رابطه گاز قطر و ایران؛ همکاری یا رقابت پنهان؟

یعقوب اندایش، امیرحسین منتظر حجت و اسحاق قاسمی* – وجود میدان مشترک گازی پارس‌جنوبی-گنبدشمالی و عضویت مشترک قطر با ایران در مجمع کشورهای صادرکننده گاز به تحلیل رفتار تولیدی گاز قطر اهمیت ویژه‌ای می‌بخشد. اضافه ظرفیت و جایگاه قطر در بازار جهانی گاز این امکان را برای این کشور فراهم می‌کند که تغییراتش (افزایش/‏کاهش) در تولید گاز طبیعی هم‌راستا و متقارن با متغیرهایی چون تولید سایر اعضای مجمع کشورهای صادرکننده گاز، تولید گاز شیل، تقاضای جهانی گاز، قیمت جهانی گاز طبیعی و قیمت جهانی نفت خام نباشد. در این مقاله، رفتار تولیدی گاز قطر با استفاده از داده‌های فصلی2001 تا 2021 و روش خود رگرسیون با وقفه‌های توزیعی (ARDL) مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد هنگام تغییر (افزایش/‏کاهش) در متغیرهای مذکور به‌عنوان اصلی‌ترین متغیرهایی تاثیرگذار در شکل‌گیری تغییرات در عرضه و تقاضای جهانی گاز، رفتار تولیدی گاز قطر در جهت ثبات بازار و در راستای منافعش هم‌جهت و متقارن با متغیرهای مذکور تغییر نمی‌کند و قطر در بازار جهانی گاز رفتاری نزدیک به عربستان در بازار جهانی نفت دارد، همچنین نتایج نشان داد که در بلندمدت بین تولید گاز ایران و قطر رابطه‌ی معناداری وجود دارد به‌طوری که با یک‌درصد افزایش در تولید گاز طبیعی ایران تولید گاز قطر کمتر از یک‌درصد افزایش پیدا می‌کند.
1- اهمیت میدان گازی پارس‌جنوبی/‏گنبد شمالی و عضویت مشترک قطر با ایران در تحلیل رفتار قطر در بازار جهانی گاز چیست؟
وجود میدان مشترک پارس‌جنوبی/‏گنبد شمالی که بزرگ‌ترین میدان گازی جهان است و عضویت مشترک قطر و ایران در مجمع کشورهای صادرکننده گاز (GECF) برای درک موقعیت استراتژیک قطر حیاتی است. ذخایر عظیم و ظرفیت تولیدی قطر که تحت تاثیر این منبع مشترک است، به آن اجازه می‌دهد به‌عنوان بازیگری مهم در بازار جهانی عمل کرده و سطح کُند تولید خود را در پاسخ به پویایی‌های بازار جهانی تنظیم کند.
2- چگونه ظرفیت تولید و موقعیت بازار قطر به آن فرصت‌هایی در بازار جهانی گاز می‌دهد؟
«ظرفیت مازاد» قطر در تولید گاز طبیعی انعطاف‌پذیری لازم را برای افزایش یا کاهش تولید در واکنش به تغییرات متغیرهای کلیدی، از جمله تولید سایر کشورهای صادرکننده گاز (از جمله اعضای GECF)، تولید گاز شیل، تقاضای جهانی گاز طبیعی و قیمت‌های جهانی گاز و نفت خام فراهم می‌کند. این ظرفیت به قطر امکان تاثیرگذاری بر ثبات بازار را می‌دهد، اگرچه مطالعه نشان می‌دهد این کشور به‌طور فعال از این ظرفیت برای تثبیت بازار استفاده نمی‌کند.
3- یافته‌های اصلی پژوهش درباره رفتار تولیدی گاز قطر در واکنش به تغییرات بازار جهانی چه بوده است؟
مطالعه با استفاده از روش ARDL برای دوره ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۱ نشان داد که رفتار تولیدی قطر به‌گونه‌ای تغییر نمی‌کند که منجر به تثبیت بازار جهانی گاز شود. این یافته‌ها نشان می‌دهد که قطر لزوما تولید خود را برای مقابله با نوسانات ناشی از سایر تولیدکنندگان، گاز شیل یا تغییرات تقاضا تنظیم نمی‌کند.
