دست اندازهای خلاصی از اتکا به نفت

مهدی پازوکی*‌- منابع درآمدی دولت تنها در دو مورد خلاصه می‌شود که یکی از آنها از طریق نفت و دیگری به وسیله مالیات محقق می‌شود. با توجه به مشخص بودن قیمت فروش نفت در بازار‌های جهانی و معین بودن میزان درآمد‌ها از این طریق، با در نظر گرفتن سیاست‌ها و اهداف برنامه ششم توسعه و حرکت به سوی اقتصاد مقاومتی در کشور در جهت کاهش وابستگی بودجه به نفت، تنها راهی که برای دولت باقی می‌ماند از مسیر مالیات‌ستانی عبور می‌کند،‌ اگر مجموعه اجزای حکومت برای دستیابی به آن تلاش کنند می‌توان نسبت به تحقق این هدف امیدوار بود.
این در حالی است که سهم کنونی مالیات در اقتصاد کشور نشان می‌دهد که در حال حاضر تنها ۴۰ درصد مالیات از طریق مبادی در نظر گرفته شده وصول می‌شود، ۴۰ درصد از طریق فرار مالیاتی از بین می‌رود و ۲۰ درصد باقی‌مانده نیز به واسطه معافیت‌های مالیاتی، از چرخه درآمد‌های دولت خارج می‌شود.
بنابراین باید توجه ویژه‌ای نسبت به حذف معافیت‌های مالیاتی و جلوگیری از فرارهای مالیاتی صورت گیرد و در این راه دولت در کنار دیگر قوا‌ برای از میان بردن فضای نامطلوب موجود تلاش کند؛ این در حالی است که هم‌اکنون ایران به بهشتی برای دلالان، واسطه‌گران و رانتخواران تبدیل شده که این امر بی‌شک مطلوب فضای اقتصادی کشور نیست.
آمار‌های موجود نیز نشان می‌دهند که نسبت مالیات بهGDP در ایران در حدود ۵/۷ درصد است، در حالی که در اقتصاد‌های مشابه این رقم به ۲۰ تا ۲۵ درصد می‌رسد. به طور مثال در کشور ترکیه این نسبت برابر ۲۱ درصد و در مالزی نیز حدود ۲۰ درصد است، در حالی که کشور‌های حوزه اسکاندیناوی عملکرد بهتری در این زمینه دارند و نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی در آنها به حدود ۵۰ درصد می‌رسد.
در نتیجه برای دستیابی به اهداف در نظر گرفته شده در زمینه کاهش اتکا به درآمد‌های نفتی و پررنگ شدن نقش مالیات در بودجه کشور، لازم است مجلس، قوه‌قضاییه و دولت، یعنی مجموعه سه قوه در حکومت در کنار هم و همراستا با یکدیگر حرکت و برای افزایش مالیات‌ستانی به شکل بهینه‌تری تلاش کنند. در این راه قطعا می‌توان از تجارب مالیاتی کشور‌ها و مجامع جهان استفاده و سعی کرد با استفاده از طراحی یک سیستم مالیاتی کارآمد، جلوی فرار‌های مالیاتی را گرفت.
در این میان توجه به سهم اقشار پردرآمد از مالیات حائز اهمیت بوده و با تمرکز بر آنها فرآیند مالیات‌ستانی به شکل موثر‌تری صورت خواهد پذیرفت. برای مثال عده‌ای از پزشکان و دندانپزشکان در جامعه که دارای درآمد‌های بالایی هستند، سهم اندکی از مالیات بر عهده دارند؛ در حالی که کارکنان دولت متحمل فشار زیادی برای پرداخت مالیات هستند و برای از میان بردن این نابرابری باید به سمت افزایش وصول مالیات از اقشار پردرآمدتر در جامعه حرکت کرد.
*کارشناس اقتصادی