دورنمای تاریک

گروه صنعت- در حالی که سال گذشته به صورت مکرر شاهد انتشار اخباری مبنی بر بی‌اثر بودن تحریم‌ها در جذب سرمایه‌گذاری خارجی و افزایش میزان سرمایه‌های جذب شده بودیم اما در نهایت آمار قطعی وزارت صمت حکایت از کاهش ۲۲ درصدی در این زمینه داشت. کارشناسان امر این موضوع را از سویی ناشی از تعجیل مسوولین در انتشار اخبار موفقیت‌آمیز می‌دانند و می‌گویند گاه در ارائه آمار سرمایه‌گذاری مصوب بیان می‌شود در حالی که میان آنچه به تصویب می‌رسد با میزان سرمایه محقق شده تفاوت قابل توجهی وجود دارد. از سوی دیگر روند جذب سرمایه‌گذاری خارجی به کشور در طول سال گذشته روند کاهشی داشته است که فعالان اقتصادی علت این امر را شدت گرفتن هرچه بیشتر تحریم‌ها در نیمه دوم سال ۹۸ می‌دانند، در واقع اثر شدت گرفتن تحریم‌ها به‌نحوی بود که چند سرمایه‌گذار اندک اروپایی که تا نیمه اول سال در کشور بودند نیز از ایران خارج شدند و جای خود را به چینی‌ها دادند. البته فعالان بخش صنعت معتقدند ادامه روند فعلی مناسبات سیاسی ایران با دنیا و پا برجا بودن تحریم در شرایطی که کرونا نیز اقتصاد دنیا را تحت‌الشعاع قرار داده می‌تواند برای سال جاری همین میزان اندک سرمایه‌گذاری داخلی را نیز با کاهش قابل توجهی روبه‌رو کند. در واقع تحریم و فضای نامناسب کسب‌وکار در ایران باعث می‌شود که هیچ سرمایه‌گذاری ریسک‌های بالای حضور در اقتصاد ایران را ‌نپذیرد.
کاهش یا افزایش سرمایه‌گذاری خارجی
جدیدترین آمار منتشر شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت نشان می‌دهد که حجم کل سرمایه‌گذاری خارجی در سال ۹۸ در طرح‌های صنعتی، معدنی و تجاری مصوب در هیات سرمایه‌گذاری خارجی ۸۵۴ میلیون دلار و در سال ۹۷ حجم کل سرمایه‌گذاری خارجی در طرح‌های صنعتی، معدنی و تجاری مصوب در هیات سرمایه‌گذاری خارجی حدوداً یک میلیارد و ۱۰۲ میلیون دلار بوده است. به این ترتیب می‌توان گفت که میزان سرمایه‌گذاری خارجی در سال ۹۸ نسبت به سال قبل خود کاهش حدود ۵/۲۲ درصدی داشته است.
همچنین تعداد طرح‌های صنعتی، معدنی و تجاری مصوب در هیات سرمایه‌گذاری خارجی در سال ۹۷ و ۹۸ به ترتیب ۸۳ و ۸۲ فقره بوده است. بیشترین حجم از این سرمایه‌گذاری معادل ۸۳۷ میلیون دلار (۹۸ درصد) در بخش صنعت انجام شده و در بخش تجارت و معدن نیز به ترتیب ۱۶ میلیون دلار (۸۸/۱ درصد) و یک میلیون دلار (۱۲/۰ درصد) سرمایه‌گذاری خارجی در سال ۱۳۹۸ صورت گرفته است.
بیشترین حجم از این مبلغ از سوی امارات متحده عربی صورت گرفته است. همچنین بیشترین حجم از کل این سرمایه‌گذاری در استان زنجان انجام شده و از بین محصولات، گروه توتون و تنباکو بیشترین سرمایه خارجی را به خود اختصاص داده است. به طوری‌که ۳۰ درصد از کل حجم این سرمایه‌گذاری از سوی امارات متحده عربی انجام شده و همچنین معادل ۱۸ درصد از این مبلغ ۸۵۴ میلیارد دلار در استان زنجان سرمایه‌گذاری شده است.
در حالی آمار جدید منتشر شده حاکی از کاهش قابل توجه سرمایه‌گذاری خارجی در کشور است که وزیر اقتصاد در ماه‌های پایانی سال پیش از رشد ۳۲ درصدی جذب سرمایه‌گذاری خارجی در ۹ ماهه نخست سال ۹۸ نسبت به مدت مشابه در سال ۹۷ خبر داده بود.
رشد سرمایه‌گذاری خارجی مزاحی بیش نیست
مسعود دانشمند عضو هیات رییسه اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران در خصوص روند جذب سرمایه خارجی به کشور در سال ۹۸ به جهان‌صنعت گفت: هرگونه صحبت از افزایش سرمایه‌گذاری خارجی به کشور در سال ۹۸ نسبت به سال ۹۷ بیشتر به شوخی شباهت دارد. میزان سرمایه‌گذاری خارجی جذب شده در سال ۹۸ حدود ۹۰۰ میلیون دلار بود که این رقم نسبت به سال قبل خود کاهش حدود ۲۰ درصدی داشت. البته بخش قابل توجهی از این کاهش مربوط به نیمه دوم سال می‌شد.
