در مصائب زغالی‌ها

حجت‌الله دربانی*
یکی از مشکلاتی که بخش معدن امروز گرفتار آن شده عدم سرمایه‌گذاری برای تربیت نیروی انسانی متخصص و ماهر است. متاسفانه نزدیک به یک دهه است که نیروی متخصص در کشور تربیت نمی‌شود. از طرف دیگر شاهد بازنشستگی زودهنگام متخصصان شاغل به دلیل سخت و زیان‌آور بودن مشاغل معدنی هستیم که در نتیجه آن نیروهای ماهر به‌صورت زودهنگام از سازمان‌ها و صنایع خارج می‌شوند.
این مساله برای سازمان‌ها بسیار گران تمام می‌شود و هزینه‌های مضاعفی را بر دوش آنها نهاده است چراکه یک مهندس معدن با ۲۰‌سال سابقه که به فردی با تجربه تبدیل شده و تازه می‌خواهد اثر تجربه خود را در تصمیم‌سازی سازمان پیاده کند، ناگهان بازنشست شده و از آن عرصه خارج می‌شود. امروز این موضوع بسیار حساس است و مسوولان باید به آن توجه کنند. نیروی انسانی به محض اینکه با تجربه شد از سازمان خارج می‌شود ولی این امید را دارد که خارج از سازمان مشغول به فعالیت شود. گاهی شرایط بهتر بیرونی انگیزه بیشتری به متخصصان می‌دهد که از سازمان‌ها خارج شوند. این در حالی است که باید سیاست‌هایی اندیشیده شود که از تمامی توان و پتانسیل نیروها بتوانیم بهره‌مند شویم.
اگر نیروی‌های متخصص انگیزه نداشته باشند شاهد کاهش جذابیت بخش معدن برای نیروی کار می‌شویم، این در حالی است که موضوع باید چند بعدی دیده شود. مساله مهم این است که جلوی بازنشستگی زود‌هنگام گرفته و شرایط طوری در نظر گرفته شود که متخصصان تمایل بیشتری به ادامه کار داشته باشند. متاسفانه امروز در بخش معدن پرسنل متخصص و ماهر لحظه‌شماری می‌کنند که هرچه زودتر 20سال سپری شده و بازنشسته شوند. این در حالی است که یک مهندس معدن 15‌سال زمان نیاز دارد که با تجربه شود و این سرمایه مهمی است که نباید نادیده گرفته شود بنابراین متاسفانه با سیاست‌های فعلی نیروی انسانی که تازه به بلوغ رسیده از سازمان خارج شده و جای او را یک نیروی تازه نفس بی‌تجربه می‌گیرد؛ شرایطی که به هیچ‌وجه به نفع بخش معدن نیست.
در ادامه به صنعت زغال‌‌سنگ کشور می‌پردازم که برخلاف پتانسیل‌هایی که در کشور وجود دارد اما نتوانسته رشد کند. مشکلات قیمت‌گذاری زغال‌‌سنگ، عدم واردات ماشین‌‌آلات مناسب، عدم ورود سرمایه‌گذاری‌‌ها به حوزه معدنکاری و واگذاری معادن زغال‌‌سنگ موجب شده این صنعت همواره روند نسبتا ثابتی داشته باشد و شاهد ورود سرمایه‌گذاری‌های جدید به زغال نباشیم. از نظر سرمایه‌‌گذاری در معادن، شاهد فاصله بسیار زیاد میان پتانسیل‌‌ها و تقاضا هستیم. باور دارم مشکل صنعت زغال‌‌سنگ که باعث واردات می‌شود این است که سرمایه‌گذاری در معادن طی سال‌های گذشته انجام نشده است. علاوه بر این واگذاری‌های زیادی در دهه گذشته برای معادن صورت گرفته اما بررسی‌ها نشان می‌‌دهد این واگذاری‌ها مطلوب نبوده و بازدهی مورد انتظار را نداشته‌‌اند. در این واگذاری‌ها منافع کلان ملی لحاظ نشده و بیشتر منافع سازمانی دیده شده است. به همین دلیل طی یک دهه گذشته حتی با واگذاری‌های انجام شده میزان تولید زغال‌‌سنگ کشور رشد نداشته است. موضوع دیگر ضعف امکان سرمایه‌گذاری در معادن زغال‌‌سنگ است. باید توجه داشت که صنعت زغال‌‌سنگ به تنهایی یک صنعت سودآور نیست بلکه صرفا برخی فولادسازان به دلیل اینکه معدن داشته باشند روی آن سرمایه‌‌گذاری کرده‌اند. متاسفانه شرایط تولید روز‌به‌‌روز سخت‌‌تر و عرصه بر تولید‌کننده هر روز تنگ‌‌تر می‌شود. نکته بسیار مهم دیگر در‌خصوص معدنکاری زغال‌سنگ این است که تمام تجهیزات آن وارداتی است، ضمن اینکه باید از تجهیزات بسیار خاص استفاده کرد. حتی نمی‌توان تجهیزات چینی را برای معدنکاری زغال‌‌سنگ به کار برد بنابراین تجهیزات مورد استفاده نیاز به استانداردهای بالا دارند چراکه حساسیت‌‌های معدنکاری زغال‌‌سنگ با توجه به شرایط خاص آن و لزوم رعایت مسائل ایمنی بسیار بالاست. در عین حال رشد صنعت زغال‌‌سنگ به سرمایه‌‌گذاری نیاز دارد و این مهم با توجه به نیاز به واردات ماشین‌آلات خاص، به نرخ ارز وابسته است. قطعا معدنکاری زغال‌‌سنگ از افزایش نرخ ارز صدمه دیده است. در ادامه مشکل اساسی صنعت زغال‌‌سنگ کشور که مادر همه موانع بوده، قیمت‌گذاری نامناسب است. این موضوع مهم‌‌ترین عامل عدم سودآوری در صنعت زغال‌‌سنگ بوده و چشم ‌انداز را باوجود بازار مناسبی که برای آن وجود دارد، جذاب نمی‌کند، موضوعی که باعث شده شاهد ورود سرمایه جدید به معادن زغال‌‌سنگ نباشیم.
* مدیرعامل شرکت زغال‌سنگ نگین طبس