دولت نخبگان تشکیل شود

گروه اقتصادی- در آستانه تشکیل کابینه جدید و همزمان با تشکیل کارگروه‌هایی برای شناسایی و معرفی نیروهای اصلح به منظور تصدی مسوولیت‌های ارشد دولتی، بازار بحث در میان کارشناسان و نخبگان داغ شده و در رابطه با کیفیت شکل‌گیری کابینه چهاردهم ایده‌های متنوعی از سوی اصحاب قلم، اساتید دانشگاه و کارشناسان و مدیران ادوار گذشته مطرح شده است. یکی از ایرادات اساسی که به کابینه شهید رییسی وارد می‌شد، جوان‌گرایی قابل توجه بدون لحاظ کردن شرط نخبگی بود و همین امر سبب شد که در خطیرترین دوران اقتصاد و امورات اجتماعی در کشور، بیشترین آزمون و خطا از سوی مدیران جوان دولت سیزدهم به بدنه اجرایی کشور تحمیل شود و در نهایت پروسه ارزشمند جوان‌گرایی دوباره بلاموضوع شد. از سوی دیگر، باوجود عدم انتقال قدرت اجرایی کشور به نسل جدید به ویژه دهه شصتی‌ها و تشدید شکاف سنی و ذهنی بین‌نسلی میان مسوولان اجرایی کشور و نسل‌های متولد شده پس از انقلاب، لزوم برقراری یک سازوکار جدی برای انتقال تجربه به نسل‌های بعدی در عین حفظ نظام انباشت تجارب پیشین، به یک دغدغه جدی تبدیل شده است. از سوی دیگر، سهم پایین بانوان در تصدی مسوولیت‌های ارشد مدیریتی خاصه در حوزه اجرایی به یک چالش جدی دیگر در حوزه تکنولوژی حکمرانی کشور بدل شده است. دکتر حیدر مستخدمین حسینی که سابقه تصدی مسوولیت‌های اجرایی عالی‌رتبه در وزارتخانه‌های اقتصادی مختلف مانند صمت و امور اقتصادی و دارایی و چندین نهاد کلیدی دیگر را در کارنامه داشته و تحصیلات خود را در رشته‌های اقتصاد و مدیریت در آلمان تکمیل کرده است در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» از لزوم ایجاد یک «نظم شبکه‌ای» جدید برای مدیریت کشور سخن گفته است. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه از نظر می‌گذرانید.
***
در آستانه تشکیل کابینه جدید، چه سازوکاری برای صلاحیت‌سنجی وزرا و معاونان رییس‌جمهور پیش از معرفی به مجلس باید به وجود بیاید؟
در ابتدای امر، تشکیل اتاق فکر برای تمامی وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی از یک ضرورت جدی برخوردار است. اتاق‌های فکر با استانداردهای بین‌المللی، معمولا در پروسه گذار از هر کابینه به کابینه بعدی، عهده‌دار انجام این مهم هستند و با تعیین استانداردهای سختگیرانه و جدی، سعی در معرفی بهترین گزینه‌های ممکن برای تصدی مسوولیت‌های یادشده دارند. ترکیب این اتاق‌های فکر باید بر پایه دو عنصر دانش و تخصص علمی و همچنین انباشت تجارب اجرایی صورت بپذیرد. شوربختانه در کشور ما نه آن نوگرایی مدیریتی مطلوب نسل جوان تاکنون صورت پذیرفته است و نه از انباشت تجارب مدیریتی پیشین بهره برده‌ایم. باید یک سازوکاری درون این اتاق‌های فکر یا به تعبیری Think Tankها ایجاد شود که بتواند هر دو عنصر ضروری یادشده را پوشش دهد. با این حال من بر این باورم که اولویت اصلی در این ساختار پیشنهادی، باید برپایه واگذاری مسوولیت‌ها به جوانان به پیش برود. به این منظور باید با تشکیل لایه‌های فکری سه تا پنج نفره فکری و علمی از سویی و با نظر به سوابق اجرایی و مدیریتی ارزشمند افراد از سوی دیگر، این مهم عملیاتی شود.
