دیپلماسی اشتباه گازی

گروه انرژی- افزایش مصرف گاز در روزهای اخیر افت فشار گاز را به دنبال داشته و باعث قطعی گاز صنایع و پتروشیمی‌ها شده است. هرچند وزیر نفت می‌گوید که هیچ جای کشور قطعی و افت فشار نداشتیم، اما پتروشیمی‌ها می‌گویند که در روزهای اخیر دچار محدودیت در دریافت گاز شده‌اند.
ناترازی گاز در روزهای اخیر یک‌بار دیگر مساله‌ساز شده است. براساس اولویت‌بندی وزارت نفت، در زمان افزایش مصرف تامین گاز خانگی ارجح می‌شود و صنایع و پتروشیمی‌ها در جایگاه بعدی قرار می‌گیرند. البته بحثی در این اولویت‌بندی در شرایط کنونی نیست، آنچه نگران‌کننده است ادامه این وضعیت در سال‌های آتی است، در حالی که مشکل به صورت ریشه‌ای حل نشده و حل آن به سال‌های بعدی موکول می‌شود. سرد شدن هوا باعث شده رکورد‌زنی مصرف گاز هم ادامه داشته باشد. آن‌طور که سید‌محمد پیشوایی سخنگوی شرکت ملی گاز گفته، میزان مصرف گاز در بخش خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده از رقم ۶۷۰ میلیون مترمکعب عبور کرده است. احمد مهدوی‌ابهری دبیرکل انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پتروشیمی ایران گفت: به علت برودت هوا پتروشیمی‌ها کاملا دچار محدودیت شده‌اند و گاز اکثر پتروشیمی‌هایی که از گاز متان استفاده می‌کنند قطع هستند. به گفته ابهری پتروشیمی‌هایی که گاز متان صرف می‌کنند فعلاً از مدار خارج شده‌اند که این موضوع سال گذشته به علت محدودیت‌های گاز ۷۰۰ میلیون دلار عدم‌النفع برای این صنعت به دنبال داشته است. دبیرکل انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پتروشیمی ایران که نسبت به این موضوع معترض است، می‌گوید: فریادهایی که ما می‌زنیم برای سرمایه‌گذاری در میادین گازی، مصرف بهینه و صرفه‌جویی به دلیل این است که لطمه‌ای به تولید وارد نشود در حالی که باید سال‌های گذشته به آن فکر می‌کردیم. به گفته او، تاسف ما این است که مسوولان وزارت نفت اعم از مسوولان گذشته و فعلی باید پاسخگو باشند که چرا به این مسائل فکر نکردند و به بخش خصوصی اجازه سرمایه‌گذاری ندادند، زیرا زمانی که سرمایه‌گذار خارجی امکان سرمایه‌گذاری ندارد باید به بخش خصوصی اجازه ورود دهید.
صنعت مازندران در کما
افت فشار در استان‌های شمالی بیشتر از سایر استان‌هاست. از دو سال پیش قرار بود برای حل مشکل افت فشار گاز در استان‌های شمالی از ترکمنستان گاز وارد شود، اما پس از برقراری روابط و مذاکرات، این واردات قطع شد. زمستان امسال صنایع استان‌های شمالی مشکل چندانی نداشتند، اما در روزهای اخیر که مصرف گاز بیشتر شده، گاز صنایع استان‌های شمالی قطع شده است.
سید‌مجتبی رضوی رییس خانه صمت مازندران می‌گوید: ناترازی انرژی به واحدهای صنعتی فشار وارد کرده است. برای جبران این ناترازی به واحدهای صنعتی و تولیدی فشار وارد می‌شود و این امر، واحدها را در زمستان و تابستان دچار چالش کرده است.
او می‌گوید: طی دو سال گذشته، بحث سوخت جایگزین و یا تامین سوخت ذخیره جزو موارد اساسی مورد نیاز واحدهای صنعتی عنوان شده اما اخیرا بحث اخذ ضمانت‌نامه و چک صیادی از واحدهای صنعتی مطرح شد که جلسات اعتراضی نیز در این راستا برگزار شده است.
بنا به گفته رییس خانه صمت استان مازندران برودت هوا در روزهای اخیر واحدهای صنعتی استان را مخصوصا در منطقه آمل، بابل و محمودآباد دچار چالش کرده و گاز آنها کاملا قطع شده است. او می‌گوید: سعی داریم با نامه به مراجع این مساله را پیگیری کنیم تا مساله مشخص شود.
