دعوای مودی و ترودو بر سر جنبش «خالصتان»

محمدرضا ستاری- بیش از یک هفته است که روابط میان هند و کانادا بر سر استقلال‌طلبی سیک‌ها که از آن به عنوان جنبش «خالصتان» یاد می‌شود به طور بی‌سابقه‌ای تیره شده است. هفته گذشته بود که جاستین ترودو، نخست‌وزیر کانادا، دولت هند را در قتل ‌هاردیپ سینگ‌نجار رهبر جدایی‌طلبان سیک در کانادا مقصر شناخت؛ موضوعی که باعث شد هر دو کشور در اقدامی متقابل دو دیپلمات ارشد را از اتاوا و دهلی‌نو اخراج کنند.
جنبش خالصتان چیست؟
«خالصتان» نام ایالت پیشنهادی سیک‌های جدایی‌طلب است که در ایالت پنجاب و برخی دیگر از مناطق شمالی هند زندگی می‌کنند. آنها خواستار ایجاد یک کشور مستقل به نام خالصتان هستند و جنبش آنها در دهه ۱۹۷۰ و اوایل ۱۹۸۰ میلادی در هند بسیار مورد توجه قرار گرفت. البته این جنبش بعد از مدتی از بین رفت، اما طی سال‌های اخیر دوباره در میان جمعیت مهاجران سیک در انگلستان و کانادا رشد قابل‌توجهی کرده است.
گفتنی است منطقه تاریخی پنجاب در قسمت شمالی شبه‌قاره هند واقع شده و شامل شرق پاکستان امروزی و شمال غربی هند بوده است و شهرهایی مانند لودیانا، امریتسار، چندیگار، جالاندهار، لاهور، فیصل‌آباد، نانکانا صاحب، راولپندی و مولتان را شامل می‌شود. براساس سرشماری صورت گرفته در هند در سال ۲۰۱۱، جمعیت سیک‌های این کشور حدود ۸/۲۰ میلیون نفر بوده و ۷/۱ درصد جمعیت هند را تشکیل می‌دهند.
تاریخچه جنبش خالصتان
طبق گزارشی که در این خصوص الجزیره منتشر کرده، واژه «خالصتان» ریشه در آیین سیک دارد که در قرن ۱۵ میلادی و در زمان حکومت مغولان در شمال هند پدید آمد. بنیانگذار این جنبش گورو گوبیند سینگ بود که قصد ایجاد یک حکومت مستقل براساس مفهوم خالص و پاک میان سیک‌های پنجاب را داشت.
این جنبش همچنین در سال ۱۹۴۷، یعنی زمانی که شبه‌قاره تجزیه و پاکستان از هند جدا شد به دنبال کسب خودمختاری در ایالت پنجاب شد. ۵ سال بعد جواهر لعل‌نهرو، نخست‌وزیر وقت هند به صراحت اعلام کرد که هرگونه ادعای خودمختاری را به شدت سرکوب خواهد کرد؛ امری که باعث شد اختلافات شدیدی میان هندوها و سیک‌ها بروز کند. این چالش همچنان ادامه داشت تا اینکه در دهه ۱۹۷۰ میلادی، جنبش خالصتان به رهبری جرنیل سینگ بهیندرانوال به یک شورش مسلحانه تبدیل و در طول ۱۰ سال موجب سرکوب و کشته شدن هزاران نفر از سیک‌ها شد.
مساله مهم بعدی این است که در سال ۱۹۸۴ نیز نیروهای هندی در یک درگیری تمام‌عیار به معبد طلایی به عنوان مقدس‌ترین مکان مذهبی سیک‌ها یورش برده و طبق آمارهای رسمی ۴۰۰ نفر از جدایی‌طلبان سیک را در این معبد کشتند؛ امری که باعث شد در همان سال «ایندرا گاندی» نخست‌وزیر هند به دست دو تن از محافظان سیک خود ترور شده و به قتل برسد.
