درهای بسته زیستگاه‌های حیات‌وحش

نادر نینوایی- با وجود بهره‌مندی ایران از ظرفیت‌های غنی در زمینه گردشگری حیات‌وحش، تاکنون اقدام عملی برای راه‌اندازی و توسعه این شکل از گردشگری انجام نشده است. دغدغه‌های زیست‌محیطی و سازوکار دشوار کسب مجوز برای گردشگری حیات‌وحش باعث‌شده که بخش خصوصی تمایلی به سرمایه‌گذاری در این حوزه نشان ندهد. نتیجه این رویکرد محروم ماندن جامعه محلی و فعالان حوزه گردشگری از درآمدهای هنگفتی است که ظرفیت و پتانسیل آن در کشور به صورت بالقوه وجود دارد.
به دنبال سیاست‌های سازمان محیط‌زیست خواسته یا ناخواسته درهای زیستگاه‌های حیات‌وحش به روی گردشگران بسته‌شده و نتیجه این رویکرد حذف گردشگری حیات‌وحش از سبد درآمدی فعالان حوزه گردشگری و جوامع محلی بوده است.
برای بررسی بیشتر شرایط و چالش‌های تحقق گردشگری حیات‌وحش در کشور به سراغ سید قوام‌الدین بزرگیان کارشناس محیط‌زیست و عضو موسسه انجمن مردم‌نهاد توسعه کسب‌و‌کارهای محیط‌زیست شایان رفتیم. وی ضمن تاکید بر نبود آمار رسمی در خصوص میزان بازدید گردشگران از حیات‌وحش ایران این حوزه از گردشگری را برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و کسب درآمد جوامع محلی بسیار مناسب ارزیابی کرد، اما لازمه تحقق آن را تعامل نهادهای دولتی مربوطه دانست.
مشروح گفت‌وگوی «جهان‌صنعت» با این کارشناس محیط‌زیست و فعال حوزه گردشگری حیات‌وحش در پی می‌آید.
آیا آماری وجود دارد که نشان دهد چه میزان گردشگر در طول سال از جاذبه‌های حیات‌وحش ایران بازدید می‌کنند؟
به عنوان کارشناس سازمان محیط‌زیست عرض می‌کنم که هیچ‌کس نمی‌تواند در این خصوص آمار دقیقی ارائه دهد.کسانی که به گردشگری حیات‌وحش می‌روند یا مجوزدار هستند یا فاقد مجوز‌؛ افراد و گروه‌های دارای مجوز تعدادشان از انگشت‌های دست نیز کمتر است. یعنی اینکه بگوییم در پارک ملی گلستان چندنفر با مجوز بازدید داشته‌اند، می‌توان گفت تعدادشان از انگشت‌های دست کمتر است. آنهایی که بدون مجوز و در قالب تور یا با عنوان شکارچی و کوهنورد از این مناطق بازدید می‌کنند در خصوص‌شان آماری وجود ندارد. بنابراین اعداد و ارقامی نیز که بعضا اعلام می‌شود، تقریبی و تخمینی است.
باتوجه به ظرفیت‌های کنونی گردشگری حیات‌وحش در ایران فکر می‌کنید آیا این حوزه برای بخش خصوصی درآمدزاست و می‌توان روی آن به عنوان کسب‌و‌کاری سودده حساب باز کرد؟
گردشگری حیات‌وحش بسیار درآمدزاست. یعنی کسی که در شهر زندگی می‌کند، تجربه‌اش در زمینه دیدن حیات‌وحش به تماشای مستندهای راز بقا، خواندن کتاب و مجلات یا بازدید از باغ‌وحش محدود می‌شود. این شخص زمانی که وارد طبیعت شده و حیات‌وحش را در حالت طبیعی و جانوران را در زیستگاه خودشان از نزدیک می‌بیند، شور‌وشوق متفاوتی را احساس خواهد کرد.
یعنی کسی که یکبار این نوع از گردشگری را تجربه کند، حاضر است بار دیگر نیز هزینه لازم را پرداخته و به گردشگری حیات‌وحش برود.
