دست از توهم بردارید

آرزو فرشید- جهان درگیر مقابله با کروناست و ما نیز در ایران نه‌تنها از این قاعده مستثنی نبوده‌ایم بلکه بیش از دیگران به سختی افتاده‌ایم. علت نیز روشن است؛ مسوولان امر در ایران علاوه بر کرونا و تبعات گسترده آن، در عرصه‌های مختلف با چالش‌های بسیاری مواجه هستند؛ چالش‌هایی از جنس اقتصاد که تا حد بسیاری متاثر از شرایط تحریمی است و چالش‌هایی از جنس سیاسی، اجتماعی که ناشی از بی‌اعتمادی اجتماعی است. تردیدهای موجود در آمار مربوط به مرگ‌ومیر ناشی از کرونا یا درستی و مناسب بودن سیاست‌های اتخاذ شده از سوی دولت در همین گروه دوم جای می‌گیرد و به اعتراف مسوولان و مقامات می‌تواند شرایط را خیلی سخت‌تر از این که است، کند.
مصداق این مدعا اظهارات اخیر علی ربیعی سخنگوی دولت است که ویروس سیاسی شدن مقابله با کرونا را از خود کرونا خطرناک‌تر می‌داند. او در گفت‌وگویی با «خبرآنلاین» با تاکید بر ضرورت سیاسی نشدن بحران کرونا و کنترل این موضوع در دوران پساکرونا گفت: «ما در حال حاضر چند نیازمندی عمده داریم تا بتوانیم از شرایط کرونا موفق بیرون رویم. ما نیاز به درک مشترک همه اعضای جامعه از شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی داریم و به نظر من اولین الزام عبور موفق از بحران کرونا همین درک مشترک است.»
وی با اشاره به اینکه «ایران درگیر سه ویروس است» گفت: «ویروس تحریم، ویروس کرونا و مشکلات اقتصادی و اجتماعی ناشی از تحریم.» سخنگوی دولت تاکید کرد: «ما به دنبال سیاستگذاری مناسبی هستیم تا دو منحنی جان و کار را در جایی به هم متصل کنیم که کمترین هزینه انسانی را داشته باشد. از سویی نیازمند اعتماد، همراهی و جامعه‌پذیری مردم هستیم. همین امروز تعدادی می‌توانستند وارد بازار کار شوند اما نیازمند این مقدار حضور افراد در خیابان‌ها نبودیم. به همین دلیل است که می‌گویم جامعه‌پذیری مهم است. اگر فهم مشترکی در این رابطه در سطح نخبگان سیاسی وجود نداشته باشد، فهم مشترک در جامعه هم دیرتر پدید می‌آید. بنابراین به همکاری جمعی و به میدان آمدن همه نیروها نیاز داریم. در همین راستا سازمان‌های مردم‌نهاد و تعامل با آنها برایمان اهمیت دارد و نهادهای عمومی را هم به کار گرفتیم و خوشبختانه منابع مالی مناسبی هم تامین شده است. اگر یک ویروس جدید یعنی ویروس سیاسی شدن مقابله با کرونا هم وارد کشور شود در مقابله با کرونا شکست می‌خوریم چون این ویروس بدتر از کرونا و تحریم عمل خواهد کرد. اگر دچار سیاست‌زدگی شویم و تقابل‌های سیاسی پیش آید قطعا شکست می‌خوریم.»
