دلایل کسری منابع در هدفمندسازی یارانه‌ها

منابع حاصل از درآمدهای ناشی از افزایش قیمت حامل‌های انرژی به میزان حدود ۱۰ هزار میلیاد تومان کمتر از هزینه‌های ناشی از پرداخت یارانه به خانوارها طی ماه‌های گذشته بعد از اجرای این سیاست بوده است، این کسری که طبعا دارای آثار انبساطی پولی است و می‌تواند موجب تورم شود، دلایل مختلفی دارد.

از یکسو، درآمدهای محاسبه شده پیش از اجرای این سیاست برمبنای میزان مصرف حامل‌های انرژی و یارانه پنهان محاسبه شده بود اما بعد از آزادسازی قیمت‌ها میزان مصرف تا حدی و در مورد سوخت اتومبیل تا میزان ۳۰ درصد گزارش شده کاهش یافت که درآمدهای پیش‌بینی شده را تا حدی کاهش داده است.

 از سوی دیگر، هزینه‌های ناشی از یارانه نقدی به دو دلیل دچار خطا شده است؛ اول اینکه، یارانه نقدی محاسبه شده برمبنای درآمدهای اولیه پیش‌بینی شده برآورد شد بنابراین میزان آن در مقایسه با منابع درآمدی تا حدی بالا رفته است. دوم اینکه، پوشش تقریبا ۹۰ درصدی جمعیت کشور موجب شده که تمامی منابع صرف پرداخت یارانه نقدی شود و منابعی برای طرف تولید باقی نماند.  در شرایط کنونی برای پرهیز از این کسری سه راهکار وجود دارد؛ ۱- افزایش دوباره قیمت حامل‌های انرژی، ۲- کاهش یارانه نقدی سرانه پرداختی برای مثال به حدود ۳۰ هزار تومان و ۳- کاهش دامنه پوشش جمعیتی دریافت‌کننده و هدفمندتر کردن آن. مورد اول به دلیل به تعلیق درآمدن فاز دوم این سیاست منتفی است، مورد دوم هر چند قابلیت اجرا دارد اما میزان نارضایتی اجتماعی را افزایش می‌دهد و مورد سوم هم که درگیر با مساله شناسایی خانوارها می‌شود با پیچیدگی بیشتر در عرصه اجرا مواجه است.بنابراین در شرایط کنونی به نظر می‌رسد که گریزی از چنین کسری و تامین آن از طریق استقراض از بانک مرکزی وجود ندارد. سیاست هدفمندسازی یارانه‌ها نشان می‌دهد که موضوعات اقتصادی پیچیده‌تر از آن هستند که معمولا ما تصور می‌کنیم. در اسفند‌ماه ۱۳۸۸ در مناظره‌ای با رییس شورای رقابت عرض کردم که بحث شناسایی به همان اندازه که در طرف تقاضا و خانوارها سخت و همراه با خطاهای اندازه‌گیری قابل توجه است، در طرف عرضه و بنگاه‌های تولیدی هم همین‌طور است. اکنون موارد مربوط به شناسایی به علاوه عدم تحقق درآمدهای پیش‌بینی شده و کسری پیش آمده ضمن تایید پیچیدگی موضوع هشداری است بر ما که با حزم و احتیاط بیشتری در برآوردها عمل کنیم.

* استادیار موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی