دنیا معنای مذاکره را می‌فهمد

نادر کریمی‌جونی
تنها رییس‌جمهوری که حاشیه‌های به قدرت رسیدن او، حتی پیش از آنکه زمام امور کشور را در دست بگیرد، خبرساز شده و قربانی گرفته است، دوشنبه شب گذشته به وقت تهران و ظهر روز دوشنبه به وقت محلی، به کاخ سفید راه یافت و رسما رییس‌جمهور ایالات‌متحده آمریکا شد. جاستین ترودو، رییس دولت کانادا را می‌توان نخستین قربانی به قدرت رسیدن دونالد ترامپ دانست چراکه رقبای او هم در درون حزب حاکم و هم در میان احزاب دیگر، ترودو را متهم کرده بودند که تدابیر لازم را برای مواجهه کانادا در مقابل شرایطی که ترامپ پدید خواهد آورد، اتخاذ و تمهید نکرده است و شدت این اتهام‌ها باعث شد تا ترودو سرانجام نه‌فقط از ریاست حزب حاکم که از نخست‌وزیری کانادا نیز استعفا دهد.
البته برخی متحدان ایالات‌متحده نیز از راهبردها و تدابیری که ترامپ از اتخاذ آنها خبر داده، ابراز نگرانی کرده‌اند. به‌ویژه تاثیرها و نقش‌آفرینی‌ها که ایلان ماسک بر رفتار، سیاست‌ها و تصمیم‌های دونالد ترامپ گذاشته است و احتمالا خواهد گذاشت نگرانی‌ها را در میان دوستان و متحدان واشنگتن افزایش داده و بریتانیا به‌عنوان مهم‌ترین متحد اروپایی آمریکا، ناخرسندی خویش را از تاثیرهایی که ماسک بر سیاستگذاری‌های رییس‌جمهوری ایالات‌متحده دارد، ابراز کرده است. برخی ناظران سیاسی نیز در این‌باره تصریح می‌کنند که در واقع رییس‌جمهور و تصمیم‌ساز اصلی در ایالات‌متحده، ایلان ماسک است و ترامپ اگرچه پیروز انتخابات است اما سیاست‌های ایالات‌متحده در حوزه خاورمیانه، به وسیله دامادش جراد کوشنر و در سایر موارد به وسیله ایلان ماسک تدوین و اجرا می‌شود. با این همه تردیدی نیست که یکی از پرتکرارترین موضوع‌های مطرح در سیاست‌های ایالات‌متحده، موضوع‌های مربوط به غرب آسیا و بالاخص مساله مواجهه آمریکا با جمهوری اسلامی ایران است. در این‌باره همانطور که انتظار می‌رفت برقراری آتش‌بس در نوار غزه و پایان جنگ 15ماهه در سرزمین‌های اشغالی توجه اسرائیل را به مقابله جدی با جمهوری اسلامی ایران معطوف کرده و تل‌آویو تلاش می‌کند و البته، خواهد کرد که میزان دشمنی میان ایران و آمریکا را به نحو خطرناکی بالا ببرد و با اهرم واشنگتن، تدابیری برای متوقف ساختن یا دست‌کم برای مهار اقدامات ایران در خاورمیانه تمهید کند. تل‌آویو معتقد است تا وقتی که جمهوری اسلامی ایران قابلیت حمایت و تاثیرگذاری بر فعالیت‌های گروه‌های جهادی در فلسطین و لبنان را دارد، آرامش برای اسرائیلی‌ها پدید نمی‌آید.
البته در ایران به قدرت رسیدن دونالد ترامپ و تاثیر آن بر اوضاع سیاسی- اقتصادی کشور جدی گرفته شده و درباره آن تمهیداتی اندیشیده شده است؛ تردیدی وجود ندارد که همکاری ایران و ایتالیا بر سر تبادل خبرنگار ایتالیایی با آن فرد ایرانی که قرار بود به ایالات‌متحده مسترد شود با همکاری اطرافیان ترامپ صورت پذیرفته و همانطورکه ایلان ماسک گفت رایزنی‌های او موجب اجرای این تبادل شده است.
