رابطه بلندمرتبه‌سازی با مصرف انرژی

مهر- گزارش‌ها نشان می‌دهد در مناطقی که تراکم ساختمان‌های بلند زیاد است، دمای هوا، حدود ۵درجه بالاتر از مناطق کم‌تراکم‌تر است.
همزمان با روی کار آمدن دولت چهاردهم، تابستان امسال برای بسیاری از ساکنان شهرها و صاحبان کسب‌وکار، داغ‌تر و سخت‌تر از سال‌های قبل بوده است. در حالی که دمای هوا به اوج خودش رسیده، خاموشی‌های ناگهانی، زندگی روزمره را تحت‌تاثیر قرار داده است و بسیاری از واحدهای تولیدی را به تعطیلی موقت مجبور کرد. شاید در نگاه اول، این چالش تنها به دلیل افزایش مصرف برق باشد اما حقیقت، پیچیده‌تر است؛ بلندمرتبه‌سازی‌های بی‌رویه شهری، دمای هوا را به شدت افزایش داده و فشار بیشتری را به شبکه برق وارد کرده است.
قطع برق در ساعات اوج مصرف، به‌ویژه در مناطق شهری و صنعتی، باعث ایجاد مشکلات جدی برای شهروندان و کسب‌وکارها شده است. یکی از بازیگران ناترازی با نقش غیرمستقیم در سریال خاموشی، رشد بلندمرتبه‌سازی است. برج‌های مسکونی و اداری که روزبه‌روز بر تعداد و ارتفاع‌شان افزوده می‌شود، تاثیر بسزایی بر شرایط اقلیمی و انرژی دارند.
تاثیرات بلندمرتبه‌سازی بر دمای شهری
در دهه‌های اخیر، سیاست شهرسازی در بسیاری از مناطق شهری، ساخت‌وسازهای بلندمرتبه بوده است. این پدیده که از آن به عنوان افزایش تراکم یاد می‌شود، با هدف استفاده بهینه‌تر از زمین‌های شهری و پاسخ به نیازهای مسکن و تجاری رواج یافته اما این نوع شهرسازی، اثرات جانبی خسارت‌باری به همراه داشته که یکی از مهم‌ترین آنها، افزایش دمای هواست.
ساختمان‌های مرتفع با جذب و انتشار مجدد انرژی خورشیدی، دمای اطراف را افزایش می‌دهند. این پدیده که «جزیره گرمایی شهری» نامیده می‌شود، به افزایش دمای مناطق شهری، چندین درجه بالاتر از مناطق روستایی و حومه منجر شده است. این افزایش دما خصوصا در تابستان، موجب افزایش مصرف برق به دلیل کاربرد گسترده سیستم‌های سرمایشی می‌شود.
گزارش‌ها نشان می‌دهد در مناطقی که تراکم ساختمان‌های بلند زیاد است، دمای هوا، حدود ۵درجه بالاتر از مناطق کم‌تراکم‌تر است. این اختلاف دما که در نگاه اول، محدود به نظر می‌رسد، سهم غیرقابل انکاری بر مصرف انرژی دارد. با افزایش دما، نیاز به سیستم‌های خنک‌کننده بیشتر می‌شود و این مساله به فشار مضاعف بر شبکه برق می‌انجامد.
ناترازی تابستانی و گلایه صاحبان تولید
یکی از نتایج مستقیم افزایش دما و مصرف برق، ایجاد ناترازی در تولید و مصرف برق است. در تابستان امسال، با افزایش بی‌سابقه دما و همزمان با آن افزایش مصرف انرژی، شبکه برق با مشکلات جدی مواجه شد. این ناترازی که رکوردهای قبلی مصرف را جابه‌جا کرده و به بیش از ۸۰‌هزار مگاوات رسانده، اکنون به بحران تبدیل شده و برخی مناطق شهری را با قطعی برق مواجه ساخته است.
این خاموشی‌ها نه‌تنها زندگی روزمره مردم، بلکه واحدهای تولیدی را نیز تحت‌تاثیر قرار داده است. کسب‌وکارهایی که برای ادامه فعالیت‌های خود به برق نیاز شدید دارند، مجبور به توقف تولید شدند و این توقف، خسارات اقتصادی قابل‌توجه را به همراه داشته است. طبق آمارها، نیروگاه‌های حرارتی، بیش‌از ۸۰‌درصد برق کشور را تولید می‌کنند که سوخت آن، گاز طبیعی است. این وابستگی تولید برق به گاز، همراه با افت تولید گاز پارس‌جنوبی، تامین این انرژی حیاتی را دچار چالش کرده و حیات کارخانه‌ها را نیز به خطر انداخته است. کاهش تولید حتی بر تعدیل نیروها و کاهش حقوق و دستمزد آنها تاثیر گذاشته است.
مدیرعامل یک شرکت تولیدی در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی در شهرک صنعتی شمس‌آباد در گفت‌وگویی عنوان می‌کند: «به دلیل قطع برق و تعطیلی کارخانه طی 2روز در هفته، علاوه‌بر کاهش تولید و چالش تحویل سفارش به مشتری، به ناچار ساعات کار را کاهش داده و اضافه‌کاری پرسنل را حذف کرده‌ایم. کارکنانی که مثلاً حدود ۱۸ تا ۲۰میلیون تومان دستمزد داشته‌اند، الان حقوق آنها تقریبا ۳۰ تا ۴۰‌درصد کاهش پیدا کرده است.»