در صورت ورود بخش خصوصی و سرمایه‌گذار به گردشگری حیات‌وحش به نظرتان آیا جوامع محلی از منافع گردشگری حیات‌وحش بی نصیب نمی‌مانند و لازم نیست که ساز‌و‌کاری برای تامین منافع جوامع محلی مستقر در عرصه حیات‌وحش طرف توجه قرار گیرد؟
آنچه که در این خصوص لازم است اینکه جوامع محلی در‌باره گردشگریی حیات‌وحش درگیر شوند. یعنی یک گروه سرمایه‌گذار در داخل شهر بنشینند و مجوز گرفته و یکسری گردشگر را بدون در نظر گرفتن جوامع محلی به تماشای حیات‌وحش ببرند و اقدامی است که محکوم به شکست است.
اقتصاد هر دو گروه یعنی جوامع محلی و سرمایه‌گذاران باید توامان مورد توجه قرار گیرد. یعنی باید ظرفیت‌ها برای حضور گردشگر در محیط طبیعی و بازدید از حیات‌وحش فراهم باشد، اما محل استقرار این گردشگر باید در خانه‌های بومیان منطقه باشد.
فرد محلی و بومی منطقه باید بداند وقتی که گردشگر برای دیدن حیات‌وحش می‌آید این میراث طبیعی ارزشمند است.
وقتی این موضوع محقق شود خود جامعه بومی نیز دست از شکار می‌کشد و مانع تخریب زیستگاه حیات‌وحش می‌شود.
بنابراین با اتخاذ این شیوه هم درآمد برای جامعه محلی تامین می‌شود و هم مساله حفاظت محقق خواهد شد. به نظرم این حلقه باید طرف توجه بخش خصوصی و دولتی قرار گیرد و درست و ظریف آن را درک کرده و ببینند. خوشبختانه بحث بومگردی‌ها در طبیعت در خیلی از مناطق دارد انجام می‌شود اما هنوز در این خصوص در ابتدای مسیر قرار داریم.
یکی از فعالیت‌های انجمن مردم‌نهاد توسعه کسب‌و‌کارهای محیط‌زیست شایان همین امر است و به دنبال این هستیم که نگاه را در خصوص گردشگری حیات‌وحش باز کنیم.
هدف شما از فعالیت در انجمن مردم‌نهاد توسعه کسب‌و‌کارهای محیط‌زیست چیست و چه گروه‌ها و افرادی و با چه هدفی در این انجمن گرد هم آمده و فعالیت می‌کنند؟
در این انجمن گروهی از خبرگان محیط‌زیست گرد هم آمده‌اند و شعار این است که نگران نباشید و درها را به سوی گردشگری حیات‌وحش باز کنید. اصل ۵۰ قانون اساسی می‌گوید که حفاظت از محیط‌زیست یک وظیفه همگانی است. وقتی این وظیفه همگانی تعریف شده است باید امکان ورود به محیط‌زیست نیز فراهم باشد تا همگان از آن نگهداری کرده و از محیط‌زیست کشور حفاظت شود.
بعضا مشاهده می‌کنیم که سازمان محیط‌زیست درهای مناطق مرتبط با گردشگری حیات‌وحش را روی گردشگران بسته و اجازه ورود گردشگر به مناطق طبیعی را نمی‌دهد. فکر می‌کنید برای آنکه هم مساله حفاظت از محیط‌زیست مدنظر قرار گیرد و هم گردشگران امکان بازدید از حیات‌وحش را داشته باشند چه اقداماتی باید در دستور کار قرار گیرد؟
اینکه سازمان محیط‌زیست صرفا بگوید طبق قانون همه چیز به من برمی‌گردد و متولی دولتی من هستم درست است، اما اقدامات باید براساس مدیریت و نظارت باشد.
دستگاه‌های دیگر مثل وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و برگزارکنندگان تورهای گردشگری و سازمان‌هایی مثل شهرداری‌ها که به نوعی با این فضا درگیر هستند باید امکان فعالیت براساس چارچوب‌های محیط‌زیست را داشته باشند. اگر بر این اساس عمل شود هیچ اتفاق ناگواری برای محیط‌زیست نمی‌افتد و به خوبی هم از آن محافظت
خواهد شد.