دست بغداد بر گلوی بارزانی‌ها

عرفان ناظریه- حدود یک هفته پیش بود که منابع رسانه‌ای خبر از تصمیم دولت مرکزی عراق برای احیای صادرات نفت به ترکیه از خط لوله کرکوک- جیهان را دادند؛ مساله‌ای که مسبوق به سابقه بوده و حدود ۲ سال پیش هم اخباری مبنی بر اختلاف بر سر صادرات نفتی و درآمدهای حاصل از آن میان بغداد و اربیل منتشر شده بود، موضوعی که به نظر می‌آید نباید به سادگی از کنار آن گذشت و شاید بتوان یکی از دلایل آن را تلاش بغداد برای اعمال حاکمیت بیشتر بر منطقه اقلیم کردستان قلمداد کرد. در واقع چند سالی است که تحلیلگران بر این باورند خاندان بارزانی (حزب دموکرات یا به تعبیر منابع محلی، پارتی) به واسطه صادرات مستقل نفت و کسب درآمد‌های حاصل از آن و همچنین کنار زدن خاندان طالبانی (اتحادیه میهنی) از صحنه سیاست اقلیم، دست به ایجاد یک الیگارشی زده که با انحصار ثروت و قدرت، سیاست‌های مورد نظر خود را- ولیکن مغایر با خواست دولت مرکزی- اتخاذ کرده و به پیش می‌برد.
ظاهرا شاید بتوان گفت با مساعد شدن اوضاع به نفع بغداد، دولت مرکزی به دنبال تغییر معادله قدرت در مناطق کردنشین خود باشد. در واقع بر کسی پوشیده نیست که یکی از اصلی‌ترین منابع قدرت یک گروه برای پیشبرد تصمیماتش، در اختیار داشتن منابع مالی است و به همین جهت به نظر می‌رسد هم‌اکنون بغداد می‌خواهد با دست گذاشتن بر گلوگاه‌های اقتصادی اربیل، توان سیاسی آن را بگیرد.
چالش‌های بغداد در اربیل
شاید بتوان گفت پس از اقدام اقلیم در جهت برگزاری رفراندوم در سال ۲۰۱۷ و تلاش برای استقلال آن از عراق، زنگ خطر از دست دادن خاک برای بغداد به صورت جدی به صدا در آمد و دولتمردان آن به دنبال فکری اساسی‌تر برای اعمال نفوذ و حاکمیت خود بر آن مناطق را در سر پروراندند. می‌توان گفت در این سال‌ها دولت مرکزی به واسطه درگیر بودن با چالش‌های اساسی داخلی که مهم‌ترین آن جنگ با تروریسم و گروه‌های افراطی بود، نتوانست اقدامات لازم را در جهت هدف ذکر شده انجام دهد. آسیب دیدن آن دسته از خطوط نفتی که در اختیار دولت مرکزی بود، این فرصت را برای سران اقلیم به وجود آورد که با صادرات مستقل نفت به کشورهایی همچون ترکیه، پشتوانه مالی و اقتصادی خود را برای افزایش قدرت سیاسی خود تقویت کنند.
عامل دیگری که بازدارنده دولت مرکزی برای اعمال نفوذ بیشتر در مناطق کردنشین است، ایالات متحده آمریکا است. واشنگتن برای حضور خود در عراق -تحت عنوان رهبری ائتلاف بین‌المللی مبارزه با داعش- با چالش‌هایی جدی روبه‌رو است. مخالفت‌هایی که اغلب از سوی نیروهای اجتماعی و سیاسی شیعی این کشور متوجه ایالات متحده است. در این میان واشنگتن برای توجیه حضور خود حتی پس از اتمام جنگ داخلی در عراق، از دلایل مختلف امنیتی، سیاسی و جامعه‌شناختی یاد می‌کند. برای مثال در حوزه اجتماعی قائل بر این است که گروه‌های سنی‌مذهب و کردها خواهان حضور آنها در عراق هستند، به همین جهت طبیعی است که از حاکمیت قدرتمند اقلیم دفاع کند و نخواهد که قدرت سیاسی آنها کاهش پیدا کند.
ایالات متحده در این سال‌ها تلاش کرده است که با نهادسازی مدرن در اقلیم و بیرون آوردن مناسبات و ساختار‌های سیاسی از حالت جناحی و تبدیل آنها به سطحی واحد و کلان، موضوع بازی قدرت را اصولی و قاعده‌مند کند و راه نفوذ‌های جناحی و لابی‌گری را ببندد. البته که احساس نیاز اربیل و واشنگتن به یکدیگر دوطرفه بوده و همان‌طور که کاخ سفید برای مشروعیت بخشیدن به حضور خود در عراق و نفوذ در دولت مرکزی بغداد به نیروهای سیاسی و اجتماعی کرد نیاز دارد، سران اقلیم و مخصوصا خاندان بارزانی نیز برای تثبیت و امنیت خود به آمریکا نیازمند هستند. ایالات متحده در این سال‌ها با ارائه آموزش‌های نظامی، تبادل اطلاعاتی و امنیتی، سرمایه‌گذاری در بخش اقتصاد و دفاع از اقلیم در برابر برخی مشکلات و چالش‌ها همانند زورگویی‌ و اذیت‌های آنکارا نسبت به اربیل، به کمک اقلیم کردستان عراق آمده است.
خط لوله کرکوک- جیهان
همان‌طور که در ابتدای متن حاضر به آن اشاره شد، معاون وزیر نفت عراق دوشنبه هفته گذشته گفت بغداد در حال تعمیر خط لوله‌ای است که می‌تواند تا پایان ماه جاری، ۳۵۰‌هزار بشکه نفت خام در روز به ترکیه صادر کند. مقامات عراقی از شرکت‌های نفتی خواسته‌اند که برای انتقال این میزان نفت به ترکیه و فروش آن از طریق خط لوله احیا شده با دولت مرکزی مذاکره کنند؛ موضوعی که به تعبیر خبرگزاری رویترز، باعث خشم کردها خواهد شد زیرا آنها تقریبا به طور کامل به درآمد نفت متکی هستند. در واقع تا پیش از این نیز اختلافات دولت مرکزی و اربیل بر سر صادرات مستقل نفت توسط اقلیم به ترکیه و عصبانیت بغداد از انعقاد قرارداد میان اربیل و شرکت روس نفت برای صادرات این کالای باارزش، نقل محافل رسانه‌ای شده بود.به هر حال طبیعی است که هر حکومتی خواهان تسلط کامل بر تمام سرزمین خود باشد و این موضوع یکی از حیاتی‌ترین مولفه‌های تعریف دولت- ملت‌های مدرن است. طبیعتا بغداد خواهان آن است که با به دست گرفتن اوضاع در اقلیم، کنترل بیشتری بر مناسبات سیاسی آن داشته باشد و از این طریق بتواند هم سیاست‌های خود را به شکلی مطلوب‌تر جلو ببرد و هم بتواند بر برخی چالش‌هایی که بین اقلیم کردستان و برخی همسایگان آن همچون ایران به وجود آمده، پایان ببخشد.