دست‌فرمان گازی پوتین

محمدرضا ستاری- بررسی‌ها نشان می‌دهد شرکت گاز پروم به عنوان غول انرژی و یکی از مهم‌ترین مزیت‌های استراتژیک روسیه، بزرگ‌ترین بازنده اقتصادی جنگ اوکراین است، به طوری که پس از جریمه 14میلیارد دلاری به واسطه کوتاهی در انجام سفارشات، حالا خبر رسیده که شرکت انرژی Uniper آلمان پس از یک جلسه داوری که در آن گازپروم به اخلال در عرضه گاز متهم شده، قراردادهای طولانی‌مدت خود را با این غول روسی فسخ کرده است.
این موضوع در حالی اتفاق افتاده که هفته گذشته، گازپروم در گزارش سالانه خود آورده که تولید گاز طبیعی این شرکت از 94/412میلیارد متر‌مکعب در سال 2022 به 359میلیارد متر‌مکعب در سال 2023 یعنی 13درصد کاهش یافته است. این بدان معناست که تولید سال گذشته گازپروم تقریبا یک‌سوم کمتر از تولید 515میلیارد متر‌مکعبی قبل از جنگ اوکراین بوده و بنا بر اعلام خبرگزاری رویترز کمترین میزان تولید گاز از زمان تاسیس یعنی 1989 است. طبق گزارشی که در این خصوص نیوزویک به نقل از رویترز منتشر کرده، گازپروم در سال 2023 زیان خالص 629میلیارد روبلی (7میلیارد دلار) را تجربه کرده و جایگاه آن به عنوان بزرگ‌ترین شرکت تولیدکننده گاز طبیعی جهان دچار نزولی بی‌سابقه شده است.
لازم به ذکر است تا قبل از آغاز جنگ اوکراین، گازپروم حدود 7درصد از بودجه روسیه را در سال 2021 تامین کرده، اما در سال 2023 این رقم به نصف کاهش یافته است؛ امری که به گفته کارشناسان به توان روسیه برای تامین مالی جنگ و کنترل بلندمدت اقتصادی این کشور ضربه زده است.
جدا شدن از اروپا
در همین رابطه هنینگ گلویستاین مدیر انرژی، آب و هوا و منابع در گروه اوراسیا به نیوزویک توضیح می‌دهد: اکنون شرکت گازپروم در موقعیت بسیار دشواری قرار دارد زیرا فروش گاز به اروپا قبل از جنگ اوکراین بزرگ‌ترین منبع درآمدی این شرکت بود، اما شروع جنگ نه‌تنها عرضه گاز را کاهش داده، بلکه فعلا راه سریع و آسانی برای جایگزینی فروش گاز به اروپا برای آن وجود ندارد. از سوی دیگر تام اودانل تحلیلگر انرژی مستقر در برلین معتقد است: اشتباه محاسباتی پوتین مبنی بر وابستگی استراتژیک اروپا به گاز روسیه بسیار حائزاهمیت است. او معتقد بود که کشورهای اروپایی به خصوص آلمان اقتصادشان گره خورده به گاز روسیه است و به همین دلیل از اهرم قطع گاز برای آغاز گاز و نیز مقابله با اقدامات اروپا استفاده کرد؛ حال آنکه بعدا مشخص شد اروپایی‌ها در مواجهه با شریک غیرقابل اعتماد تجاری خود به دنبال جایگزین گشتند و حالا نروژ و سپس ایالات متحده به بزرگ‌ترین تامین‌کنندگان گاز اروپا تبدیل شده‌‌اند. در چنین شرایطی و در حالی که روسیه امیدی به تمدید قرارداد پس از 2025 با اروپایی‌ها ندارد، به دنبال توسعه تولید LNG و حمل آن با کشتی است اما به گفته تحلیلگران این موضوع هم گران و هم از لحاظ فنی برای روس‌ها چالش‌برانگیز خواهد بود. کمااینکه در شرایط فعلی تحریم‌ها و مازاد عرضه LNG در جهان، ورود گازپروم به این بخش نیز چندان عملی به نظر نمی‌رسد. مطابق گزارش منابع غربی روسیه دارای دو پایانه اصلی صادرات LNG است. گازپروم ساخالین-2 در جزیره در شرق دور و نواتک Yamal LNG در شبه‌جزیره یامال در قطب شمال روسیه. گازپروم و نواتک همچنین تاسیسات متوسطی در دریای بالتیک دارند. با این حال برآوردها حاکی از آن است که در ماه ژانویه سال جاری میلادی نواتک برخی از عملیات‌ها را در پایانه و مجتمع پردازش سوخت دریای بالتیک Ust-Luga به دلیل آتش‌سوزی ناشی از حمله پهپادهای اوکراینی به حالت تعلیق درآورده است.
