دورخیز «شی» برای جنگ سرد طولانی

محمدرضا ستاری- در حالی که در طول سال‌های اخیر بسیاری از تحلیلگران معتقد بودند چین احتمالا تا سال ۲۰۳۰ میلادی تبدیل به اولین اقتصاد جهان می‌شود، داده‌های آماری نشان می‌دهد نه‌تنها روند رشد اقتصادی خیره‌کننده این کشور متوقف شده، بلکه اکنون دومین اقتصاد جهان با چالش‌ها و معضلاتی بی‌سابقه نسبت به سه دهه اخیر مواجه
شده است.
در این میان شاخص سهام چین سقوط آزاد کرده و گفته می‌شود از سال ۲۰۲۱ به این سو حدود ۶ تریلیون دلار یعنی معادل دو برابر تولید ناخالص داخلی بریتانیا سرمایه در بازار بورس شنزن و شانگهای از بین رفته است، ورشکستگی شرکت اورگراند به عنوان غول ساخت‌وساز این کشور نیز تبدیل به بحرانی اساسی برای اقتصاد چین شده است.
این شرکت در تابستان گذشته با ۳۳۳ میلیارد دلار بدهی اعلام ورشکستگی کرده و دادگاهی در هنگ‌کنگ به دلیل عدم توان پرداخت بدهی‌ها، حکم انحلال آن را صادر کرد. این مساله از آنجا حائزاهمیت است که بین ۲۵ تا ۳۰ درصد از تولید ناخالص داخلی چین در طول سال‌های اخیر مربوط به بخش ساخت‌وساز بوده و حالا علاوه بر ورشکستگی بزرگ‌ترین شرکت املاک و مستغلات، آمارها نشان می‌دهند دولت پکن نیز در این بخش حدود ۶۵۰ میلیارد دلار بدهی دارد.
مجله اکونومیست اخیرا در گزارشی با بررسی علت افت اقتصادی چین و رابطه آن با قدرت سیاسی در این کشور آورده است: نظام سیاسی چین در حالی به سمت بسته‌تر شدن گام برمی‌دارد که مهم‌ترین گردهمایی سالانه پارلمان در این کشور در حال برگزاری است؛ گردهمایی که رهبران ارشد و هزاران نماینده سیاسی به مدت یک هفته در آن شرکت می‌کنند، اما هنوز سیگنال‌های اطمینان‌بخشی از آن صادر نشده است. این مساله به گفته کارشناسان نشان می‌دهد چین در حال حاضر فاقد یک برنامه قوی برای مقابله با رکود اقتصادی بوده و اهداف اعلامی نیز چیزی جز بلندپروازی نیست. در این میان لی چیانگ نخست‌وزیر چین در سخنرانی خود از هدف رشد ۵ درصدی در سال ۲۰۲۴ رونمایی کرده است. او همچنین از طرحی بلندمدت تحت عنوان نیروهای مولد جدید نیز یاد کرده است؛ طرحی که بر سرمایه‌گذاری و تولید بر پایه صنایع بهره‌ور مانند انرژی سبز، هوش مصنوعی و خدمات دیجیتال تاکید دارد.
این برنامه‌ریزی‌ها در شرایطی مورد تاکید قرار می‌گیرد که چینی‌ها برای فراتر رفتن از رشد اقتصادی چهار و شش‌دهم درصدی هدف‌گذاری‌شده نیاز به محرک‌های اقتصادی بیشتری دارند، اما شواهد نشان می‌دهد منابع و امکانات برای کسری مالی ۳ درصد در سال ۲۰۲۴ و انتشار اوراق قرضه بلندمدت، بسیار کمتر از آن چیزی است که بتواند محرک‌های لازم را ایجاد کند.
چوب بی‌اعتمادی به بخش خصوصی
کارشناسان معتقدند چینی‌ها برای عبور از وضعیت کنونی نیاز به تقویت بخش خصوصی دارند. با این حال و در شرایطی که نیمی از سرمایه‌گذاری‌ها در چین متعلق به بخش خصوصی است، آمارها نشان می‌دهد میزان سرمایه‌گذاری این بخش در سال ۲۰۲۳ به دلیل رکود دارایی ۴/۰ درصد کاهش یافته است که علت این قضیه نیز قوانین و مقررات و همچنین سیاست‌های دولت در قبال بخش خصوصی بوده است. علاوه بر این برخی تحلیلگران معتقدند در حالی که سرمایه‌گذاری خارجی در چین به پایین‌ترین حد خود در طول ۳۰ سال گذشه رسیده است، سرمایه‌گذاران بنابر شرایط ایجادشده دچار نوعی سرخوردگی برای حضور در اقتصاد بزرگ چین شده است. این مساله زمانی اهمیت می‌یابد که قدرت سیاسی در چین نیز بیش از هر زمان دیگری در دستان شی جین پینگ متمرکز شده است؛ به طوری که در سخنرانی کنگره امسال نخست‌وزیر جدید بیش از سایر نخست‌وزیران نام رییس خود را ذکر کرده و برخلاف پروتکل رسمی که از دهه ۱۹۸۰ به این سو اجرا می‌شده، در پایان اجلاس امسال هم نشست خبری با مطبوعات و رسانه‌ها نخواهد داشت. مساله‌ای که نشان می‌دهد یک مقام ارشد چینی پس از مدت‌ها قرار نیست پاسخگوی سوالات باشد.
مساله مهم برای چینی‌ها تنش‌هایی است که در عرصه بین‌المللی برای این کشور به خصوص در مواجهه با ایالات متحده آمریکا ایجاد شده است. یعنی از یک سو ما شاهد تشدید جنگ تجاری و اقتصادی میان آمریکا و چین و هستیم و از سوی دیگر موضوع تایوان باعث شده تا مناسبات امنیتی نیز سایه سنگین خود را روی اقتصاد این کشور گسترش دهد. در این میان علیرغم اینکه مقامات چینی مانند نخست‌وزیر این کشور سعی کرده‌اند در سخنرانی‌های اخیر خود توسعه مسالمت‌آمیز روابط با آمریکا و حتی مواجهه با تایوان را مورد تاکید قرار دهند، اما شواهد نشان می‌دهد شی در حال آماده کردن خود برای یک جنگ سرد طولانی‌مدت است؛ زیرا که از یک سو هزینه‌های نظامی و دفاعی چین امسال ۷ درصد افزایش یافته که بالاتر از اکثر پیش‌بینی‌ها برای تولید ناخالص داخلی اسمی است. از سوی دیگر همزمان با اینکه هزینه‌های دولت مرکزی افزایش یافته است، سیاست خارجی این کشور نیز بیش از هر زمان دیگری دچار ابهام شده است؛ امری که ناظران معتقدند نشان‌دهنده سه پیام مهم است: اینکه اقتصاد در حال افول بوده، ساختار قدرت بسته‌تر شده و شی جین پینگ نیز بی‌وقفه روی رقابت با ایالات متحده آمریکا تمرکز کرده است.