دل‌نگرانی و وسوسه

محمدصادق جنان‌صفت
در اواخر دهه ۱۳۶۰ بود که آقای بایزید مردوخی اقتصاددان صنعتی ایران در نشریه اطلاعات اقتصادی و سیاسی مقاله‌های ارزشمند نوشت و تیتر آن را وسوسه سیاستمدار و دغدغه کارشناس گذاشت. ماهیت و محتوای نوشته یادشده در همه کشورها وجود عینی دارد و در ایران به دلیل ماهیت اقتصاد نفتی- حکومتی بیشتر از هر کشور دیگری نمود داشته و دارد. واقعیت این است که در تابستان ۱۴۰۲ هنوز کارشناسان ایرانی به ویژه اقتصاددانان و فعالان اقتصادی دل‌نگران هستند و آرزو می‌کنند سیاستمداران ایرانی از شر وسوسه‌های ایران‌ضعیف‌کن دور باشند، اما به نظر می‌رسد این اتفاق نخواهد افتاد.
سپهر اندیشه و عمل در سیاست بر پایه به دست آوردن قدرت از هر مسیری و با استفاده از هر ابزاری است و مهم‌تر از آن نگه داشتن قدرت به‌دست‌آمده در نهادهای اصلی قدرت است. سیاستمداران ایرانی در پس و پشت همه مناسباتی که با شهروندان برقرار می‌کنند یا مناسباتی که میان خود و همتایان‌شان می‌گذارند می‌خواهند از این مناسبات برای پل زدن به دنیای قدرت استفاده کنند و جایگاه خود را رشد دهند. به همین دلیل است که سیاستمداران و دارندگان قدرت سیاسی حتی از کارشناسان اقتصادی کمک می‌گیرند تا با طرح و بحث و عمل در حوزه اقتصاد که یکی از ارکان قوام‌دهنده جامعه است، راه خود را باز کنند. وسوسه به دست آوردن قدرت راهنمای عمل سیاسیون است و از متغیرهایی مثل فریب دادن در روزهایی که مورد نیاز است، سازگاری‌ها و ساخت و پاخت‌ها در شرایط ویژه و نیز از عنصر طرد و نفی در روزهای سخت هراس ندارند. این گروه تشنه قدرت سیاسی می‌توانند شهروندان را به ته دره مرگ بکشانند. کارشناسان، اما دل‌نگران مردم و کشورند و می‌خواهند اقتصاد را از وسوسه‌های سیاستمداران دور نگه دارند. تجربه نشان داده است در ایران هرگز میان اقتصاددانان وفادار به هسته مرکزی دانش اقتصاد و اقتصاددانانی که به جریان عمومی تحولات دانش اقتصاد وفا دارند و سیاستمدارانی که نمی‌خواهند محدودیت‌ها را قبول کنند، آشتی همیشگی نبوده و نیست. داستان مجادله شاه دوم پهلوی با منوچهر فرمانفرماییان درباره برنامه پنجم عمرانی و نیز بر سر وسوسه شاه و دل‌نگرانی فرمانفرماییان یک مثال مشهور است. وسوسه شاه بر دل‌نگرانی اقتصاددان ایرانی پیروز شد و اقتصاد ایران در اوج درآمدهای نفت با تورم دورقمی مواجه شد. در همین سال‌های تازه‌سپری‌شده نیز یادمان هست که محمود احمدی‌نژاد رییس دولت‌های نهم و دهم در سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲ که با وفور درآمد ارزی مواجه بود چگونه اقتصاددانان را تحقیر کرد. او روزی دستور داد اقتصاددانان به محل نهاد ریاست‌جمهوری بروند و با او و مدیران اقتصادی دولت دیدار و راه‌حل‌های خود را ارائه کنند. در پایان نشست و پس از آن معلوم شد این نشست اساسا برای نشان دادن قدرت سیاسی بوده است. اکنون نیز این مجادله دیده می‌شود و اگر به روش‌های درست برنگردیم و اسیر وسوسه‌های سیاستمداران شویم اقتصاد حالش بدتر خواهد شد.