او می‌گوید: «صنعت در حوزه ناترازی برق، مظلوم واقع شده و در صورت تداوم وضعیت خاموشی، جبران خسارت میسر نیست و بهتر است کار تولید را رها کنیم!»
لزوم بازنگری در سیاست‌های شهرسازی
با توجه به اثرات منفی بلندمرتبه‌سازی بر دمای هوا و ناترازی برق، نیاز به بازنگری در سیاست‌های شهرسازی بیش از پیش احساس می‌شود. در حالی که توسعه شهری و افزایش تراکم ساخت‌وسازها اجتناب‌ناپذیر است، باید به جنبه‌های زیست‌محیطی و تاثیرات آن بر منابع انرژی نیز توجه کرد.
یکی از راه‌حل‌های پیشنهادی برای کاهش تاثیرات جزیره گرمایی شهری، استفاده از فضای سبز بیشتر در مناطق شهری است. توسعه فضای سبز، ضمن کمک به کاهش دمای هوا، فشار بر شبکه برق را کاهش می‌دهد. علاوه‌بر این، استفاده از تکنولوژی‌های نوین در ساخت‌وساز، مانند مصالح عایق حرارتی و استفاده از پنل‌های خورشیدی برای تامین برق ساختمان‌ها نیز در کاهش مصرف انرژی مؤثر است.
در همین زمینه، مدیریت مصرف برق در ساعات اوج مصرف و افزایش بهره‌وری انرژی در ساختمان‌های بلندمرتبه از طریق استفاده از سیستم‌های هوشمند و تنظیم‌کننده‌های مصرف برق به تعادل بیشتر در شبکه برق منجر می‌شود. این اقدامات می‌توانند به‌طور مستقیم بر کاهش ناترازی برق و جلوگیری از قطعی ناگهانی تاثیرگذار باشند.
توسعه افقی‌سازی و دیدگاه وزیر پیشنهادی دولت چهاردهم
نکته مهم دیگر، تداوم سیاست افقی‌سازی و مسکن یک‌طبقه‌ای با واگذاری زمین به مردم و ارائه تسهیلات بانکی به جای توسعه عمودی‌سازی است که در دولت سیزدهم دنبال شد اما با اتمام زودهنگام عمر دولت به سرانجام نرسید. طبق نظر کارشناسان، احداث مسکن ویلایی، هم سرعت ساخت را افزایش و هم هزینه‌ها را کاهش می‌دهد.
بر این اساس، ساخت خانه‌های ویلایی در طرح نهضت ملی مسکن، کاهش هزینه بین ۲۰ تا ۳۰درصدی را در پی داشته است. به گفته فعالان این حوزه، بلندمرتبه‌سازی، سرعت‌گیر تسریع در تولید مسکن است و چنانچه ساخت‌وساز حیاط‌دار، یک‌طبقه یا کم‌طبقه باشد، سرعت ساخت افزایش می‌یابد. درباره منتقدانی که معتقدند امکان تامین زمین و احداث مسکن ویلایی در شهرها، میسر نیست و این پروژه را شکست‌خورده می‌دانند، اتفاقا فرزانه صادق‌مالواجرد، وزیر پیشنهادی دولت چهاردهم، بهمن‌ماه ۱۴۰۱، زمانی که مسوولیت معاونت شهرسازی و معماری این وزارتخانه را برعهده داشت، اعلام کرده بود طبق مصوبه شورای‌عالی شهرسازی از بین ۱۴۴۲شهر، حدود ۱۲۲۰شهر در ایران، مشمول ساخت مسکن یک‌طبقه و دوطبقه هستند و واگذاری اراضی این شهرها برای ساخت واحدهای مسکونی باید براساس طرح جامع شهر انجام شود.
آینده‌؛ داغ یا سبز؟!
با نگاهی به وضعیت فعلی شهرها و روند توسعه بلندمرتبه‌سازی، اگر اقدامات مناسب برای کاهش تاثیر جزیره گرمایی شهری و مدیریت مصرف انرژی صورت نگیرد، تابستان‌های داغ‌تر و اَبَربحران برق در آینده، دور از انتظار نیست. این وضعیت، نه تنها برای ساکنان شهرها، بلکه برای تولیدات صنعتی، کسب‌وکارها و اقتصاد کشور نیز تبعات جبران‌ناپذیری دارد. از این‌رو، توجه به پیامدهای بلندمرتبه‌سازی بر محیط‌زیست و منابع انرژی، باید از اولویت‌های سیاستگذاری مسکن و شهرسازی در دولت چهاردهم باشد علاوه‌بر هم‌افزایی وزارت راه‌وشهرسازی و شهرداری‌ها، متخصصان حوزه انرژی و محیط‌زیست نیز باید به عنوان اضلاع تاثیرگذار این حوزه برای مقابله با چالش بلندمرتبه‌سازی، افزایش گرما و رشد ناترازی برق همراه شوند تا از بحران‌های مشابه در سال‌های آینده جلوگیری کنند.
ایجاد تعادل بین توسعه شهری و حفاظت از منابع طبیعی، کلید دستیابی به آینده پایدار است. این تعادل نه‌تنها زندگی روزمره مردم را بهبود می‌بخشد، بلکه به تقویت اقتصاد کشور و کاهش وابستگی به منابع انرژی کمک می‌کند. اینکه آینده ما سبز باشد نه داغ، با افقی‌سازی گره خورده نه عمودی‌سازی.