درهای بسته شانگهای برای ایران

نادر کریمی‌جونی- مقامات کشورمان نمی‌توانند انکار کنند که در پشت‌ درهای سازمان منطقه‌ای همکاری‌های شانگهای گیر افتاده‌اند، از یک سو برای دور زدن تحریم‌های ایالات متحده و افزایش توان مقاومت در جنگ اقتصادی ایران به یکایک کشورهای عضو این سازمان، منطقه و سایر نهادهای مشابه احتیاج مبرم دارد و از دیگر سو، کشورهای عضو این سازمان با وجود تقاضاهای مکرر تهران از تبدیل وضعیت کشورمان از عضویت ناظر به عضویت کامل امتناع می‌ورزند و مقامات ایرانی این بی‌مهری را نمی‌توانند پاسخ دهند. شاید اگر این نیاز مبرم وجود نداشت اکنون تهران در برابر این بی‌توجهی و عدم همکاری کشورهای رای‌دهنده در شانگهای، تصمیم‌های بهتر و حتی رادیکال‌تری می‌گرفت؛ امری که حداقل تا چشم‌انداز مشخص امکان تحقق ندارد و ایرانی‌ها مجبور هستند با این شرایط مانند استخوان در گلو مدارا کنند. مقامات ارشد کشورمان در مواضع رسمی خویش تصریح می‌کنند که خودشان تمایل زیادی به تبدیل وضعیت عضویت‌شان ندارند و همین عضویت ناظر هم می‌تواند نیازها و خواست‌های تهران را برآورده سازد. این ادعا البته می‌تواند درست باشد چراکه ایران با برخی از مهم‌ترین کشورهای عضو پیمان شانگهای ارتباط اقتصادی خوبی دارد و این ارتباط خوب از برخی شرایط ترجیحی و معافیت‌ها نیز برخوردار است. از این بابت ممکن است این طور به نظر برسد که عضویت ناظر برای ایران کافی است و تبدیل وضعیت در واقع چیزی به منافع ایران اضافه نمی‌کند. همین دفاعیه باعث شده تا مقامات کشورمان در مقابل مخاطبان تصریح کنند که احتیاجی به تبدیل وضعیت کشورمان وجود ندارد.
اما مساله کمی پیچیده‌تر است. پیمان شانگهای در واقع بر دو پایه اقتصادی و امنیتی بنا شده و از این بابت حتی اگر همکاری‌های اقتصادی ایران با کشورهای عضو به سقف ظرفیتش هم برسد باز تنها یکی از دو پایه همکاری‌ها و ظرفیت این پیمان مورد استفاده قرار گرفته است. چه در این صورت ایران به طور کلی خارج از همکاری‌های دفاعی و امنیتی این پیمان قرار می‌گیرد. نکته مهم در این باره آن است که کشورهای عضو هم تمایل چندانی به برقراری یک رابطه امنیتی تمام‌عیار- حتی در قالب این پیمان- با جمهوری اسلامی ایران ندارند و از این بابت در شرایط فعلی، سقف ارتباط کشورمان با این سازمان تنها نیمی از ماموریت‌های پیمان را در‌بر می‌گیرد.
گمان نمی‌رود که ایران از وضعیت فعلی خرسند باشد هر چند که در موضع‌گیری‌ها‌، مقامات ایران تصریح می‌کنند که وضعیت فعلی را کافی ‌می‌دانند، از یک سو ایران همواره بر تقاضای عضویت کامل در این سازمان تاکید ورزیده و از پیگیری درخواستش منصرف و خسته نشده است. این اصرار نشان از اهمیت تبدیل وضعیت عضویت برای ایران دارد. علاوه بر این در اجلاس امسال تهران تصمیم گرفت سطح حضور را از رییس‌جمهور به معاون اول تقلیل دهد که این کاهش ممکن است ناخرسندی کشورمان را از باقی ماندن در شرایط عضویت ناظر به تصویر بکشد.