در نشست «کوروش هخامنشی از افسانه تا واقعیت» چه گذشت؟

«جهان‌صنعت»- نشست «کوروش هخامنشی از افسانه تا واقعیت» در پرتو اسناد و مدارک تاریخی و پژوهش‌های باستان‌شناسی برگزار شد.
ژاله آموزگار پژوهشگر فرهنگ و زبان‌های باستانی در این نشست به تشریح موضوع «کوروش هخامنشی از افسانه تا واقعیت» پرداخت و بیان کرد: در تاریخ باورها و اندیشه‌های جهان شخصیت‌ها و بزرگانی هستند که آنان را نمی‌توان زاده روز، ماه، سال و جایگاه خاصی دانست، گرچه از دل تاریخ بیرون می‌آیند و زمینی هستند ولی کم‌کم به دلایلی فراتاریخی می‌شوند و فرامکانی و مردم آرمان‌های سرخورده خود را در وجود آنها به تجلی درمی‌آورند. به نظر من کوروش به تدریج در اذهان ایرانیان چنین جایگاهی یافته است.
او افزود: به جز اینکه دوره هخامنشی در حافظه تاریخی و روایی ایرانیان همیشه جایگاه برجسته‌ای داشته است، ولی کوروش در رأس محبوب‌ترین و نام‌آورترین شاهان این سلسله قرار دارد، در حالی که کشورداری داریوش، قانونمندی و روش‌مندی حکومت او که همیشه الگویی برای اداره کشورها بوده است نتوانسته چنین جایگاهی را برای او فراهم آورد.
وی اظهارکرد: بن‌مایه دیگری که در زندگینامه کوروش جلب توجه می‌کند دور شدن از تشریفات درباری و بزرگ شدن در محیط مردمی است. او در تاریخ‌های غرب به شکل فرمانروای بزرگی معرفی می‌شود و مورخان همه او را ستوده‌اند و او را سخی، نیکوکار و سرور قانونگذار دانسته‌اند.
او افزود: این را هم فراموش نکنیم که دورانی که خونریزی و اصرار در تحمیل باورها شیوه فاتحان بوده، کوروش بنا به شهادت‌های تاریخی از خونریزی پرهیز کرده و با اسیران خوش‌رفتار بوده و باورهایش را به محکومان تحمیل نکرده است.
این پژوهشگر فرهنگ و زبان‌های باستانی اظهارکرد: در استوانه کوروش که به نوعی فتح‌نامه بابل است تاریخ و اسطوره به هم آمیخته است، گروهی آن را به نوعی منشور حقوق بشر خوانده‌اند، در حالی که در آن مستقیما سخنی از حقوق بشر به‌میان نمی‌آید، شاید دلیلش آن است که کهن‌ترین سند کتبی از دادگستری و مراعات حقوق دیگران است و نشانه‌های تسامح و تساهل نسبت به دگراندیشان در آن دیده می‌شود.
او گفت: همان‌طور که می‌دانیم در مطالب استوانه کوروش تاریخ با اسطوره درهم می‌آمیزد و مسائل فراسویی با دنیای ملموس هم‌نشینی می‌کند. فتح بابل رویدادی تاریخی است، اما نقش مردوک پررنگ‌تر از تاریخ است چون اوست که مشروعیت سلطنت زمینی را با دنیای فراسویی ارتباط می‌دهد.
آموزگار افزود: در این لوح آمده است که مردوک می‌گوید در بازگشت مردمان سومر و اکد را همچون اجساد بی‌روح یافت و به جست‌وجوی شاهی دادگر پرداخت و کوروش را یافت و او را برای زمامداری برگزید و در کنار او گام برداشت تا همه فرمانبردارش شوند، کوروش را یاری کرد که بدون خونریزی بر بابل مسلط شود و خدایان گریخته را بازگرداند و عدل را بگستراند.