این اتفاق باعث یک سلسله درگیری‌های گسترده میان هندوها و سیک‌ها در هند شد؛ موضوعی که بسیاری از سیک‌ها به دست هندوها به خصوص در دهلی‌نو در خانه‌های خود مورد حمله قرار گرفته و جمعیت قابل‌توجهی از آنها مورد آزار قرار گرفته یا حتی زنده‌زنده سوزانده شدند. یک‌سال بعد از این ماجرا و در سال ۱۹۸۵ پرواز هواپیمایی هند بر فراز اقیانوس اطلس منفجر شد و تمامی ۳۲۹ سرنشین آن کشته شدند؛ امری که بعدها تحقیقات نشان داد این عملیات تروریستی توسط سیک‌ها مقیم کانادا و به تلافی حمله دولت هند به معبد طلایی صورت گرفته است.
وضعیت امروز جنبش خالصتان
از آن زمان تاکنون جنبش خالصتان فعالیت خاصی را نداشته و تقریبا در هند خاموش شده است، اما دولت ناندرا مودی نخست‌وزیر هند سیاست تعقیب و تشدید برخورد با جدایی‌طلبان سیک را همواره در دستور کار خود داده و بسیاری از رهبران آن را نیز دستگیر کرده است.
حتی کارشناسان معتقدند که این جنبش از لحاظ سیاسی چندان از حمایت خاصی برخوردار نیست، اما دولت مودی علاقه زیادی دارد تا آنها را به عنوان یک تهدید مهم امنیتی در داخل کشور نشان دهد؛ موضوعی که به گفته کارشناسان به دلیل بهره‌برداری سیاسی دولت از این مساله صورت می‌گیرد.
البته گذشته از استفاده ابزاری دولت هند از تهدید خالصتانی‌ها، این جنبش در طول سال‌های اخیر در خارج از هند و به خصوص در کانادا، استرالیا و انگلستان فعل شده است.
طبق گزارش مدرسه اقتصاد لندن، حدود ۲۶ میلیون سیک در سراسر جهان وجود دارند و کانادا بزرگ‌ترین جامعه سیک‌ها را با جمعیتی حدود ۷۷۰ هزار نفر یعنی ۲ درصد جمعیت کشور به خود اختصاص داده است. همچنین طبق سرشماری صورت گرفته در سال ۲۰۲۱، در انگلستان و ولز حدود ۵۲۴ هزار نفر زندگی کرده و این تعداد در استرالیا ۲۱۰ هزار نفر تخمین زده می‌شوند. علاوه بر این، در حالی که سرشماری در ایالات‌متحده مذهب را ثبت نمی‌کند، اما گفته می‌شود که بین ۲۰۰ تا ۵۰۰ هزار نفر سیک نیز در این کشور زندگی می‌کنند.
در طول سه سال گذشته، جامعه سیک‌ها برای عدالت(SFJ) همه‌پرسی‌های غیررسمی در مورد تاسیس خالصتان در تعدادی از کشورها ترتیب داده که این اتفاق موجب درگیری میان هندوها و سیک‌ها شده است. این مساله باعث شده تا دولت هند از کانادا، استرالیا و بریتانیا علیه فعالان سیک به خصوص در کانادا اقدامات قانونی و پیشگیرانه انجام دهند، چراکه علاوه بر همه‌پرسی‌های غیر‌رسمی در طول سال‌های اخیر شاهد بودیم که پس از دستگیری آمریتپال سینگ رهبر ۳۰ ساله جدایی‌طلب سیک، معترضان در لندن پرچم هند را از کمیسیون عالی پایین کشیده و شیشه‌های ساختمان را شکستند.
همچنین در ۱۸ ژوئن امسال شاهد بودیم، ‌هاردیپ سینگ‌نجار ۴۵ ساله که فراخوان همه‌پرسی در ایالت بریتیش کلمبیای کانادا را رهبری می‌کرد، به ضرب گلوله در شهر ونکوور کشته شد. گفتنی است «نجار» عضوی از گروه جدایی‌طلب بابارخلصا (BKI) است که دولت هند این گروه را یک تشکیلات تروریستی معرفی کرده و مدعی است از سوی سرویس اطلاعاتی پاکستان تامین مالی می‌شود.
در همین راستاست که پس از کشته شدن و مرگ مشکوک چندین نفر از رهبران سیک در خارج از هند، ترور «نجار» باعث شد تا دولت کانادا، هند را در این قضیه متهم کند؛ امری که به طور بی‌سابقه‌ای روابط میان دو کشور را تیره کرده و سبب شد تا دوطرف دیپلمات‌های ارشد یکدیگر را اخراج کنند.