در مسیر توافق

علی بیگدلی*
تعطیلات نوروزی به پایان رسید و در حالی شاهد بازگشایی ادارات، نهادها و سازمان‌های دولتی هستیم که با توجه به شرایط خاص و خطیری که از یکی، دو ماه پایانی سال گذشته تا به امروز که دو هفته‌ای از سال نو را نیز پشت سر گذاشتیم بر کشور حاکم است، مسوولان و دستگاه‌های مرتبط با روابط دیپلماتیک و امنیتی، عملا بر سر کارهایشان حاضر بودند و واقع امر آن است که سطح تنش در روابط تهران و واشنگتن به‌قدری گسترش یافته و شرایط چنان پیچیده شده که اساسا نمی‌توان انتظاری جز این داشت! با این همه ذکر این نکته در آغاز بحث درخصوص آخرین وضعیت روابط ایران و آمریکا حائز اهمیت است که مجموعه تحولات، اقدامات و اظهارات مقام‌های ایرانی و آمریکایی در هفته‌های گذشته نشان می‌دهد که خوشبختانه هیچ‌یک از طرفین به هیچ عنوان خواستار ورود به شرایط جنگی نیستند. این در حالی است که پیرو اعمال تعرفه‌های اقتصادی ترامپ علیه برخی از مهم‌ترین متحدان غربی آمریکا، شرایطی ایجاد شده که نه اتحادیه اروپا و دیگر متحدان آمریکا و نه البته خود ایالات‌متحده، هیچ تمایلی به اینکه به‌سوی تشدید تنش گام بردارند، ندارند. فراموش نکنیم که اگر برفرض تهدیدهای گاه و بیگاه ترامپ، رنگ واقعیت به خود بگیرد و شاهد حمله نظامی ایالات‌متحده به تاسیسات هسته‌ای جمهوری اسلامی حتی به‌طور محدود باشیم، باز تردیدی در مقابله‌به‌مثل ایران نیست و باتوجه به آنکه پایگاه‌های نظامی آمریکا و متحدان غربی ایالات‌متحده در منطقه می‌توانند از سوی موشک‌های ایران مورد هدف قرار گیرند، طبیعتا آغاز این تنش و ادامه آن، امکان فعالیت‌های اقتصادی را هم از عربستان سعودی و هم از تمامی شیخ‌نشین‌های حاشیه خلیج‌فارس سلب خواهد کرد و به همین دلیل نیز شاهد تلاش و تکاپوی گسترده اعراب هستیم تا به هر نحو ممکن، جلوی هرگونه اقدام ایالات‌متحده و اسرائیل علیه ایران و متعاقبا واکنش محتوم تهران به این اقدامات را بگیرند. در واقع اعراب می‌دانند اگر خواستار این هستند که جمهوری اسلامی مواضعی را در منطقه هدف قرار ندهد، تنها راه این است که آمریکا و اسرائیل را از هرگونه اقدام نظامی و حمله علیه ایران منصرف کنند.
به‌طور کلی ذکر این نکته نیز بسیار حائز اهمیت است که اقدام نظامی علیه ایران، اساسا اقدامی است بسیار خطرناک که می‌تواند به‌سادگی کل منطقه خاورمیانه را به آتش بکشد و احتمالا بخشی از آن به همین دلیل است که در روزهای گذشته شاهد انتشار اخباری به نقل از مقام‌های اسرائیلی مبنی‌بر موافقت با گزینه دیپلماتیک در مواجهه آمریکا و ایران بودیم؛ مواضعی که طبیعتا امانوئل مکرون و دولت فرانسه به‌عنوان رهبر اتحادیه اروپا نیز در شکل‌گیری آن نقشی بسزا ایفا کرده است.
شاید امیدبخش‌ترین نکته در این اوضاع که در مجموع چندان روزنه امیدی دیده نمی‌شود، این است که بنابر آخرین اخباری که از سوی منابع خبری گوناگون منتشر شده، نه‌تنها تهران بلکه واشنگتن و مشخصا دولت دونالد ترامپ نیز موافقت کرده که مذاکرات با ایران را به‌صورت غیرمستقیم از سر بگیرد. این در حالی است که طبیعتا اگر این مذاکرات در سطوح بالا و مشخصا در سطح وزیران خارجه انجام شود، می‌تواند موثر و کارساز نیز باشد چراکه مذاکرات تهران و واشنگتن حتی اگر غیرمستقیم باشد، در صورتی که در سطح وزیران خارجه دو کشور انجام شود، قادر خواهد بود که تنش داخلی و منطقه‌ای را تا حد بسیاری کاهش دهد.
در حالی شاهد انتشار این اخبار به ‌نسبت امیدبخش هستیم که همزمان برخی مواضع ازجمله آنچه در روزهای گذشته از سوی آقای علی لاریجانی درخصوص احتمال تغییر دکترین و فتوای هسته‌ای و خروج جمهوری اسلامی از ان‌پی‌تی مطرح شد، نه‌تنها معقول به نظر نمی‌رسد بلکه می‌تواند خطرناک نیز باشد و علاوه‌بر آن، فضایی را که پیرامون توافق ضمنی طرفین بر سر از سرگیری مذاکرات غیرمستقیم شکل گرفته نیز تحت‌الشعاع قرار دهد. حال آنکه در روزهای گذشته وبسایت اکسیوس نیز به نقل از منابع آگاه آمریکایی، از این مهم خبر داد که ظاهرا دونالد ترامپ مخالفتی با مذاکرات غیرمستقیم ندارد؛ مذاکراتی که طبیعتا اگر بتوانیم با جلوگیری از تشدید تنش، زمینه تحققش را فراهم کنیم نه‌تنها پرونده هسته‌ای ایران و روابط تهران و واشنگتن را از این بن‌بست چندساله‌ای که در آن گرفتار شده، خارج می‌کند بلکه حتی می‌تواند در ادامه مسیر، زمینه‌ساز حرکت به‌سوی مذاکرات مستقیم و موثرتر نیز باشد.
* کارشناس ارشد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل