دستورالعمل تعیین سطح فعالیت اشخاص حقیقی و حقوقی

«جهان‌صنعت»- دستورالعمل الزامات اجرایی تعیین سطح فعالیت اشخاص حقیقی فاقد شغل و اشخاص حقوقی غیرفعال از سوی بانک مرکزی صادر شد. بر اساس این دستورالعمل و در راستای اهتمام به قانون مبارزه با پولشویی، بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی مکلف شده‌اند که اقدام به پایش مستمر مشتریان کنند. این مهم در راستای ارزیابی ریسک برقراری تعاملات کاری با اشخاص حقیقی و حقوقی صورت می‌گیرد. به نظر می‌رسد این اقدام می‌تواند سوءاستفاده از حساب‌های سپرده را به حداقل برساند و ارائه خدمات به این افراد را نیز با محدودیت همراه کند. هرچند هدف اصلی از صدور این دستورالعمل مبارزه با پولشویی و نظارت بر عملکرد بانک‌ها در تعامل با مشتریان بانکی عنوان شده، با این حال هنوز نمی‌توان در خصوص تبعات این مهم بر نحوه ارائه خدمات بانکی و همچنین محدودیت‌هایی که در این مسیر برای مشتریان ایجاد می‌شود، اظهارنظر کرد. باید دید در دوران اجرای این دستورالعمل چه تغییراتی در نحوه ارائه خدمات مالی ایجاد خواهد شد. در ادامه «دستورالعمل الزامات اجرایی تعیین سطح فعالیت اشخاص حقیقی فاقد شغل و اشخاص حقوقی غیرفعال» می‌آید:
به موجب ماده (۶۷) آیین‌نامه اجرایی ماده (۱۴) الحاقی قانون مبارزه با پولشویی مصوب جلسه مورخ ۲۱/۰۷/۱۳۹۸ هیات وزیران، بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی مکلفند به منظور پایش مستمر ارباب رجوع در فرآیند شناسایی معمول و نیز ارزیابی ریسک برقراری تعاملات کاری با آنها، نسبت به تعیین سطح فعالیت ارباب رجوع اقدام نمایند. بر این مبنا، به عنوان گام نخست از اجرای تکالیف و الزامات مقرر در ماده (۶۷) آیین‌نامه اجرایی ماده (۱۴) الحاقی قانون مبارزه با پولشویی، الزامات اجرایی مربوط به تعیین سطح فعالیت اشخاص محجور به نحوی که امکان سوء‌استفاده از حساب‌های سپرده و سایر خدمات بانکی قابل ارائه به آنها محدود گردد، طی مقرراتی با عنوان «دستورالعمل اجرایی تعیین حدود ارائه خدمات بانکی به اشخاص محجور در موسسات اعتباری» تدوین شد و پس از سیر تشریفات اداری تصویب، به موجب بخشنامه شماره ۲۴۱۸۰۴/۰۰ مورخ ۲۲/۰۸/۱۴۰۰ به شبکه بانکی کشور ابلاغ گردید. در ادامه و به عنوان گام دوم، تدوین الزامات اجرایی تعیین سطح فعالیت اشخاص حقیقی فاقد شغل و اشخاص حقوقی غیرفعال در دستور کار قرار گرفت. بر این اساس، مقرراتی تحت عنوان «دستورالعمل الزامات اجرایی تعیین سطح فعالیت اشخاص حقیقی فاقد شغل و اشخاص حقوقی غیرفعال» تدوین گردید که پس از طرح و تصویب در جلسه مورخ ۲۴/۰۲/۱۴۰۱ هیات عامل بانک مرکزی، به پیوست جهت استحضار و صدور دستور اقدام مقتضی ایفاد می‌گردد. ضمن اعلام اینکه در مرحله بعدی الزامات مربوط به تعیین سطح فعالیت اشخاص حقیقی شاغل و اشخاص حقوقی فعال ابلاغ خواهد شد، شایان ذکر می‌داند دستورالعمل پیوست متضمن احکام مهمی است که اهم آنها به قرار ذیل می‌باشد:
بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی باید نسبت به تعیین سطح فعالیت مورد انتظار اشخاص حقیقی فاقد شغل یا اشخاص حقوقی غیرفعال اقدام کرده و مراتب را مطابق با رویه‌ای که بانک مرکزی تعیین می‌کند به بانک مرکزی اعلام کنند. سطح فعالیت تعیین شده نباید از حدود مجاز اعلامی بانک مرکزی برای اشخاص مزبور فراتر رود. البته در مقررات ابلاغی شرایطی در نظر گرفته شده است که به موجب آن، اشخاص حقیقی فاقد شغل در صورت وجود درآمدهای غیرشغلی مستمر مانند دریافت اجاره از املاک و یا سود دریافتی از سپرده‌های بانکی، بتوانند با ارائه اسناد و مدارک معتبر خدمات بانکی مورد نیاز خود را به نحو مطلوبی مدیریت کنند.
بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی باید سطح فعالیت مورد انتظار هر یک از اشخاص حقیقی فاقد شغل یا حقوقی غیرفعال را به صورت سامانه‌ای نگهداری کنند و سطح فعالیت محقق شده آنها نزد خود را حداکثر پس از ۴۸ ساعت از زمان وقوع هر تراکنش محاسبه کنند، به نحوی که در صورت تخطی سطح فعالیت محقق شده شخص حقیقی فاقد شغل یا شخص حقوقی غیرفعال قبل از سررسید یک‌ساله از سطح فعالیت مورد انتظار وی، مراتب به صورت خودکار اعلام شود. اشخاصی که در چارچوب رویه فوق از سطح فعالیت مورد انتظار عبور می‌کنند، باید به طریق مقتضی از جمله ارسال دعوتنامه به نشانی ارباب رجوع، ارسال پیامک و یا سایر روش‌ها، برای ارائه توضیحات و عنداللزوم تسلیم مدارک و اسناد مثبته به درگاه‌های حضوری یا غیرحضوری موسسه اعتباری دعوت شوند و فرم پیوست برای تکمیل در اختیار آنها قرار گیرد. در این شرایط، نحوه اقدام موسسات اعتباری متناسب با توضیحات ارائه شده از سوی شخص حقیقی فاقد شغل یا شخص حقوقی غیرفعال مربوط تبیین شده است. همچنین ضمانت اجرای مقتضی برای عدم مراجعه اشخاص مزبور در مهلت یک ماهه تعیین شده جهت مراجعه به درگاه‌های حضوری یا غیرحضوری موسسه اعتباری و ارائه توضیحات مذکور در نظر گرفته شده است.
علاوه بر پایش سطح فعالیت اشخاص یادشده، بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی باید از طریق اتصال اطلاعات اقتصادی اشخاص به سامانه‌های عملیاتی خود، از عدم ارائه خدمات بانکی شامل افتتاح حساب سپرده تجاری، اعطای هرگونه ابزار پذیرش و اعطای تسهیلات و قبول انواع تعهدات با موضوعات تجاری به اشخاص حقیقی فاقد شغل و نیز افتتاح حساب سپرده بانکی، اعطای هرگونه ابزار پذیرش، اعطای هرگونه ابزار پرداخت، اعطای انواع تسهیلات و قبول انواع تعهدات و اعطای دسته چک جدید به اشخاص حقوقی غیرفعال اطمینان حاصل کنند.
با عنایت به مراتب فوق و ضمن ایفاد یک نسخه از دستورالعمل الزامات اجرایی تعیین سطح فعالیت اشخاص حقیقی فاقد شغل و اشخاص حقوقی غیرفعال، خواهشمند است دستور فرمایند تمهیدات و اقدامات مقتضی برای اجرای دقیق آن، معمول شده و مراتب به قید تسریع و با لحاظ مفاد بخشنامه شماره ۱۴۹۱۵۳/۹۶ مورخ ۱۶/۵/۱۳۹۶ به تمامی واحدهای ذی‌ربط آن بانک موسسه اعتباری غیربانکی ابلاغ و نسخه‌ای از آن به مدیریت کل مقررات، مجوزهای بانکی و مبارزه با پولشویی بانک مرکزی ارسال گردد و بر حسن اجرای آن نیز نظارت دقیق به عمل آید. بر همین اساس و در ادامه دستورالعمل الزامات اجرایی تعیین سطح فعالیت اشخاص حقیقی فاقد شغل و اشخاص حقوقی غیرفعال می‌آید.
موسسه اعتباری مکلف است نسبت به تعیین سطح فعالیت مورد انتظار شخص حقیقی فاقد شغل یا شخص حقوقی غیرفعال اقدام نموده و مراتب را مطابق با رویه‌ای که بانک مرکزی تعیین می‌کند به آن بانک اعلام کند.
حد مجاز سطح فعالیت مورد انتظار بانک مرکزی برای شخص حقیقی فاقد شغل یا شخص حقوقی غیرفعال به شرح زیر است:
سطح فعالیت مورد انتظار بازنشسته ۲۰ میلیارد ریال، مستمری‌بگیر۱۰ میلیارد ریال، بیکار پنج میلیارد ریال و غیرفعال مالیاتی پنج میلیارد ریال است. در صورتی که سطح فعالیت مورد انتظار شخص حقیقی فاقد شغل به دلیل وجود درآمدهای غیرشغلی مستمر مانند دریافت اجاره از املاک و یا سود دریافتی از سپرده‌های بانکی و بیش از حد مجاز سطح فعالیت مورد انتظار مذکور در جدول فوق برای اشخاص فاقد شغل باشد، موسسه اعتباری در هر مورد باید پس از دریافت اسناد مثبته دال بر وجود درآمدهای غیرشغلی مستمر در همان سال شمسی و به نام شخص مزبور، مراتب را پس از تایید واحد رعایت قوانین و مقررات موسسه اعتباری به بانک مرکزی اعلام کند. چنانچه شخص حقیقی فاقد شغل در شمول اشخاص محجور موضوع دستورالعمل اجرایی تعیین حدود ارائه خدمات بانکی به اشخاص محجور در موسسات اعتباری ابلاغی به موجب بخشنامه شماره ۲۴۱۸۰۴/۰۰ مورخ ۲۲/۰۸/۱۴۰۰ نیز قرار داشته باشد، تعیین سطح فعالیت مورد انتظار آن شخص باید مطابق با موارد اعلامی این دستورالعمل انجام گیرد.ماده ۴- اشخاص حقیقی فاقد شغل می‌توانند در صورت اعتراض به سطح فعالیت مورد انتظار تعیین شده توسط موسسه اعتباری برای آنها، حداکثر ظرف مدت دو ماه پس از اطلاع از سطح فعالیت مورد انتظار تعیین شده، به موسسه اعتباری مراجعه نموده و با ارائه اسناد و مدارک مربوط، تقاضای خود برای افزایش سطح فعالیت مورد انتظار تعیین شده را به موسسه اعتباری تسلیم کنند.
عدم مراجعه شخص حقیقی فاقد شغل به موسسه اعتباری ظرف مهلت زمانی مذکور، به منزله تایید سطح فعالیت مورد انتظار تعیین شده می‌باشد. در صورت تایید تقاضای شخص حقیقی فاقد شغل توسط موسسه اعتباری، افزایش سطح فعالیت مورد انتظار وی بلامانع خواهد بود.
موسسه اعتباری مکلف است سطح فعالیت مورد انتظار شخص حقیقی فاقد شغل یا شخص حقوقی غیرفعال را به صورت سامانه‌ای نگهداری کرده و سطح فعالیت محقق شده وی نزد خود را حداکثر پس از ۴۸ ساعت از زمان وقوع هر تراکنش محاسبه کند.
موسسه اعتباری موظف است سامانه‌های اطلاعاتی خود را به نحوی طراحی کند که در صورت تخطى سطح فعالیت محقق شده شخص حقیقی فاقد شغل یا شخص حقوقی غیرفعال قبل از سررسید یک‌ساله از سطح فعالیت مورد انتظار وی، به صورت خودکار، مراتب اعلام شود. در این صورت، موسسه اعتباری مکلف است پس از دریافت اعلامیه سامانه‌ای عبور از سطح فعالیت مورد انتظار، از شخص مزبور به طریق مقتضی از جمله ارسال دعوتنامه به نشانی ارباب رجوع، ارسال پیامک و یا سایر روش‌ها دعوت کند تا برای ارائه توضیحات به موسسه اعتباری مراجعه کند.
موسسه اعتباری می‌تواند از راهکارهای غیرحضوری برای اخذ توضیحات از شخص حقیقی فاقد شغل یا شخص حقوقی غیرفعال نیز استفاده نماید. مهلت مراجعه شخص حقیقی فاقد شغل یا شخص حقوقی غیرفعال به درگاه‌های حضوری و غیرحضوری مربوط نمی‌تواند بیش از یک ماه از زمان دریافت اعلامیه سامانه‌ای عبور از سطح فعالیت مورد انتظار باشد. موسسه اعتباری مربوط باید در دعوتنامه ارسالی، مهلت یادشده را ذکر کند.
چنانچه اعلامیه سامانه‌ای عبور از سطح فعالیت مورد انتظار حاکی از تفاوت فاحش باشد، علاوه بر دعوت از شخص مزبور مطابق فرآیند مقرر در ماده (۱)، مراقب باید بلافاصله به صورت محرمانه و بدون اطلاع شخص مورد نظر، به واحد مبارزه با پولشویی موسسه اعتباری اطلاع داده شود. واحد مبارزه با پولشویی موسسه اعتباری نیز باید پس از بررسی اولیه، نسبت به ارسال گزارش معاملات و عملیات مشکوک به مرکز حداکثر تا پایان همان روز کاری اقدام کند. ماده ۸- پس از مراجعه شخص حقیقی فاقد شغل یا شخص حقوقی غیرفعال به درگاه‌های حضوری یا غیرحضوری موسسه اعتباری، «فرم مغایرت سطح فعالیت محقق شده با سطح فعالیت مورد انتظار» به شرح پیوست باید در اختیار آن شخص قرار داده شود. موسسه اعتباری باید فرم تکمیل شده مذکور را بررسی کرده و حسب مورد مطابق یکی از موارد ذیل اقدام کند.چنانچه دلایل و یا مستندات اعلام شده از سوی شخص حقیقی فاقد شغل یا شخص حقوقی غیرفعال مورد تایید موسسه اعتباری قرار گیرد و ناشی از تراکنش‌هایی باشد که به صورت غیرمستمر (اتفاقی) و خارج از عملیات متعارف شخص مذکور به وقوع پیوسته باشد، موسسه اعتباری بدون نیاز به تغییر سطح فعالیت مورد انتظار، مراتب را در پرونده شناسایی آن شخص ثبت می‌کند. در این شرایط، تراکنش‌های مربوط از شمول محاسبات سامانه‌ای خارج می‌گردند و محاسبه سطح فعالیت محقق شده شخص حقیقی فاقد شغل یا شخص حقوقی غیرفعال نزد موسسه اعتباری، با خارج کردن تراکنش‌های مزبور، مجددا از ابتدای سال شمسی صورت می‌پذیرد.
چنانچه دلایل و یا مستندات اعلام شده از سوی شخص حقیقی فاقد شغل یا شخص حقوقی غیرفعال، مورد تایید موسسه اعتباری قرار گرفته و ناشی از تراکنش (تراکنش‌هایی) باشد که به دلیل تغییر وضعیت اقتصادی شخص حقیقی فاقد شغل یا شخص حقوقی غیرفعال به وقوع پیوسته است، موسسه اعتباری باید نسبت به اخذ مستندات کافی از آن شخص اقدام کرده و علاوه بر اصلاح سطح فعالیت مورد انتظار با لحاظ حد مجاز مذکور در ماده (۳)، اسناد و مدارک مرتبط را به‌روزرسانی نماید. در این شرایط، محاسبات سامانه‌ای برمبنای سطح فعالیت مورد انتظار جدید صورت می‌پذیرد.
چنانچه دلایل و یا مستندات اعلام شده از سوی شخص حقیقی فاقد شغل یا شخص حقوقی غیرفعال مورد تایید موسسه اعتباری قرار نگیرد، موسسه اعتباری موظف است مراتب را به صورت محرمانه و در قالب گزارش معاملات و عملیات مشکوک به انضمام «فرم تکمیل شده مغایرت سطح فعالیت محقق شده با سطح فعالیت مورد انتظار» و مستندات دریافتی از شخص مزبور، به مرکز ارسال نماید. دلایل و یا مستنداتی که نشان دهد تراکنش‌های حساب‌های سپرده بانکی شخص حقیقی فاقد شغل یا شخص حقوقی غیرفعال مربوط به شخص دیگری است در شمول ضوابط این بند است.
