در مسیر شفافیت

محمود خاقانی*
خونریزی و نسل‌کشی مسلمانان فلسطینی برای منابع نفت و گاز شرق دریای مدیترانه و نیز سکوت شیخ‌های حاکم در کشورهای دارای منابع غنی نفت و گاز و حکومت نظامی مصر و سایرین که دست‌نشانده آمریکا و متحدان آمریکا هستند همراه با سکوت قدرت‌های بزرگ در شرق آسیا نشان می‌دهد که بزرگ‌ترین فساد‌ها و اختلاس‌ها در صنعت نفت و گاز صورت می‌پذیرند، بنابراین باند‌های مافیایی سعی می‌کنند که رسانه‌های جمعی را تحت کنترل و مدیریت درآورند زیرا رسانه‌های جمعی نقش مهمی در افشای فساد و اختلاس‌های دولتی و حتی مافیاهای مختلف در بخش‌های خصوصی دارند. روزنامه جهان‌صنعت در طول عمر خود با وجود فشار‌های مختلف تاکنون توانسته است به وظیفه شرعی، ملی و حرفه‌ای خود به عنوان یک رسانه مستقل عمل کند.
چندی پیش سردبیر یکی از روزنامه‌های مستقل در یادداشتی بدون نام بردن از فردی نوشت: در این وادی شهدای بی‌نام و نشان داریم که شاید هیچ‌وقت نتوانیم معرفی کنیم. خیلی از آنها که به بیماری‌های لاعلاج یا صعب‌العلاج گرفتار می‌شوند، در حقیقت هزینه مبارزه با فساد را با جان خود می‌پردازند.در همان ایام این قلم در روزنامه جهان‌صنعت که به دلیل انتشار مطالب انتقادی تهدید شده بود که از امکانات اقتصادی برای تامین هزینه‌های روزنامه توسط یکی از وزارتخانه‌های دولت سیزدهم محروم می‌شود، پیشنهاد داد که باید روشی تعریف شود و مردم باید در صحنه حضور فعال داشته باشند و به بقای رسانه‌های مستقل روی دکه روزنامه‌فروشی‌ها یاری‌رسانی کنند، چرا؟ به این دلیل که تاکنون ملت ایران تجربه کرده و شاهد بوده که دستگاه‌های مبارزه با فساد و اختلاس ( در راس آنها قوه قضاییه) با ده‌ها دادگاه (اکثرا غیر‌علنی) نتوانسته‌اند فساد و اختلاس را ریشه‌کن یا حتی کم کنند. رسانه‌های مستقل از حکومت می‌توانند نقش مهمی در شفاف‌سازی، تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری‌های سیاسی و اقتصادی و غیر حکومتی ایفا کنند تا مردم به صورت شفاف ببینند که دولت، مجلس، قوه قضاییه، نیروهای نظامی و امنیتی و تمام افراد و سازمان‌ها و… در کشور چه می‌کنند. آیا در جهت منافع شخصی و باندی و مافیایی کار می‌کنند یا در مسیر منافع ملی هستند؟
نقش رسانه‌ها در کشورهایی که فساد کمتری دارند
به ‌طور کلی سیاستمداران و علاقه‌مندان به حضور در مجلس (قانونگذاری) و دولت (قوه مجریه) و قوه قضاییه در خطر ابتلا به فساد و اختلاس هستند. به همین دلیل در بسیاری از کشورها قوه قضاییه مستقل از دولت یا حکومت است و رسانه‌های جمعی مستقل و نهاد‌های مختلفی که توسط مردم تشکیل و مدیریت می‌شوند برای نظارت بر عملکرد قانونگذاران و مجریان قانون فعال هستند. توجه به محاکمه دونالد ترامپ رییس‌جمهوری سابق آمریکا به دلیل افشای فساد او در رسانه‌های مستقل در آمریکا نمونه خوبی است. حتی در اسرائیل همه می‌دانند که نتانیاهو به دلیل فساد و رشوه‌گیری توسط قوه قضاییه صهیونیست تحت تعقیب است. نتانیاهو ابتدا سعی کرد اختیارات قوه قضاییه را توسط حزب صهیونیستی «لیکود» که رهبری آن را عهده‌دار است کاهش دهد اما مردم یهودی که اکثرشان مخالف تندروی‌های صهیونیستی هستند اعتراض و مقاومت کردند تا اینکه نتانیاهو ناگزیر به عقب‌نشینی شد.
در صهیونیست رسانه‌های مستقل و مخالف نسل‌کشی فلسطینیان مرتب می‌نویسند که نتانیاهو به جنگ برای بقای خودش نیاز دارد. عکس‌العمل نتانیاهو فشار بر رسانه‌ها و تعطیلی برخی نظیر شبکه الجزیره است، بنابراین رابطه معناداری بین قوه مقننه، مجریه و قضاییه و تمامی ارکان حکومتی در یک کشور و «آزادی مطبوعات»، «شفافیت اطلاع‌رسانی به مردم» و «کاهش یا حتی ریشه‌کنی نرخ فساد و اختلاس اقتصادی» است، کمااینکه اطلاع‌رسانی رسانه‌های جمعی در آمریکا موجب شد که دانشجویان دانشگاه‌های آمریکا علیه سیاست‌های دولت جو بایدن در حمایت از دولت نتانیاهو اعتراض جمعی کنند. درست است که حکومت آمریکا با خشونت با دانشجویان آمریکا برخورد کرد اما گزارش اینگونه برخورد‌ها توسط رسانه‌های جمعی مستقل در سال انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا دولت بایدن را در شرایط بدی قرار داده است.
