دورنمایی از کاهش مزیت اقتصادی چین

گروه بین‌الملل- محمدرضا ستاری- چند وقت پیش بود که دولت چین اعلام کرد جمعیت این کشور کاهش یافته است؛ امری که مورد توجه بسیاری از رسانه‌ها و تحلیلگران قرار گرفت. علت نیز آن بود که به عقیده بسیاری از کارشناسان، کاهش جمعیت چین، می‌تواند جاه‌طلبی و برنامه‌های این کشور برای تبدیل شدن به اقتصاد اول جهان را تحت تاثیر قرار دهد. در واقع این موضوع می‌تواند به یکی از دغدغه‌های مهم چین تبدیل شود؛ چراکه علاوه بر اینکه سرعت توسعه در این کشور را کاهش می‌دهد، بلکه درک از اقتصاد چین به عنوان یک غول مقاوم را نیز تغییر خواهد داد.
طبق آماری که اداره آمار چین منتشر کرده است، جمعیت این کشور از زمان آخرین سرشماری ۸۵۰ هزار نفر کاهش یافته است؛ به همین دلیل سازمان ملل برآورد کرده که جمعیت این کشور که اکنون ۴/۱ میلیارد نفر است، با روند فعلی به ۳/۱ میلیارد نفر در سال ۲۰۵۰ و ۸۰۰ میلیون نفر تا پایان قرن حاضر کاهش خواهد یافت؛ امری که به گفته برخی از ناظران دولت پکن کار خاصی را برای متوقف کردن آن نمی‌تواند انجام دهد و اثرات چنین مساله‌ای قطعا بر برون‌داد اقتصادی چین تاثیر قابل ملاحظه‌ای خواهد داشت.
چرا کاهش جمعیت مهم است؟
در این رابطه مساله اساسی برای چینی‌ها، به موضوع کمبود شدید در نیروی کار بازمی‌گردد. در واقع پس از چند دهه تحمیل سیاست تک‌فرزندی، اکنون این کشور با کمبود نیروی کار جوان برای جایگزینی با انبوهی از نیروهایی است که امروز در سن بازنشستگی قرار دارند. طبق گزارشی که اخیرا نشنال‌اینترست منتشر کرده است، جمعیت در سن بازنشستگی چین به میزان قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته است. در نتیجه، امروزه به سختی ۵/۳ درصد از افراد در سن کار برای حمایت از هر بازنشسته در دسترس هستند.
برای درک اهمیت اقتصادی این وضعیت، سه کارگر را در نظر بگیرید. آنها باید از خود، وابستگان درجه یک و یک‌سوم نیازهای هر بازنشسته حمایت کنند. بنابراین از آنجا که هیچگاه نمی‌توان به طور قطع گفت که هر سه این کارگرها قطعا مولد خواهند بود، در نتیجه سه نیاز اساسی که ذکر شد توسط آنها برآورده نمی‌شود. در همین رابطه است که برخی از کارشناسان معتقدند فشار اقتصادی چنین وضعیتی بسیار بیشتر از آن چیزی است که امروز آمار و ارقام نشان می‌دهد. زیرا جمعیت بزرگ سالخورده به معنای سوق دادن کارگران از تولید، صادرات و مصرف به سمت خدمات پزشکی و نیازهای مراقبتی خواهد بود. در واقع کمبود نیروی کار، چین را در آینده‌ای نزدیک از تولید مازاد، انباشت ثروت و سرمایه‌گذاری‌های لازم به منظور توسعه محروم می‌کند. به ویژه در بخش پروژه‌های بزرگ که چین برای آنها امروز در جهان مشهور شده است.
علاوه بر این نیازهای بازنشستگی باعث می‌شود که مقامات محلی و دولت پکن، ناچار به استقراض قابل‌توجهی شوند. این مساله از آنجا حائز اهمیت است که چین در حال حاضر بار بدهی قابل‌توجهی نسبت به سایر کشورها دارد و تمام بدهی‌های دولتی و خصوصی این کشور به اندازه ۵۲ تریلیون دلار یعنی سه برابر اندازه اقتصادش است! هر چند که در این میان آمریکا، بار بدهی بزرگ‌تری نسبت به چین دارد، اما تفاوت در اینجاست که پکن، نیازهای استقراضی خود را به مقامات محلی تحمیل می‌کند. بنابراین پروژه‌هایی که در گذشته مبنا و تقویت‌کننده رشد اقتصادی این کشور بوده، با خطری جدی مواجه می‌شوند.
پایانی بر بلندپروازی اقتصادی
چند سال پیش بود که مقامات ارشد حزب کمونیست چین متوجه آسیب‌های اقتصادی سیاست سفت و سخت تک‌فرزندی شدند و سرانجام این قانون را لغو کردند. با این حال ۱۵ تا ۲۰ سال در خوش‌بینانه‌ترین حالت طول می‌کشد که چنین تغییری بتواند بر اندازه نسبی جمعیت در سن کار کشور تاثیرگذار باشد. در واقع شواهد نشان می‌دهد که نرخ باوری، با وجود لغو قانون تک‌فرزندی افزایش نیافته و در مقابل موج مهاجرت چینی‌ها، جذب کارگران خارجی نیز چندان موفقیت‌آمیز نخواهد بود.
در این میان تنها راه نجات برای دولت پکن، افزایش بهره‌وری کارگران است. به همین منظور دولت سیاست توسعه هوش مصنوعی و روباتیک را در دستور کار خود قرار داده است. امری که چینی‌ها را به یک رهبر جهانی در این زمینه بدل کرده است. در واقع و بدون شک با گذشت زمان این روندها جایگزین الگوریتم‌ها، رایانه‌ها و ماشین‌آلات نیروی کار خواهند شد و جمعیت نسبتا محدود کشور را نسبت به امروز مولدتر خواهند کرد. هوش مصنوعی و روباتیک نیز می‌توانند با محدود کردن نیاز به کار فیزیکی و در نتیجه امکان کار چینی‌ها در سنین بالاتر نسبت به گذشته در این زمینه یاری‌دهنده باشند. با این حال مشکلی که وجود دارد این است که چنین برنامه‌ای نیازمند هزینه‌های سنگین سرمایه‌گذاری است. به همین دلیل برخی از اقتصاددانان معتقدند که سرعت رشد اقتصادی چین در حال حاضر به میزان قابل‌توجهی کاهش یافته و حتی گفته می‌شود که میزان رشد واقعی اقتصاد این کشور در سال گذشته میلادی تنها ۲ درصد افزایش یافته است.
البته هر چند که بازگشایی اقتصادی در سال‌جاری میلادی، احتمالا رشد اقتصادی قابل‌توجهی را برای چین به ارمغان خواهد آورد، اما در پشت چنین چرخش‌های گذرایی، اثرات سوء کاهش جمعیت به میزان دو چندان بروز و ظهور می‌کند. بنابراین نمی‌توان انتظار داشت که اقتصاد چین دچار فروپاشی شود، اما دیگر رشدش به اندازه‌ای نخواهد بود که بتواند به اقتصاد اول دنیا تبدیل شده و سلطه اقتصادی خود را بر جهان دیکته کند.