جبران ناترازی با واردات؟
دولت سیزدهم در آغاز به کار خود مذاکراتی را با ترکمنستان برای از‌سرگیری تجارت گازی بین دو کشور بعد از چندین سال وقفه، آغاز کرد. قرار بود که سوآپ گاز به میزان سالانه ۵/۱ تا ۲ میلیارد مترمکعب که امکان افزایش آن تا ۳ تا ۴ میلیارد مترمکعب هم بود، در نتیجه این مذاکرات انجام شود.
حتی وزیر نفت پس از دیداری که سال گذشته با رییس کنسرسیوم دولتی ترکمن‌گاز داشت، گفت که به‌زودی قرارداد واردات گاز ایران از ترکمنستان امضا می‌شود و قرار است روزانه ۱۰ میلیون مترمکعب گاز از این کشور وارد شود.
ترکمنستان تنها چند ماه به صورت محدود در زمستان سال قبل به ایران گاز صادر کرد و درست زمانی که ایران به گاز نیاز داشت، باز هم واردات گاز به ایران را قطع کرد. مقامات وزارت نفت البته هیچ گاه توضیح ندادند که علت توقف واردات گاز از ترکمنستان چه بوده است.
رفتار ترکمنستان درباره صادرات گاز به ایران البته مسبوق به سابقه است. ترکمنستان در سال ۱۳۸۶ با وجود قرارداد صادراتی به ایران، به‌یکباره گاز صادراتی به ایران را در میانه زمستان قطع کرد و برای وصل مجدد آن، درخواست افزایش ۹ برابری قیمت گاز داد. این باج‌خواهی ترکمنستان به دلیل سرمای شدید حاکم بر شمال کشور، از سوی مسوولان وقت پذیرفته شد، اما پرداخت پول گاز به این کشور به علت تحریم‌ها و مشکلات ناشی از آن در انتقال پول، برای چند ماه پرداخت پول خرید گاز از ترکمن‌ها با تاخیر مواجه شد که بعدا عنوان شد این مطالبات، با روش‌های مختلفی از جمله صادرات کالا و خدمات فنی و مهندسی و حواله و‌… تسویه شد.
پس از آن در زمستان سال ۹۵ بار دیگر ترکمنستان بدون اعلام قبلی و بدون توجه به اصول قراردادی، صادرات گاز به ایران را متوقف کرد و باز هم دلیل توقف را مباحث مالی اعلام کرد. در نهایت طرف ترکمنی موضوع را در دادگاه‌های بین‌المللی دنبال کرد و نتیجه رای صادره به نفع طرف ترکمنی و الزام ایران به پرداخت ۶/۱ میلیارد یورو بود.
این بار معلوم نیست که ترکمنستان به چه بهانه‌ای گاز را به روی ایران قطع کرده، اما آنچه مشخص است اینکه همکاری با این کشور تجربه خوبی نبوده که مقامات دولت سیزدهم دوباره آن را امتحان کردند. درست مثل بدعهدی‌های روسیه که این روزها وزارت نفت در مقام دفاع از قراردادها با این کشور برآمده است.
وزارت نفت در گزارشی که اخیرا منتشر کرده در دفاع از همکاری اقتصادی ایران و روسیه نوشته است‌‌‌: «ایران می‌خواهد گاز روسیه را بخرد یا سوآپ کند و با استفاده از این ظرفیت صادرات گاز به پاکستان و عراق را آغاز کند و توسعه دهد.» این بدان معناست که گزینه واردات گاز از ترکمنستان با آن همه تبلیغاتی که شد، فعلا از دستور کار خارج است و در سال‌های آتی، اتصال خط لوله گاز پاکستان به خطوط لوله ایران هم امکان صادرات گاز روسیه و سوآپ از مسیر ایران را سهل می‌کند و هم ناترازی گاز حل می‌شود.
موضوعی که بنا به گفته کارشناسان به نفع روسیه تمام می‌شود، زیرا گاز ایران در تولیدات کنونی باقی می‌ماند. بدعهدی روس‌ها را هم باید به این موضوع اضافه کرد که ممکن است هر روز تاخیر در توسعه میادین گازی به امید کمک همسایه‌ها میلیاردها دلار زیان برای کشور به ارمغان آورد.