اهمیت اعتماد مردم به رسانه‌های جمعی در کشور
متاسفانه با محدودیت‌هایی که برای رسانه‌های جمعی در کشور و نیز رسانه‌های اجتماعی (کندی و فیلتر اینترنت) ایجاد شده است، رسانه‌های برون‌مرزی که به زبان فارسی و با بودجه دول مختلف که مخالف جمهوری اسلامی در ایران هستند توانسته‌اند اعتماد مردم را به خود جلب کنند. چگونه؟ این رسانه‌ها واقعیت‌هایی که در ایران رسانه‌های مستقل و حتی حکومتی نظیر صدا‌و‌سیما بیان نمی‌کنند، به دلیل اینکه این واقعیت‌ها را مردم می‌بینند و لمس می‌کنند با آب و تاب گزارش می‌کنند. هر وقت هم بخواهند دروغ یا شایعه‌ای را به راحتی بیان می‌کنند و چون مردم اخبار و واقعیت‌های حقیقی را از آنها شنیده و دیده‌اند، متاسفانه دروغ آنها را هم
باور می‌کنند.
روزنامه جهان‌صنعت و سایر رسانه‌های مستقل تلاش کرده‌اند و می‌کنند که اعتماد مردم را از رسانه‌های خارج به داخل کشور جلب کنند و اخبار را برای مردم شفاف بیان کرده و توجه مسوولان را به واقعیت‌ها جلب کنند تا کاسبان تحریم و دورزنندگان تحریم و مافیاهای مختلف در جامعه احساس ناامنی کنند. روزنامه جهان‌صنعت تلاش داشته و دارد که چنین «گفتمانی» را توسعه دهد تا با تضمین «سلامت اقتصادی» صنعت کشور بتواند برای سرمایه‌گذاری مردم جذاب شود و توسعه رقابتی پیدا کند.
طبیعی است که فاسدان و اختلاسگران تلاش می‌کنند با محدود کردن و حتی از میدان بیرون کردن رسانه‌های مستقل نظیر روزنامه جهان‌صنعت پایه‌های ساختاری و سازمان پیچیده‌ای که پیدا کرده‌اند را مستحکم‌تر و فربه‌تر کنند.
نقش رسانه‌های جمعی مستقل افشای فساد و اختلاس
در آفریقای ‌جنوبی گزارش رسانه‌های مستقل در مورد فساد ساختاری و گسترش یافته موجب شد که تحقیقات جامعی شروع شود و در نتیجه منجر به گزارش سال ۱۳۹۳ (۲۰۱۴) موسوم به گزارش Nkandla و گزارش State Capture در سال ۱۳۹۵ (۲۰۱۶ میلادی) شد که فساد و اختلاس‌های کلان رییس‌جمهوری وقت آفریقای ‌جنوبی «جیکوب زوما» را فاش کرد و او ناگزیر به استعفا در بهمن‌ماه سال ۱۳۹۶ (فوریه ۲۰۱۸میلادی) شد. در بلغارستان، در سال ۱۳۹۷ (۲۰۱۹میلادی)، رسانه‌های جمعی فاش کردند که بسیاری از سیاستمداران در سطوح بالا و مقامات دولتی آپارتمان‌های لوکس را با قیمت‌هایی بسیار کمتر از نرخ‌های بازار خریداری کرده بودند. گزارش رسانه‌های جمعی و تحقیقات به عمل آمده منجر به استعفای وزیر دادگستری وقت، سه معاون وزیر، چندین نماینده مجلس و همچنین رییس آژانس مبارزه با فساد بلغارستان شد. این نوع تجارب به عنوان «اثرات محسوس» مبارزه رسانه‌ها با فساد در تاریخ رسانه‌های جمعی مستقل ثبت شده است.
قانون سوت‌زنی خوب ولی ناقص؟
قانون سوت‌زنی پس از اینکه در دو یا سه مجلس این دست و آن دست شد بالاخره با ملاحظاتی در مجلس یازدهم تصویب و در سال ۱۴۰۲ به دولت ابلاغ شد. آیا این قانون کافی و کامل است؟
بدون تردید هر قانونی اگر قرار است مفید باشد باید در اجرا اراده قوه قضاییه، قوه مقننه، قوه مجریه و سایر مجریان قانون بر این اساس باشد که قانونی عمل کنند. قانون افشاگران فساد و اختلاس که به سوت‌زنی هم معروف است متاسفانه هنوز در کشور به خوبی اجرایی نشده و رسانه‌های مستقل به طرق مختلف وقتی سوتی می‌زنند با فشارهای مختلف دست‌به‌گریبان می‌شوند، کمااینکه سردبیر یکی از روزنامه‌های مستقل ناگزیر شد آن را برای عموم مردم فاش کند. این انتظار از روزنامه جهان‌صنعت و سایر رسانه‌های جمعی مستقل می‌رود که از مسوولان دولتی بخواهند که پاسخ دهند چرا از شفافیت در اقتصاد خرد و کلان کشور به ویژه در صنعت نفت و گاز کشور و ماجرای شرکت کرسنت نگران هستند؟ آیا برنامه هفتم و بودجه سال ۱۴۰۳ که از هم‌اکنون یکی از نمایندگان مجلس یازدهم گفته است ۳۰۰هزار میلیارد تومان کسری دارد، صنعت نفت و گاز و به طور کلی انرژی و صنایع کشور را با بحران جدی‌تر دست‌به‌گریبان نمی‌کند؟ یا یکی از نامزدهای ریاست‌جمهوری سیزدهم گفته است که دولت سیزدهم حدود ۶۰۰هزار میلیارد تومان در طول حدود دو سال اخیر پول بدون پشتوانه چاپ کرده است، آیا مردم باید منتظر نرخ تورم چندرقمی که صد درصد موجب فساد بیشتر خواهد شد، باشند؟
* کارشناس بین‌المللی انرژی