او تصریح ‌کرد: رفتار کوروش، مردوک خدای بزرگ را شاد می‌کند و او فرمانروایی کوروش و پسرش را مشروعیت می‌بخشد. اینچنین می‌شود که کوروش تاریخی تبدیل به کوروشی ‌می‌شود که با کیخسرو در شاهنامه فردوسی همسانی می‌یابد و همچنان که کیخسرو در داستان‌های اساطیری شاهی آرمانی است، کوروش نیز در پهنه روایت‌های تاریخی به زمامداری آرمانی ورای زمان و مکان تبدیل می‌شود. در ادامه این نشست شاهرخ رزمجو عضو هیات علمی دانشگاه تهران، باستان‌شناس و متخصص دوره هخامنشی موضوع «کوروش هخامنشی در اسناد و نوشته‌های بابلی» را به بحث گذاشت و گفت: کوروش تنها استوانه کوروش را ندارد، اسناد دیگری نیز وجود دارد که شاید کمتر شناخته شده‌اند و بهتر است آنها را هم بشناسیم.
او گفت: کوروش پادشاه یک پادشاهی کوچک در فارس یا پارس باستان به مرکزیت انشان بود که با تصرف متصرفات ماد توانست قلمرو خود را تا آناتولی گسترش دهد و با امپراطوری بابل نو که در آن زمان در دست نبونعید بود همسایه شود.
این متخصص دوره هخامنشی اظهار کرد: کوروش در ۵۳۹ پیش از میلاد بابل را فتح کرد و تاریخ را تغییر داد، به نحوی که بسیاری از مورخان تاریخ را به قبل و بعد از کوروش تقسیم‌بند کرده‌اند، زیرا تصرف بابل یک ابرشهر جهان باستان با مرکزیت بزرگ ثروت و قدرت تجاری گسترده و فرهنگ پیشرو بسیار بااهمیت بوده است.
او در ادامه با اشاره به کشف استوانه کوروش در کاوش‌های باستان‌شناسی توسط هرمزد رسام در تپه جمجمه کنار یکی از دیوارهای دفاعی بابل گفت: پیش از این کشف تنها دو منبع شامل منابع عهد عتیق و منابع کلاسیک یونانی و رومی برای شناخت کوروش وجود داشت و بعد از کشف استوانه محققان متوجه شدند با اسنادی مواجه‌اند که کوروش در آنها به صورت مستقیم و با زبان خودش صحبت می‌کند، ۱۹سطر نخست این استوانه را کاهنان بابلی نوشته‌اند و از سطر بیستم به بعد خود کوروش سخن می‌گوید.
این استاد دانشگاه افزود: ساخت استوانه به عنوان کتیبه پی ‌بنا در میان رودان مرسوم بوده به نحوی که استوانه حاوی اطلاعات بنا را به صورت توپر و توخالی ساخته و آن را در پی بنا جای می‌دادند و این استوانه آن اطلاعات را مانند یک کپسول زمان حفظ می‌کرده که استوانه کوروش از نوع توپر آن است.
او در ادامه با اشاره به اینکه ۲ مدل متن در مورد کوروش وجود دارد، گفت: نخست متن‌هایی که درباره کوروش سخن می‌گویند مانند استوانه کوروش، رویدادنامه نبونعید، روایت منظوم، پیشگویی دودمانی و آجر نوشته‌های اور و اوروک و دوم مجموعه وسیعی از گل‌نوشته‌های اقتصادی، حقوقی، قراردادها، متن‌های دینی، ستاره‌شناسی و رصدی و… که عنوان کوروش به عنوان شاه بابل شاه جهان در آنها ذکر شده است.
رزمجو در پایان خاطرنشان کرد: در این حوزه تنها با یک متن روبه‌رو نیستیم و با صدها شواهد نوشتاری تنها در منطقه میان رودان مواجهیم که اطلاعات بسیاری از فتح بابل و جهان آن روزگار و خود کوروش را در اختیار ما قرار می‌دهد.