اشتباه محاسباتی
ربیعی در این گفت‌و‌گو نسبت به سیاسی شدن مقابله با کرونا ابراز نگرانی می‌کند اما اشاره دقیقی به دلایل این امر ندارد. او به این سوال اساسی که چرا در ایران همه چیز سیاسی می‌شود، پاسخ نمی‌دهد و صرفا از نگاه سیاسی به نحوه مدیریت و مقابله با کرونا انتقاد می‌کند! بدیهی است که ممانعت از سیاسی شدن این پدیده در حالی که علل آن را نشناسیم ممکن نیست و خوب بود آقای سخنگوی دولت به برخی دلایل احتمالی توجه می‌کرد. مثلا می‌گفت که آیا پیشینه مسوولان در ارائه اخبار و اطلاعات نادرست، پنهان کردن یا دیر گفتن حقیقت و… نقشی در بی‌اعتمادی اجتماعی و تردیدهایی که امروز وجود دارد، داشته است؟
همچنین بد نبود اگر جناب ربیعی که از قضا دست به قلم است و هر روز یادداشتی می‌نویسد و به گمان خود خوب رسانه‌ و فضای آن را می‌فهمد می‌گفت که چرا در هیچ کشوری این حجم از نگرانی نسبت به اثرگذاری رسانه‌های بیگانه و بدبین کردن مردم وجود ندارد؟
به هر رو، سخنگوی دولت تدبیر و امید از کنار این همه سوال گذشته و صرفا نگران است که نگاهی سیاسی به مقابله با کرونا موجب شکست ما در مقابله با این ویروس شود. این در حالی است که بسیاری از تحلیلگران و کارشناسان این نگرانی را نا‌بجا و سیاسی شدن مقابله با کرونا را اساسا ناشی از توهم آقایان می‌دانند.عبدالله ناصری، عضو شورای هماهنگی اصلاح‌طلبان یکی از همین افراد است. او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» سیاسی شدن مقابله با کرونا را ناشی از توهم حکومتگران و دولتمردان دانست و گفت: «موضوعی مثل کرونا که هم جهانی است و هم با جان مردم سر و کار دارد طبیعتا نباید سیاسی شود اما چون در همه شئون زندگی مردم در کل دنیا اثرگذار است، اگر حکومت‌ها عالمانه و عاقلانه با آن مواجه نشوند، خود به خود عکس‌العمل مردم و کنشگران را در پی دارد و این عکس‌العمل‌ها آنقدر زیاد می‌شود که حکومتگران گمان می‌کنند که موضوع سیاسی شده است.»وی افزود: «به نظر من آقای ربیعی هم دچار این اشتباه محاسباتی شده است. این فضا که در ایران علیه مدیریت کرونا و ناهماهنگی حکومتگران و برنامه‌ریزی غیرعلمی و غیرجهانی برای مبارزه با کرونا وجود دارد خود به خود انتقادات جدی را متوجه حکومت و از جمله دولت می‌کند.»
به گفته وی «اگر یک بررسی دقیق و نظرخواهی کنیم، ایران در کل دنیا به عنوان اولین کانونی که کرونا در آن سیاسی شده است، معرفی می‌شود اما واقعیت از نوع سیاسی‌کاری مضاعف نیست بلکه چون نحوه مقابله دولت و کل حکومت با کرونا و ارائه اطلاعات و اخبار مرگ‌ومیر آن مورد رضایت مردم، جامعه پزشکی و نخبگان نیست بنابراین اعتراضاتی در پی دارد.»
ناصری با اشاره به اینکه «آقای ربیعی و سایر دولتمردان باید از این اشتباه محاسباتی خارج شوند» گفت: «ظاهرا کرونا در ایران سیاسی شده اما واقعیت این است که چون کرونا همه مسائل مثل اقتصاد، فرهنگ، بهداشت و کل زندگی مردم را تحت تاثیر قرار داده و این تاثیرگذاری با مدیریت غلط حکومت بیشتر شده، صدای مردم، نخبگان و کلا جامعه بلند است.»
آفات سیاستگذاری بر اساس توهم
وی در پاسخ به اینکه آفت ادامه این وضعیت چیست و آیا در حوزه سیاست و حتی اعتراضات اجتماعی اثرگذار خواهد بود گفت: «اولین تاثیر این است که مسوولان دولتی و حکومتی صورت مساله اصلی را برای مردم پاک می‌کنند و این بسیار خطرناک است. من معتقدم که بسیاری از دولتمردان و حکومتگران هنوز خیلی کرونا را جدی نگرفته‌اند. بنابراین اولین آفت آن است که صورت‌مساله اصلی پاک می‌شود و مردم خود به خود دچار رفتار اشتباه می‌شوند.