این نقش البته از سوی مقامات کشورمان انکار و تصریح می‌شود که ایالات‌متحده در این تبادل میان ایران و ایتالیا نقشی ایفا نکرده است اما وقتی واشنگتن خود یکی از طرفین ذی‌نفع در این تبادل بوده آیا می‌توان پذیرفت که نقشی ایفا نکرده باشد؟ با این حال نه‌فقط مقاله محمدجواد ظریف در فارین‌افرز که اولین مصاحبه مفصل مسعود پزشکیان با یک تلویزیون آمریکایی بوده و حالا رایزنی‌های محمدجواد ظریف در کنفرانس داووس سوئیس، نشان می‌دهد که ایران، گفت‌وگو با ایالات‌متحده را به‌طور جدی در دستور کار خویش قرار داده و مایل است که از سطح تنش با واشنگتن بکاهد، به‌ویژه مذاکرات تهران با اروپایی‌ها که در آخرین گفت‌وگو دچار سوء‌تفاهم‌هایی شد و در مقابل تهدید به‌کارگیری و اجرای مکانیزم ماشه، ایران نیز تهدید کرد که از NPT خارج می‌شود و برخی راهبردهای خود را هم تغییر می‌دهد، کشورمان را بیشتر به مذاکره با طرف آمریکایی ترغیب می‌کند. در این‌باره تهران معتقد است اگر امکان نزدیک شدن برخی مواضع میان ایران و ایالات‌متحده وجود داشته باشد آنگاه قدرت نقش‌آفرینی اروپایی‌ها به‌طور کلی کاهش می‌یابد و می‌توان با کارت واشنگتن جلوی اروپایی‌ها بازی کرد. با این حال مساله مهم آن است که آیا جمهوری اسلامی ایران برای انجام مذاکره و تبادل امتیاز با طرف آمریکایی آمادگی دارد؟
در وهله نخست مقامات کشورمان باید این نکته را روشن کنند که آیا هدف مشخص و جداگانه‌ای برای مذاکره میان تهران- واشنگتن وجود دارد و آیا تهران حاضر است در قبال اهدافی که دارد، برخی اهداف طرف آمریکایی را نیز به اجابت برساند. مناسبات نزدیک آمریکا و اسرائیل و موضع ضدآمریکایی جمهوری اسلامی ایران پیش از توجه به ماهیت و راهبردهای مذاکره این پرسش را به وجود آورده است که تهران از آنچه مذاکره میان خود و ایالات‌متحده در نظر گرفته، فقط وقت‌گذرانی است و واشنگتن نباید فریب تمایلات ابراز شده ایران برای انجام گفت‌وگوهای مستقیم یا غیرمستقیم را بخورد؟ به‌ویژه مخالفان خارج‌نشین جمهوری اسلامی ایران و رسانه‌های ایشان با بزرگ‌نمایی این مساله تلاش می‌کنند تا جو بی‌اعتمادی میان ایران و ایالات‌متحده را تشدید کرده و به این ترتیب آمریکا را به اتخاذ تدابیر سختگیرانه و نابودکننده علیه جمهوری اسلامی ایران تشویق کنند. علاوه‌بر این تل‌آویو نیز تلاش می‌کند با دمیدن بر آتش منازعه میان آمریکا و ایران، سختگیری‌های اعمال‌شده علیه تهران را تشدید و جمهوری اسلامی را ضعیف کند. راهبرد اسرائیل در این‌باره آن است که با تضعیف هرچه بیشتر حاکمیت ایران، زمینه‌های بروز ناآرامی و شورش را در کشورمان تقویت و با استفاده از اهرم ایرانیان ناراضی، حکومت جمهوری اسلامی ایران را براندازی کند یا دست‌کم آن را از نقش‌آفرینی در مناسبات و تحرکات منطقه خاورمیانه باز دارد. تجربه کاهش فعالیت‌های ایران در دوره پیشین ریاست‌جمهوری ترامپ، به‌ویژه اسرائیل را ترغیب کرده که آن تجربه را تکرار و از آن بهره‌برداری کند.
در عین حال اسرائیل می‌داند که ترامپ حتی‌الامکان از توسل به ابزار نظامی علیه ایران یا اماکن هسته‌ای آن، که می‌تواند جنگی فراگیر را در منطقه پدید آورد، خودداری می‌‌کند. به همین دلیل حتی ممکن است با وجود برقرار شدن مکانیزم ماشه و خروج ایران از NPT باز هم امکان هسته‌ای ایران هدف حمله نظامی قرار گیرد.
با هر مقیاسی که روزهای پیش‌رو مورد بررسی قرار گیرد، آینده حساسی در مقابل جمهوری اسلامی ایران قرار دارد. مقامات ایران باید بدانند که دنیا و سیاستمدارانش به خوبی معنای صداقت در مذاکره، مذاکره برای رسیدن به یک دستاورد و مذاکره برای وقت‌گذرانی و خرید زمان را درک می‌کند و برای همراهی یا تقابل، همواره ابزار و تکنیک‌هایی در اختیار دارد؛ امکاناتی که برخی از آنها می‌تواند منافع راهبردی ایران را مورد تهدید جدی قرار دهد.