به عنوان نمونه، چگونه در چنین سازوکاری می‌توان روسای نهادهای کلیدی و حساسی همچون بانک مرکزی یا سازمان برنامه و بودجه را برگزید؟
مثال خوبی‌ زدید. من معتقدم که برای تعیین رییس‌کل بانک مرکزی هم می‌بایست که از نیروهای جوان‌تر استفاده کنند نه روسای کل سابق که عملکردشان هم مشخص است. باید نیروهای جوان را برای این امر در کارگروه‌های خاص سازماندهی کرد و از میان کسانی که حداقل تجارب مدیریتی را از سر گذرانده‌اند و البته تحصیلات تخصصی مرتبط دارند، بهره بگیریم. در این اتاق‌های فکر، بعد علمی باید برعهده اساتید دانشگاه متخصصی باشد که سابقه اجرایی در آن حوزه را داشته باشند و دست‌کم یک زن متخصص نیز در این کارگروه‌ها منصوب کنند. حتما اطلاع دارید که در این حوزه‌ها بیشترین ظلم به خانم‌ها شده است و می‌بایست که این عقب‌افتادگی جبران شود. به شکلی که از میان بانوان متخصص لااقل یک کف سهمیه‌ای در این پروسه‌ها لحاظ شود. بانوان نیمی از جامعه ما را به لحاظ جمعیتی تشکیل می‌دهند و از طرفی، بیشترین تحصیلات را نیز داشته‌اند و عمدتا در حوزه تحصیلی خودشان به مراتب تخصصی قابل توجه‌تری نسبت به آقایان به دست می‌آورند. من پیشنهاد می‌کنم که خود دکتر پزشکیان در مدیریت کابینه‌ از چهره‌های جوانی که دست‌کم، حداقل‌های مدیریت اجرایی را در کارنامه داشتند، استفاده کند.
این به معنای نفی نظام انباشت تجارب پیشینی نیست؟ مساله ریسک‌های ناشی از آزمون و خطا را در شرایط فعلی کشور چگونه باید مدیریت کنیم؟
چیزی که من می‌گویم، اتفاقا نافی انباشت تجارب پیشینی نیست. البته که می‌بایست از وزرا و مدیران کل سابق به عنوان مشاور استفاده کرد و در این زمینه یک کادرسازی باید انجام بپذیرد. در این زمینه باید از الگوهای سازماندهی منابع انسانی در کشورهای غربی بهره برد. من در یکی از سفرهایی که طی سال‌های قبل به آلمان داشتم از وزیر اقتصاد ایالت بایرن (باواریا) پرسیدم و آموختم که چگونه کادرسازی می‌کنند و من این الگو را از آنها آموختم. طی این پروسه مدیرانی که از قبل کارآموزی کردند و تجربه آموختند، از پروسه اجرایی حذف نمی‌شوند و بلکه به عنوان مشاور در صحنه حضور خواهند داشت.
در این سازوکار پیشنهادی چه تضمینی برای انتخاب وزیران و مدیران قوی وجود دارد؟
ما چاره‌ای جز انتخاب مدیران قوی نداریم. اصلا شرایط کشور به گونه‌ای نیست که بشود کار را به دست مدیران ضعیف واگذار کنیم. وقتی که یک رییس‌جمهور یا یک مدیر عالی‌رتبه، مدیران ضعیف‌تر از خودش را برای تصدی مسوولیت‌های کلیدی انتخاب کند که صرفا از او حرف‌شنوی داشته باشند، کارها به درستی پیش نمی‌روند. این نکته را هم می‌بایست متذکر شوم که باید کارشناسان را بدون لحاظ کردن رویکردهای سیاسی و جناحی‌شان جذب کرد و در نهایت با طی کردن این پروسه‌ها خواهیم دید که یک بدنه دولتی قوی داشته باشیم.
دولت قوی در تعریف عجم اوغلو و فوکویاما، ویژگی‌های خاصی دارد که از یک فرهنگ مدیریتی تثبیت شده بیرون می‌آیند، مانند بوروکراسی با کیفیت و شایسته‌سالار غیرسیاسی، پاسخگویی دموکراتیک و ترجیح نهادن به شفافیت در امور. با توجه به فقدان این پیش‌زمینه‌های مدیریتی و همچنین وجود چالش‌های فراقوه‌ای و برون‌دولتی در ایران، ما چگونه می‌توانیم دولتی قوی داشته باشیم؟
این را به شما بگویم که در هیچ سرزمینی دولت قوی به وجود نمی‌آید مگر اینکه پیش از آن شما یک جامعه مدنی قوی داشته باشید. تا جامعه مدنی قوی و قدرتمند در یک سرزمین پا نگیرد، شاهد شکل‌گیری یک دولت قوی نخواهیم بود البته این را هم متذکر شوم که از نظر علمی، دولت قوی دولتی نیست که بر حجم مسائل و مسوولیت‌های خود بیافزاید بلکه از قضا باید با کنار گذاشتن تصدی‌گری و واگذار کردن امور به تشکل‌های مدنی و بخش‌خصوصی، از طریق ایجاد زمینه برای جامعه مدنی قوی، خود به دولت قوی تبدیل شود. دولتی که مدام بر وظایف خود می‌افزاید و در انجام آنها عاجز و ناتوان می‌شود، نمی‌بایست با صفت قوی از آن یاد شود. امیدوارم که در دولت چهاردهم با مدیریت دکتر پزشکیان، ما شاهد حرکت به سمت جامعه مدنی قوی و در نهایت دولت قوی باشیم تا بتوانیم این معضلات قدیمی انباشته شده را از پیش‌روی نظام حکمرانی اجرایی کشور و مردم برداریم. لازمه اصلی این امر این است که دولتی با محوریت نخبگان در کشور تشکیل شود که لزوم این امر را دریافته باشد.