4- رفتار قطر در بازار جهانی گاز از چه نظر مشابه نقش عربستان سعودی در بازار جهانی نفت است؟
پژوهش نشان می‌دهد که رفتار قطر در بازار جهانی گاز از برخی جهات مشابه رفتار عربستان سعودی در بازار جهانی نفت است. هر دو کشور دارای ظرفیت مازاد قابل‌توجهی هستند و پتانسیل تاثیرگذاری بر پویایی بازار را دارند اما یافته‌های مقاله نشان می‌دهد که قطر به‌طور فعال از این ظرفیت برای تثبیت بازار استفاده نمی‌کند. برای مقایسه دقیق‌تر به بررسی عمیق‌تر رفتار خاص عربستان سعودی در بازار نفت نیاز است.
5- چه رابطه بلندمدتی بین تولید گاز ایران و قطر مشاهده شد؟
نتایج تجربی نشان داد که بین تولید گاز ایران و قطر رابطه‌ای بلندمدت وجود دارد. به‌طور خاص، افزایش یک‌درصدی در تولید گاز طبیعی ایران با افزایش کمتر از یک‌درصدی در تولید گاز طبیعی قطر همراه است. این موضوع نشان‌دهنده واکنش مرتبط اما نه کاملا متناسب در سطح تولید آنها در طولانی‌مدت است که احتمالا به دلیل میدان مشترک یا ملاحظات استراتژیک در چارچوب GECF است.
6- مجمع کشورهای صادرکننده گاز (GECF) چیست و اهداف اصلی آن چیست؟
GECF سازمانی است که از نظر هدف کنترل بخش بزرگی از ذخایر گاز جهان شباهتی به اوپک دارد. اهداف اصلی آن شامل افزایش قیمت گاز طبیعی، تقویت موقعیت کشورهای عضو در بازار گاز (مشابه نقش اوپک در نفت) و تبدیل GECF به بازیگر اصلی در بازار جهانی گاز است.
7- این مطالعه چگونه رفتار قطر را در چارچوب مدل‌های کارتل و تاثیر گاز شیل تحلیل می‌کند؟
مطالعه ابتدا رفتار قطر را در چارچوب مدل‌های کارتل و با در نظر گرفتن اهدافی مانند افزایش قیمت و تسلط بر بازار تحلیل می‌کند. سپس این تحلیل را گسترش داده و سایر متغیرهای موثر در عرضه و تقاضای گاز طبیعی، به‌ویژه تهدید ناشی از گاز شیل برای GECF و اعضای آن را بررسی می‌کند. این تحقیق بررسی می‌کند که آیا تغییرات تولید قطر نشان‌دهنده استراتژی مقابله با تاثیر گاز شیل بر سهم بازار و قیمت‌هاست یا خیر.
8- یافته‌های این مطالعه چه تاثیری بر درک پویایی بازار جهانی گاز و نقش بازیگران اصلی مانند قطر دارد؟
یافته‌ها نشان می‌دهد که قطر با وجود ظرفیت تولید قابل‌توجه خود، رفتاری ندارد که به‌طور مداوم به تثبیت بازار جهانی گاز در واکنش به شوک‌های مختلف عرضه و تقاضا منجر شود. تولید این کشور با ایران در بلندمدت مرتبط است اما به‌طور نامتقارن به تغییرات سایر متغیرهای کلیدی بازار مانند تولید سایر اعضای GECF و گاز شیل واکنش نشان می‌دهد. این موضوع پیچیدگی‌های بازار گاز را نشان می‌دهد و حاکی از آن است که بازیگران بزرگ ممکن است منافع خود را بر تثبیت فعال بازار ترجیح دهند، مشابه آنچه در مورد عربستان سعودی در بازار نفت مشاهده شده است.
* این مطلب از مقاله‌ای با عنوان «تحلیل رفتار نامتقارن تولیدی گاز قطر در بازار جهانی گاز» استخراج شده است