علت اینکه در روزهای اول همه نخبگان و کنشگران خطاب به حکومت اعلام می‌کردند که در ارتباط با کرونا صادقانه رفتار کنید تا مردم مساله را جدی بگیرند، همین بود. الان شاهدیم که مردم برخی از پروتکل‌ها را رعایت نمی‌کنند. نه اینکه مردم تصمیم گرفته باشند خودکشی کنند بلکه اعتماد به اخبار و برنامه‌ریزی‌های دولت ندارند.»
ناصری افزود: «نکته دوم این است که وقتی صورت‌مساله اصلی پاک شد، همه برنامه‌ریزی‌ها یا اکثر برنامه‌ریزی‌ها برای مدیریت کرونا غیرعلمی و غیراستاندارد می‌شود. شما می‌بینید که موضوع قرنطینه فقط در یک جا از دنیا مسخره و ریشخند گرفته شد و آن هم ایران بود. بالاخره همه دنیا با قرنطینه با یک روش علمی برخورد کردند.»
این فعال سیاسی اصلاح‌طلب ادامه داد: «آفت سوم که به نظر من مهم‌ترین مساله است این است که اگر نپذیریم دنیای پساکرونا دنیای جدیدی خواهد بود، برنامه‌ریزی برای این دنیا یک برنامه‌ریزی به‌هم‌ریخته یا وارونه خواهد بود. من باورم این است که حکومتگران، آقای روحانی و دولتمردان در ایران هنوز کرونا را در حد سیل فروردین ۹۸ و زلزله بم و امثال آن می‌دانند در حالی که این اشتباه است. کرونا دنیا و از جمله ایران را عوض خواهد کرد و اگر این توهم سیاسی‌کاری در ذهن آقایان باشد ورود به دوره پساکرونا برای ایران و مردم ایران مشکلات زیادتری به همراه خواهد داشت.»
ناصری در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر اینکه خروج از توهم سیاسی شدن مقابله با کرونا چطور ممکن است و آیا رسانه و جامعه مدنی می‌تواند در این زمینه گام موثری بردارد گفت: «به نظر من نخبگان و رسانه‌ها به خصوص رسانه‌های آزاد و فضای اجتماعی تا حد زیادی وظیفه خود را انجام داده و می‌دهند اما من معتقدم که اشکال کار از آنجایی است که چون حکومت ایران یک حکومت ایدئولوژیک است، گمان می‌کند برای هر چیزی باید نسخه‌ای از درون و حتما اسلامی پیدا کند در صورتی که این امور مثل همه امور تجربه شده بشری پروتکل‌های جهانی دارد. وقتی مسوولان ارشد کشور در مسیر مبارزه با کرونا دنبال جن و خرافات می‌گردند در واقع این یعنی تن ندادن به تجربه بشری. ما شاهدیم که سنگاپور، هنگ‌کنگ، کره‌جنوبی و تایوان در همسایگی چین چطور با حداقل تلفات و خسارات کرونا را مدیریت کردند، همین‌طور بعضی از کشورهای اروپایی. بنابراین تا زمانی که هیات حاکمه ایران از این توهم ایدئولوژیک بیرون نیاید همین روند ادامه دارد.»
بر این اساس خوب است اگر جناب ربیعی و همکارانش در دولت به اتفاق دیگر مسوولان عالی‌رتبه کشوری عینک بدبینی را بردارند و کرونا را در دایره‌ای فراتر از تئوری توطئه ببینند. شاید در این صورت از اشتباه محاسباتی و به قول عبدالله ناصری از توهم سیاسی‌ شدن ماجرا خارج شوند و بتوانند یک راهکار اصولی برای خروج از این بحران بیابند. تن دادن به تجربه جهانی قبل از آنکه دیر شود و تمرکز بر کنترل این ویروس به جای تلاش‌های مذبوحانه برای ساخت دارو و دستگاه کرونایاب قطعا از سوی جامعه قدر دانسته می‌شود و می‌تواند آثار مثبتی در جهت افزایش اعتماد عمومی و بازیابی سرمایه اجتماعی از دست رفته داشته باشد.