چنانچه اشخاص حقیقی که قبلا وضعیت اطلاعات شغلی خود را به موسسه اعتباری فاقد شغل اظهار کرده‌اند، اطلاعات و مستندات معتبری ارائه کنند که نشان‌دهنده اشتغال آنها باشد، موسسه اعتباری باید سطح فعالیت مورد انتظار آنها را مشمول ضوابط مربوط به تعیین سطح فعالیت اشخاص دارای شغل که متعاقبا اعلام خواهد شد، قرار دهد.
چنانچه اشخاص حقوقی که قبلا در پایگاه اطلاعات هویتی سازمان ثبت اسناد و املاک کشور با عنوان «غیرفعال مالیاتی» معرفی شده بودند، در پایگاه مذکور به حالت «فعال» تبدیل شوند، موسسه اعتباری باید سطح فعالیت مورد انتظار آنها را مشمول ضوابط مربوط به تعیین سطح فعالیت اشخاص حقوقی فعال که متعاقبا اعلام خواهد شد، قرار دهد. ماده ۹- چنانچه شخص حقیقی فاقد شغل یا شخص حقوقی غیرفعال در مهلت یک ماهه تعیین‌شده به درگاه‌های حضوری یا غیرحضوری موسسه اعتباری مراجعه نماید، موسسه اعتباری مکلف است همه ابزارهای پرداخت آن شخص را غیرفعال کند. فعال نمودن مجدد ابزارهای پرداخت منوط به مراجعه شخص حقیقی فاقد شغل یا شخص حقوقی غیرفعال و ارائه اسناد مثبته و بررسی و تایید آنها توسط موسسه اعتباری است.
موسسه اعتباری باید همزمان با غیرفعال کردن ابزارهای پرداخت شخص حقیقی فاقد شغل یا شخص حقوقی غیرفعال و نیز متعاقبا توأم با فعال کردن مجدد آن، مراتب را مطابق با رویه ابلاغی توسط بانک مرکزی اعلام نماید. بانک مرکزی نسبت به محدودیت یا ممنوعیت دسترسی شخص مزبور به سامانه‌های پرداخت کشور اقدام می‌کند.
حساب‌های سپرده سرمایه‌گذاری بلندمدت تراکنش‌محور نمی‌باشند و مشمول محاسبات سطح فعالیت مورد انتظار و سطح فعالیت محقق شده نمی‌گردند. ایجاد قابلیت دریافت و پرداخت برای حساب‌های سپرده مذکور و با اتصال کارت پرداخت به آنها به هر نحو مطلقا ممنوع است.
ارائه خدمات زیر به اشخاص حقیقی فاقد شغل یا اشخاص حقوقی غیرفعال مجاز نیست. ارائه سایر خدمات بانکی به اشخاص فاقد شغل/فعالیت، منوط به رعایت قوانین و مقررات مربوط بلامانع است.
اشخاص حقیقی فاقد شغل: اعطای هرگونه ابزار پذیرش، اعطای تسهیلات و قبول انواع تعهدات با موضوعات تجاری از قبیل گشایش اعتبار اسنادی، تسهیلات در قالب مضاربه، خرید دین، سلف و افتتاح حساب سپرده تجاری.
اشخاص حقوقی غیرفعال: افتتاح حساب سپرده بانکی، اعطای هرگونه ابزار پذیرش، اعطای هرگونه ابزار پرداخت، اعطای انواع تسهیلات و قبول انواع تعهدات، اعطای دسته چک.
تبصره- ممنوعیت ارائه خدمات به اشخاص حقوقی غیرفعال مشمول خدماتی که در دوره فعال بودن آنها اعطا شده‌اند، نمی‌شود. ماده ۱۲- موسسه اعتباری پس از تعیین سطح فعالیت مورد انتظار اشخاص حقیقی فاقد شغل، باید با استفاده از روش‌هایی نظیر ارسال پیامک با درج در پایگاه اطلاع‌رسانی خود، اطلاع‌رسانی لازم را در این خصوص انجام داده و تمهیدات مقتضی را برای دریافت اعتراض‌های احتمالی اشخاص مشمول به سطح فعالیت مورد انتظار تعیین شده در چارچوب ماده (۴) این دستورالعمل فراهم کند.