علاوه بر این هرچند میادین گازی دیگری در قطب شمال وجود دارند که قرار است به خط لوله ‌ LNG وصل شوند اما به دلیل تحریم‌های آمریکا، بسیاری از این پروژه‌ها کند یا لغو شده‌اند. به همین دلیل کارشناسان معتقدند که میادین عظیم گازی شرکت گازپروم در حال حاضر فقل شده‌اند زیرا تقریبا تمامی خط لوله‌های آن به اروپا متصل شده و حالا به واسطه تحریم‌ها از آنها استفاده‌ای نمی‌شود.
چرخش به سمت چین
در چنین شرایطی و در حالی که بخش مهمی از درآمد شرکت گازپروم از بازار پرسود اروپا از بین رفته، کرملین امیدوار بود که با راه انداختن خط لوله 2700مایلی Power of Siberia 2، سالانه 50میلیارد متر‌مکعب گاز را از شبه‌جزیره یامال در قطب شمال به شمال غربی چین انتقال دهد و بخشی از خسارت توقف فروش گاز به اروپا را جبران کند اما مساله مهم این است که قیمت گاز در کشورهای آسیایی بسیار پایین‌تر از اروپا بوده، ضمن اینکه چینی‌ها به واسطه تحریم‌های روسیه به دنبال گاز ارزان‌تر هستند.
در این رابطه فایننشال تایمز گزارش داده که پکن تنها کسری از ظرفیت برنامه‌ریزی شده سالانه 2 Siberia و همچنین قیمت‌های نزدیک به قیمت‌های داخلی یارانه‌ای روسیه را می‌خواهد. در نتیجه با توجه به فقدان مسیر زمینی دیگر برای انتقال گاز روسیه از طریق چین به آسیای شرقی، گازپروم احتمالا مجبور می‌شود که تمام شرایط چینی‌ها را بپذیرد. علاوه بر این ولادیمیر میلوف معاون سابق وزیر انرژی روسیه به نیوزویک گفته که روسیه نمی‌تواند با صادرات گاز توسط خط لوله به چین سودی به دست آورد زیرا صادرات گاز از میادین سیبری شرقی که بسیار نزدیک به چین هستند، هزینه کمتری نسبت به حمل گاز خط لوله از سیبری غربی دارد، بنابراین طبق گزارشی که اخیرا خبرگزاری بلومبرگ منتشر کرده در سال جاری میلادی (2024)، قیمت صادرات گاز روسیه به چین 257دلار در هر هزار متر‌مکعب خواهد بود، این در حالی است که چنین قیمتی برای بازار اروپا و ترکیه 320دلار است. به گفته میلوف، احتمالا قیمت 500دلار در هر هزار متر‌مکعب نیز اطمینانی برای سودآوری گازپروم از صادرات گاز سیبری غربی به چین نخواهد بود چراکه چین، چنین قیمتی را نمی‌پردازد، در نتیجه گاز طبیعی روسیه در سیبری غربی قفل شده است.
در چنین شرایطی طبق گزارشی که فایننشال تایمز منتشر کرده، مدیران گازپروم به این نتیجه رسیده‌اند که صادرات آنها به اروپا تا سال 2035 به طور متوسط بین 50 تا 75میلیارد متر‌مکعب در سال خواهد بود که این رقم کمتر از یک‌سوم صادرات آنها به اروپا قبل از جنگ اوکراین است. بنابراین روس‌ها اکنون به دنبال بازارهای جایگزین مانند پاکستان و ترکیه هستند. در حالی که مسکو می‌خواهد یک طرح ‌هاب گازی با ترکیه ایجاد کند، اما این طرح نیز به واسطه اختلافات میان دو کشور بر سر کنترل این ‌هاب گازی و طرح‌های تجاری آن با بن‌بست مواجه شده است.