دریاچه ارومیه؛ دو سال بدون حق‌آبه

تجارت‌نیوز- چهار ماه از زمانی که محمد مخبر معاون اول ابراهیم رییسی اقدامات برای نجات دریاچه ارومیه را رضایت‌بخش خواند، می‌گذرد. حالا از این دریاچه تلی از نمک به جای مانده است. عیسی کلانتری رییس سابق سازمان حفاظت محیط‌زیست در این مورد گفت: «کمتر از ۷۰۰ میلیون مترمکعب آب باقی مانده که آن هم آب محسوب نمی‌شود، بلکه آب و نمک کامل است. تا آخر شهریور همین میزان هم تبخیر می‌شود و آبی نمی‌ماند. در واقع چیزی که می‌ماند اسمش می‌شود دریاچه سابق ارومیه.» بزرگ‌ترین دریاچه آب‌شور خاورمیانه در میان پاسکاری‌ها رو به خشکی رفت و هنوز مقامات دولتی به ریسمان وعده چنگ می‌زنند. عوامل انسانی مانند توسعه شهری و کشاورزی بیشترین سهم را در خشک کردن دریاچه ارومیه دارد؛ با این حال هنوز صحبت از سدسازی و توسعه کشاورزی در منطقه است. در همین حال مسوولان مرتبط خشکسالی و تغییرات اقلیمی را مقصر حال ناخوش این دریاچه می‌دانند. اردیبهشت‌ماه سال جاری محمد مخبر معاون اول رییس‌جمهوری در جلسه ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه اقدامات انجام شده برای نجات دریاچه ارومیه را رضایت‌بخش ارزیابی کرد. مخبر از دست‌اندرکاران و دستگاه‌های مربوط هم قدردانی کرد. سوال اینجاست که معاون اول رییس‌جمهوری مشخصا از چه اقداماتی تقدیر کرد؟ مگر نه آن است که از همان اردیبهشت‌ماه حال دریاچه ارومیه بدتر شد که بهتر نشد؟
خشکسالی یا مدیریت ناکارآمد؟
مقامات مرتبط با پرونده دریاچه ارومیه در تازه‌ترین اظهارات خود، مقصر اصلی خشکی دریاچه ارومیه را خشکسالی و تغییرات اقلیمی اعلام کرده‌اند. با این حال کارشناسان اینها را آدرس‌ غلط دادن و زیر بار مسوولیت شانه خالی کردن می‌دانند. اخیرا سلمان ذاکر نماینده مجلس به ایسنا گفت دریاچه ارومیه خشک نشده، ولی ظرفیت آن کاهش پیدا کرده است. علت این اتفاق هم گرمای زیاد و تبخیر آب دریاچه است. مهدی فصیحی‌هرندی‌ پژوهشگر حکمرانی و دیپلماسی آب پیش از این درباره وضعیت دریاچه ارومیه گفت صحبت از اینکه دریاچه ارومیه در وضعیت بحرانی است، دیگر بی‌معنی است. علت اینکه در چنین شرایطی هستیم این است که خیلی دیر متوجه شدیم مساله این دریاچه فقط و فقط بی‌آبی و خشکسالی نیست. پیش‌تر محمدصادق معتمدیان استاندار آذربایجان و دبیر کارگروه نجات دریاچه ارومیه گفته بود که در پاییز سال گذشته بارندگی در این حوضه نزدیک به صفر بود. درحالی که گزارش سازمان هواشناسی در تاریخ ۲۹/۹/۱۴۰۱ نشان می‌دهد بارش در حوضه دریاچه ارومیه حدود ۵۱ میلی‌متر بود. گزارش «اطلاعات پهنه‌ای بارش حوضه‌های اصلی کشور» را فصیحی‌هرندی نیز در کانال تلگرامی خود منتشر کرده است.
دریاچه سابق ارومیه!
عیسی کلانتری رییس سابق سازمان محیط‌زیست پیش از این گفته بود اگر دریاچه ارومیه خشک شود، تبریز باید تخلیه شود. اگر این تخلیه امکان‌‎پذیر باشد حداقل ۱۰۰۰ دلار هزینه دارد. او حالا در مصاحبه‌ای با خبرآنلاین از این دریاچه به عنوان دریاچه نمک نام برده است. کلانتری گفت: «در دریاچه، دیگر آبی به آن صورت وجود ندارد. تا جایی که من اطلاع دارم، غلظت نمک در آن قسمتی هم که آب داریم، به بالای ۵۰ درصد رسیده است.»
