطابق تخمین‌های صورت گرفته در حدود ۲ میلیون نفر تحت پوشش آن کار می‌کنند. در همین راستا گفته می‌شود که ۳ تا ۵ درصد از پلیس چین در خدمت ژنگبائو هستند و این واحد با بخشی به نام ونبائو که پلیس فرهنگی و آموزشی چین است، تکمیل می‌شود.
یکی دیگر از دستگاه‌های مهم اطلاعاتی و نظارتی چین کمیسیون امور سیاسی و حقوقی حزب کمونیست است که یکی از وظایف آن کنترل و خنثی‌سازی هرگونه اعتصاب و اعتراض قبل از شکل‌گیری آن است. به گفته کارشناسان این کمیسیون آنچنان قدرتمند است که به طور کلی بر سیاست‌های امنیتی نظارت می‌کند و تایید صلاحیت پلیس و مقامات دولتی را نیز بر عهده دارد.
در همین راستا «ین» در کتاب خود خاطرنشان می‌کند که چینی‌ها سیستمی را پیاده‌سازی کرده‌اند که به یک آژانس مخفی پلیس با میلیون‌ها افسر آموزش‌دیده نیازی ندارد، چراکه یکی دیگر از ستون‌های مهم اطلاعاتی و نظارتی این کشور بر پایه کمک‌های پاره‌وقت و در عین حال ارزشمندی است که از سوی افسران درجه یک کلانتری‌های محلات ارائه می‌شود. این افسران در چین پشتوانه اجتماعی و مردمی خوبی به واسطه مبارزه با جرم و جنایت و تامین امنیت عمومی دارند، اما در عین حال یکی از وظایف مهم و شاید مخفی آنها ردیابی و رصد نارضایتی‌های عمومی و فعالیت‌های سیاسی ممنوعه است؛ امری که در سوگندنامه رسمی آنها نیز به عنوان حمایت مطلق از حزب کمونیست چین تاکید ویژه‌ای شده است.
به گفته برخی ناظران، پاسگاه‌های پلیس ملزم به نظارت بر افرادی از جمله محکومان سابق، مظنونین جنایی و همچنین تهدیدات امنیت ملی هستند و علاوه بر اینها به طور دائم، فعالان مدنی و گروه‌های مذهبی را زیر چتر اطلاعاتی خود دارند.
ستون بعدی بر نظارت‌های اطلاعاتی هم بر پایه مخبران محلی است. این مخبران در بین مشاغل مختلف وجود دارند و طبق ادعایی که مطرح شده در شهر شیان از هر ۱۲ راننده تاکسی، یک نفر برای پلیس کار می‌کند. علاوه بر این در دانشگاه نیز دانشجویایی حضور دارند که با پلیس برای نظارت بر اساتید خارجی و دانشجویان ایغور همکاری می‌کنند. این مساله فارغ از میلیون‌ها نفری است که به صورت داوطلبانه اقدامات مشکوک را به مراکز نظارتی گزارش می‌کنند.
آنطور که کارشناسان معتقدند، سیستم اطلاعاتی چین در حالی همه جا گوش و چشم دارد که در عین حال مانند ک‌گ‌ب شوروی و اشتازی آلمان شرقی بد‌نامی نداشته و آنقدر هم قدرتمند نیست که بتواند خارج از حزب کنترل حزب باشد؛ امری که برای دولت پکن و حزب کمونیست هم کارآمدی غیر‌قابل انکاری داشته و هم در پس پرده‌ای مخفی و به دور از بدنامی در حال فعالیت است.