دو دهه تلاش نافرجام برای احداث خط‌آهن پرسرعت تهران- مشهد

تسنیم- در حالی حدود ۲۰ سال از طرح ساخت خط‌آهن پرسرعت تهران- مشهد می‌گذرد که تاکنون این پروژه مهم و تاثیرگذار در ارتقای خدمات‌دهی به متقاضیان سفر به مشهد روی کاغذ مانده است. راه‌اندازی راه‌آهن پرسرعت تهران- مشهد برای نخستین بار در سال 85 و در دولت نهم مطرح شد، اما از آن زمان تاکنون، این طرح با موانع زیادی مواجه شده و هیچ دولتی موفق به اجرای آن نشده است.
خط ریلی تهران- مشهد یکی از محورهای اصلی و پرتقاضا در شبکه راه‌آهن کشور است. از حدود 32میلیون مسافر جابه‌جا شد در شبکه ریلی کشور طی سال گذشته حدود 8 میلیون نفر در مسیرهای ریلی منتهی به مشهد جا‌به‌جا شده‌اند.
طبق آمار اعلام شده از سوی مدیرعامل سابق راه‌آهن، 70 درصد ترددهای ریلی برون‌شهری نیز در مسیرهای مشهد انجام می‌شود. این مسیر همچنین با توجه به جاذبه‌های مذهبی و گردشگری، یکی از پرترددترین مسیرهای ریلی کشور محسوب می‌شود. در حال حاضر حداکثر سرعت سیر قطار مسافری در مسیر ریلی تهران-مشهد 160 کیلومتر است که این محدودیت سرعت به دلیل فناوری قدیمی استفاده شده در خط و واگن‌هاست. در شرایط معمول، سفر با قطار در مسیر تهران-مشهد و بالعکس حدود 12 ساعت طول می‌کشد. این خط ریلی در تمامی ایام سال به زائران حرم امام رضا خدمات ارائه می‌دهد، اما مشکلاتی از جمله کمبود بلیت و زمان سفر طولانی، مانند خرابی قطار در برخی مواقع زمان سفر را تا 18 ساعت افزایش می‌دهد. طبق آمار، در سال 1402 حدود 55 درصد از بلیت‌های ریلی مسیر تهران- مشهد، در ایام تعطیلات و مناسبت‌های مذهبی به فروش رسیده است.
برای رفع مشکلات موجود و ارتقای خدمات‌دهی به زائران، از سال 1385، تلاش‌ها برای احداث راه‌آهن پرسرعت تهران- مشهد آغاز شد. هدف اصلی این پروژه، کاهش زمان سفر و فراهم کردن امکان زیارت یک‌روزه بود. مطالعات اولیه توسط شرکت‌های مشاوره‌ای فرانسوی انجام شد، اما تا پایان دولت دهم پیشرفتی نداشت.
در دولت‌های یازدهم و دوازدهم، پروژه به طرح راه‌آهن برقی تغییر یافت و مذاکراتی با طرف چینی انجام شد. قرار بود اجرای پروژه سال 96 آغاز شود، اما با تشدید تحریم‌ها به‌دنبال خروج آمریکا از برجام، چینی‌ها نیز از پروژه کنار کشیدند.
در ادامه دولت سیزدهم نیز به پروژه 20 میلیارد دلاری قطار سریع‌السیر مشهد-تهران توجه کرد، اما اقدام خاصی در رابطه با این پروژه انجام نشد. به نظر می‌رسد وقفه در اجرای این پروژه به عدم درک صحیح از مفهوم راه‌آهن پرسرعت، دوگانگی در اولویت‌های اجرایی، تامین مالی و عدم اهتمام دولت‌ها بازمی‌گردد. این پروژه سه پشتوانه قوی برای اجرایی شدن دارد: تاکید رهبری بر اهمیت اجرای آن، گنجاندن پروژه در برنامه‌های بالادستی از جمله برنامه هفتم توسعه کشور و مطالبه اجتماعی برای سفر بهتر به مشهد. برآوردها نشان می‌دهد با اجرای این پروژه، زمان سفر به کمتر از 4 ساعت کاهش خواهد یافت و ظرفیت جابه‌جایی مسافران تا 10 میلیون نفر در سال افزایش می‌یابد.
فرزانه صادق، وزیر راه‌وشهرسازی، قول پیگیری و تکمیل کارشناسی پروژه را داده است. اکنون این سوال مطرح است که آیا می‌توان زمان سفر تهران-مشهد را کاهش داد و تحولی در این مسیر ایجاد کرد یا همچنان باید منتظر ماند.