رییس سابق سازمان حفاظت محیط‌زیست ادامه داد: «کمتر از ۷۰۰ تا ۷۵۰ میلیون مترمکعب آب باقی مانده که آن هم آب محسوب نمی‌شود، بلکه آب و نمک کامل است. تا آخر شهریور همین میزان هم تبخیر می‌شود و آبی نمی‌ماند. در واقع چیزی که می‌ماند اسمش می‌شود دریاچه سابق ارومیه.»
دریاچه ارومیه؛ دو سال بدون حق‌آبه
کلانتری گفت حق‌آبه دریاچه در دو سال اخیر پرداخت نشده است. دو سال است که دریاچه رها شده است. رییس سابق سازمان حفاظت محیط‌زیست ادامه داد: «آنجا سالانه ۷۵ سانتیمتر تبخیر دارد. دو سال هم که آبی به آن اضافه نشده است. در واقع حدود یک و نیم متر آب از بین رفته، پس دیگر چیزی نمانده است.» او گفت: «نمی‌گویم که دریاچه را نمی‌شود احیا کرد. حرف من این است که دریاچه ارومیه با این روندی که در دو سال اخیر داشته، مسلما خشک می‌شود. استاندار و نمایندگان آذربایجان غربی دغدغه دریاچه را ندارند. ترجیح می‌دهند مردم استان‌شان را راضی نگه دارند.»
ساختار مدیریت آب در ایران غلط است
کلانتری در پاسخ به این سوال که مشکل اصلی خشکی دریاچه ارومیه چیست، گفت: ساختار مدیریت آب کشور غلط است. بر مبنای قانون مصوب سال ۱۳۶۱ همه اختیارات آب کشور دست وزیر نیرو است. یعنی مساله آب کشور که یک مساله زیربنایی و بسیار مهم است فقط دست یک نفر است. حالا اگر وزیر نیرو هم فرد ضعیفی باشد، در برابر خواسته‌های نمایندگان مجلس همین مساله پیش می‌آید. او درباره تخصیص آب هم گفت که معمولا وزارت نیرو نسبت به تخصیص آب مقاومت می‌کند. دلیلش هم این است که می‌گوید مالکیت دریاچه با سازمان محیط‌زیست است، پس مشکلات این سازمان به ما ربطی ندارد.
توسعه نسنجیده بخش کشاورزی و شهری
پرونده دریاچه ارومیه هنوز باز است و آن‌طور که کارشناسان گفته‌اند اگر همین حالا دست به کار شویم، می‌توان از مرگ این دریاچه جلوگیری کرد. با این حال به نظر می‌رسد کار راحت‌تر برای مسوولان این است که آدرس تغییرات اقلیمی را دهند.
دریاچه ارومیه سه حوضه آبریز دارد؛ سیمینه‌رود، زرینه‌رود و تپه‌رود در سه استان آذربایجان‌غربی، آذربایجان‌شرقی و کردستان. پیش از این محمدعلی حامدی کارشناس حوزه آب درباره علت خشک شدن دریاچه ارومیه در گفت‌وگو با عصر ایران توضیحاتی داد. او گفت که این سه رودخانه سالانه ۵/۳ میلیارد مترمکعب آب به دریاچه ارومیه می‌آوردند. این میزان آب تبخیر طبیعی در دریاچه را جبران می‌کردند. حامدی گفت در این سه استانی که آب دریاچه ارومیه را تامین می‌کردند، تحولات بزرگی رخ داده است. برای مثال تبریز و ارومیه کلانشهر شده‌اند. در نتیجه توسعه شهری و توسعه بخش کشاورزی یعنی در زراعت و باغداری و در محصولات آب‌بر، تقاضا برای آب در این سه استان بیشتر شد. کردستان توسعه زیادی نداشت و منابع آبی که از این استان به دریاچه می‌آمد، ادامه دارد.
او تاکید کرد علت واضح وضعیت فعلی دریاچه، افزایش تقاضای آب به دلیل توسعه نسنجیده بخش کشاورزی و شهری است. شهر هم افزایش تقاضا برای آب شرب دارد. شهر تبریز خودش یک بلعنده بزرگ است. در آذربایجان غربی هم ارومیه و هم شهرهای اطرافش به شدت توسعه پیدا کرده‌اند. این شهرها آب شرب تصفیه‌شده می‌خواهند و منابع آبی را که قبلا وارد دریاچه می‌شدند، می‌بلعند.
بنا بر آنچه عیسی کلانتری، فصیحی‌هرندی و حامدی گفتند، بیش از آنچه که تغییرات اقلیمی را مقصر وضعیت فعلی دریاچه ارومیه بدانیم، حکمرانی آب است که دریاچه را به این حال و روز انداخته است.