وی ادامه داد: در شش ماه دوم سال گذشته فشار تحریم شدت گرفت و همین امر اثر خود را در کاهش جذب سرمایه‌گذار خارجی نیز نشان داد. در نیمه اول سال ۹۸ همچنان سرمایه‌گذاران اروپایی در بازار کشور حضور داشتند اما در نیمه دوم سال همین حضور اندک سرمایه‌گذاران اروپایی نیز منتفی شد و چینی‌ها بیشترین سرمایه‌گذاران خارجی موجود در کشور بودند.
دانشمند در زمینه دلایل عدم تمایل سرمایه‌گذاران خارجی به حضور در بازار ایران گفت: سرمایه‌گذار باید به راحتی و بدون هیچ مشکلی سرمایه خود را به ایران انتقال بدهد که با وجود تحریم‌ها این اقدام غیرقابل اجراست.
این عضو اتاق بازرگانی ایران در زمینه پیش‌بینی جذب سرمایه‌گذاری خارجی به کشور در سال جاری گفت: امسال سرمایه‌گذاری در ایران علاوه بر آنکه متاثر از تحریم خواهد بود از شیوع کرونا نیز متاثر می‌شود. شیوع کرونا اقتصاد دنیا را تحت‌الشعاع قرار داده و همین امر از حجم سرمایه‌گذاری در دنیا حداقل در شش ماه ابتدای سال می‌کاهد و بنابراین در ایران نیز در شش ماه ابتدایی سال نمی‌توان امیدی به جذب سرمایه حتی از سوی چین داشت. برهمین اساس می‌توان پیش‌بینی کرد که میزان سرمایه‌گذاری خارجی در شش ماه ابتدایی سال در کشور نسبت به مدت مشابه سال ۹۸ نیز کاهش پیدا کند.
وی افزود: جذب سرمایه‌گذار خارجی در نیمه دوم سال تنها در صورتی موفق خواهد شد که تغییرات عمده‌ای در سیاست خارجی ایران و همچنین فضای داخلی کسب‌وکار در داخل کشور ایجاد شود. وی ادامه داد: این تغییرات عمده عبارت است از این امر که روابط ایران با دنیا در محور بهتری قرار گیرد و از فضای قهر با تمام دنیا دور شویم. تحریم‌ها علیه ایران کاهش پیدا کند و صاحبان سرمایه برای حضور در بازار ایران از تحریم‌های ثانویه هراس نداشته باشند.
دانشمند افزود: علاوه بر مشکلات تحریم فضای کسب‌وکار نیز در کشور مساعد جذب سرمایه‌گذاران خارجی نیست. برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی به فاکتورهایی از جمله مناسب بودن فضای کسب‌وکار، ثبات در قوانین کشور و شفافیت در فضای کسب‌وکار نیاز است که در این زمینه‌ها نیز ایران شرایط نامطلوبی دارد و تمامی این موارد باعث شده تا رتبه اقتصادی ایران در جذب سرمایه‌گذاری خوب نباشد. وی ادامه داد: تمامی موارد بیان شده تنها باعث فرار سرمایه‌گذاران از ایران می‌شود و شاخص مهم کسب‌وکار در خصوص مالیات، نیروی انسانی، واردات و صادرات و بیمه و… هنوز برای سرمایه‌گذار خارجی مهیا نیست.
همچنین عدم شفافیت مالی مانع دیگری برای عدم رغبت سرمایه‌گذارن به حضور در ایران است. تا زمانی که مشکلات بیان شده برطرف نشود نمی‌توان انتظار بهبود رتبه سرمایه‌گذاری کشور را داشت.
دانشمند در زمینه صنایع با بیشترین پتانسیل در جذب سرمایه‌گذاری به کشور گفت: در سال گذشته صنایع معدنی و بخش پایین‌دستی نفت بیشترین جذابیت را برای سرمایه‌گذاری داشتند اما در صورتی که مشکلات تحریم و فضای کسب‌وکار در ایران برطرف شود بخش زیادی از صنایع قابلیت جذب سرمایه‌گذار خارجی دارند. از جمله صنایع پتروشیمی، معدنی، فلزی، خودروسازی و…
وی ادامه داد: جذب سرمایه در صنایع مختلف علل متفاوتی دارد، به عنوان مثال وجود زیرساخت‌های پتروشیمی و مواد اولیه در کشور باعث ایجاد پتانسیل برای جذب سرمایه‌گذار خارجی به صنایع پایین دستی این حوزه، وجود بازار قابل توجه خودرو عاملی در جهت جذب سرمایه‌گذار خارجی به این حوزه و تنوع معادن که اغلب به‌دلیل قرارگیری در سطح هزینه استخراج کمی دارند نیز می‌تواند عاملی در جذب سرمایه‌گذار خارجی برای این صنایع به کشور باشد