راز موفقیت و توسعه اقتصادی هلند فریدون عسکری*

کشور گل لاله و سرزمین آسیاب بادی از معروف‌ترین لقب‌های هلند است. هلند کشوری کوچک با جمعیتی بالغ بر ۱۷/۷ میلیون نفر و مساحت ۵۴۳/۴۱ کیلومترمربع به دومین صادرکننده بزرگ مواد غذایی و محصولات کشاورزی در جهان تبدیل شده است.
داستان توسعه اقتصادی و پیشرفت کشاورزی هلند پر از درس‌هایی است که جهان باید فراگیرد. این کشور تقریبا از تمامی منابع سرزمینی و خاک که برای کشاورزی در مقیاس بزرگ لازم است، محروم است.
ایالات‌متحده آمریکا به عنوان اولین صادرکننده محصولات کشاورزی جهان، بیش از ۲۳۰ برابر هلند زمین کشاورزی دارد، اما هلند دومین صادرکننده محصولات کشاورزی بعد از آمریکا است و در عین حال بزرگ‌ترین صادرکننده گوجه‌فرنگی، سیب‌زمینی و پیاز و دومین صادرکننده سبزیجات در دنیاست.
یک‌سوم تجارت جهانی دانه‌های سبزیجات خوراکی از هلند سرچشمه می‌گیرد. هلند با حدود ۵۲ درصد سهم تولید سالانه گل، بزرگ‌ترین کشور تولیدکننده گل در جهان است. این موفقیت‌ها فقط در ۹۴ کیلومترمربع گلخانه به دست آمده است. در مقایسه باید گفت؛ مساحت شهر تهران ۷۳۰ کیلومترمربع است. راز موفقیت و توسعه هلند استفاده از فناوری‌های برتر و گلخانه‌های پیشرفته کشاورزی است. این فناوری‌ها، برداشت در سطح هکتار (عملکرد در واحد سطح) را به شدت افزایش داده است.
نمونه‌ای از فناوری‌های به کاررفته در هلند با استفاده از حسگرها، در مصرف آب برخی از محصولات زراعی و باغی تا ۹۰ درصد صرفه‌جویی می‌شود.
در هلند ۱۵ نوع گوجه‌فرنگی با ارتفاع ۶ متر پرورش داده می‌شوند که ریشه آنها نه در خاک بلکه در محلول‌های مغذی قرار دارد.
همچنین از اواخر قرن‌ شانزدهم میلادی، زمین‌های پهناور خشک شده از دریا که پلدر نامیده می‌شوند توسط سامانه‌های زهکشی دقیق و حساسی که شامل خاکریزها، کانال‌ها و ایستگاه‌های پمپاژ هستند، حفظ می‌شوند.
بسیاری از اراضی کشاورزی (زراعی و باغی) این کشور، دریا و دریاچه بوده که در چارچوب پروژه‌های مختلف خشک و قابل استفاده شده و به نام پلدر به کشاورزی و به ویژه گل‌کاری اختصاص داده شده است.
هلند به طور کامل استفاده از آفت‌کش‌های شیمیایی را کنار گذاشته و بر مبارزه بیولوژیکی با آفات و بیماری‌های گیاهی، تمرکز و تاکید دارد.
همچنین در عرصه پرورش طیور و از سال ۲۰۰۹، مرغداران و دامداران استفاده از آنتی‌بیوتیک را حدود ۶۰ درصد کاهش داده‌اند.
کشاورزان برای تنظیم دمای گلخانه‌ها از انرژی زمین گرمایی استفاده می‌کنند. کشاورزی هیدروپونیک که در آن محصولات بدون خاک و با استفاده از محلول‌های مغذی رشد می‌کنند، مصرف آب و هزینه‌ها را به شدت کاهش داده است. گفتنی است، هیدروپونیک یا آبکشت روشی در کشاورزی مدرن است که گیاه، به جای خاک در سیالی از محلول‌های غذایی قرار می‌گیرد. این فرآیند به آب کمتری نیاز دارد، کاملا استریل است و بازدهی بیشتری نیز دارد.
راز پیشرفت‌ها، در پژوهش‌ها و تحقیقاتی است که در دانشگاه واخنینگن (به هلندی Wageningen Universiteit) هلند انجام می‌شود. شاید بتوان گفت که این دانشگاه بهترین موسسه تحقیقاتی جهان در زمینه کشاورزی است.
اگر آمریکا سیلیکون‌ولی (Silicon Valley) کالیفرنیا را به عنوان مرکز نوآوریهای فناوری دنیا در اختیار دارد، هلند نیز مرکز تحقیقات کشاورزی غذایی فوود ولی را به کشاورزی جهان معرفی می‌کند.
اگر دانشگاه کالیفرنیا مرکز ثقل سیلیکون‌ولی آمریکاست، دانشگاه واخنینگن نیز مرکز ثقل فوود ولی هلند است. کشاورزی (زراعت و باغبانی) در هلند به گونه‌ای است که فناوری جای خالی خاک را پر می‌کند.
هلند کشوری کوچک است که رتبه دوم صادرات محصولات کشاورزی (زراعی و باغی) و عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده سیب زمینی در جهان را در اختیار دارد، اما چگونه این کشور کوچک کم خاک به چنین جایگاه بالایی دست پیداکرده است؟ همان‌طوری که اشاره شد مساحت ایالات‌متحده آمریکا بیش از ۲۳۰ برابر هلند است یعنی آمریکا بیش از ۰۰۰/۸۳۰/۹ کیلومترمربع وسعت دارد، در حالی که مساحت هلند ۵۴۳/۴۱ کیلومترمربع است و طبعا این پرسش مطرح می‌شود هلند چگونه توانست در یک رقابت جهانی اینگونه به مقامی برتر از دیگر کشورها دست یابد؟
کارشناسان و صاحب‌نظران می‌گویند این جایگاه هلند حاصل ترکیبی کارآمد از همکاری و همفکری میان مراکز علمی شرکت‌های تولیدکننده و کشاورزان است. البته رابطه بلاواسطه و سازماندهی‌شده و عدم دیوان‌سالاری بیمار، موجب شده تا پژوهش‌ها و تحقیقات و نتایج آنها در قفسه‌ها و گنجه‌های موسسات تحقیقاتی و علمی باقی نماند و بلافاصله به دست کشاورزان برسد و چه‌بسا در فرآیند تحقیق، خود کشاورزان به نوعی حضور دارند.
پس از جنگ جهانی دوم، توسعه کشاورزی پایدار همواره در برنامه‌های توسعه (اقتصادی، سیاسی و…) هلند جایگاه ویژه‌ای دارد و عملکرد موفق این کشور می‌تواند الگوی توسعه بسیاری از کشورها باشد.
* کارشناس مسائل بین‌الملل