رانت و ترامپ!

علیرضا مهدیه – دونالد ترامپ نامی است که تا چند سال دیگر در راس اخبار جهان وجود خواهد داشت و فعلا سرتیتر روزنامه‌ها و تصویر اول اصلی‌ترین نشریات دنیاست که حتی اگر نخواهد (که به‌شدت می‌خواهد) یکی از رسانه‌ای‌ترین افراد روزگار به‌شدت متلاطم ما محسوب می‌شود. همین رسانه‌ای بودن و قدرت رسانه باعث شده که سخنرانی‌ها، نوشته‌ها و نیز بررسی و بازبینی نظرات هرچند غلط و ناقص ترامپ، باعث منافع و سودهای کلان در بسیاری از صنایع، کسب‌وکارها و افراد خاص شود.
دونالد ترامپ، به‌عنوان رییس‌جمهور ایالات‌متحده، تاثیرات عجیبی بر سیاست‌های داخلی و خارجی آمریکا، اروپا، چین، روسیه و بسیاری دیگر از کشورها داشته و دارد که می‌تواند منجربه ایجاد رانت‌هایی نیز در سطح جهانی شود که در دنیای به‌ظاهر توسعه‌یافته امروز، چالش کوچکی نیست و البته به سایر چالش‌های ایجادشده ترامپ اضافه خواهد شد.
به چه چیزی رانت می‌گوییم
رانت به معنای بهره‌برداری از منابع به شیوه‌ای است که به‌جای تولید ارزش واقعی، از امتیازها، موقعیت‌ها و روابط، به سود افراد و مجموعه‌های محدود استفاده شود و در همین تعریف به دو نوع تقسیم کلی می‌رسیم که شامل رانت‌ اقتصادی و رانت سیاسی خواهد بود.
رانت اقتصادی به درآمد و منفعتی اطلاق می‌شود که به‌صورت مجزا و فراتر از هزینه‌های تولید کالا یا خدمات به دست می‌آید و این نوع رانت بیشتر به‌دلیل کنترل منابع محدود یا انحصار در بازار پدید می‌آید. به همین دلیل در این بخش تصمیمات اقتصادی ترامپ مانند افزایش تعرفه‌های گمرکی، جنگ تجاری با چین و تنش‌های ژئوپلیتیک با سایر کشورها می‌تواند به‌نفع صنایع خاصی تمام شود و رانت‌های اقتصادی به‌وجود بیاورد که قبل از ترامپ نبوده است.
رانت سیاسی نیز به منافع یا درآمدهایی گفته می‌شود که افراد یا گروه‌ها از طریق نفوذ و قدرت سیاسی خود یا دیگران به دست می‌آورند. این رانت هم بیشتر ناشی از قوانین، مقررات یا تصمیمات سیاسی است که به‌نفع یک گروه خاص تصویب و اجرا می‌شود و در این بخش ترامپ با تاکید بر ملی‌گرایی و سیاست‌های سخت‌گیرانه مهاجرتی، به برخی گروه‌ها و گرایش‌های سیاسی قدرت بیشتری بخشیده و بسیاری از تصمیمات دولت‌های گذشته را لغو کرده که همه اینها می‌تواند منجربه تشکیل رانت‌ها و لابی‌های سیاسی جدید شود.
منهای دو رانت اصلی که خطری جدی برای ایالات‌متحده و نیز شرکای تجاری و حتی دشمنان آمریکا خواهند بود، رانت‌های اجتماعی، رسانه‌ای، فناوری، صنعتی و نظامی نیز به‌وجود می‌آیند و می‌توانند تاثیرات زیادی بگذارند.
رانت‌های اجتماعی که تاثیر گرفته از سیاست‌های اجتماعی، فرهنگی و فکری ترامپ خواهند بود و برخی گروه‌های خاص را تقویت می‌کنند، منجربه آسیب‌رسانی به گروه‌های دیگر فکری و آزادی اندیشه خواهند شد.
رانت‌های رسانه‌ای که طبق رویکرد ترامپ به رسانه‌ها و استفاده از شبکه‌های اجتماعی به شیوه‌ای خاص، ممکن است به برخی رسانه‌ها و پلتفرم‌ها، مزیت‌هایی در جذب مخاطب و تبلیغات بدهد و افراد و رسانه‌های نزدیک به ترامپ را پشتیبانی کند. رانت‌های فناوری که طبق سیاست‌های فناوری و اینترنتی ترامپ، به‌ویژه در مواجهه با غول‌های فناوری، می‌تواند منجربه ایجاد فرصت‌ها و انحصارها برای شرکت‌های خاص شود و عملا رانت بسازد. رانت‌های صنعتی که با توجه به نگاه ترامپ به محیط‌زیست، انرژی و نفت، ایجاد می‌شوند و به صنایع همفکر ترامپ خدمت خواهند کرد. همچنین رانت‌های نظامی که طی تغییر در سیاست‌های دفاعی و نظامی آمریکا، به‌ویژه در اروپا و خاورمیانه، می‌تواند به‌نفع برخی شرکت‌های اسلحه‌سازی و پیمانکاران خاص نظامی، رانت تقسیم کند.
برای همه موارد و رانت‌های فوق که به‌صورت بالقوه وجود دارند می‌شود مثال‌ها و تحلیل‌های زیادی داشت و شاید اقتصاد رسانه‌ای که در ادامه هر پست ترامپ و نزدیکانش، بازارهای مختلف دگرگون می‌شوند، یکی از کم‌رانت‌ترین مثال‌های قابل ارائه باشد. قابل‌توجه است که شرایط رانت در کشورهای دشمن آمریکا نیز می‌تواند تغییر کند و ترس از تصمیمات و دیدگاه‌های فردی چون ترامپ، بتواند همه‌چیز را به هم بريزد و محدودیت‌ها را بیشتر کند و فشار تحریم‌ها، مولد افزایش رانت، رشد الیگارشی و لطمات بیشتر اجتماعی و حتی انسانی باشد.
به‌طور کلی، سیاست‌ها و مواضع دونالد ترامپ در سطح داخلی و بین‌المللی می‌تواند تاثیرات متعددی بر فرصت‌ها و تهدیدهای اقتصادی و سیاسی جهانیان داشته باشد و پتانسیل این را دارد که به شکل‌گیری رانت‌های مختلفی در دنیا منجر شود و اول آمریکا و دوم جهان را درنوردد.
رانت به‌صورت کلی می‌تواند به عدم کارایی در اقتصاد منجر شود و در بلندمدت باعث کاهش رشد و پیشرفت‌های اقتصادی، اجتماعی، صنعتی و توسعه پایدار شود و به همین دلایل است که شاید دونالد ترامپ بیشتر از اینکه به آمریکا خدمت کند به آن لطمه بزند و حتی در دنیای مدرن هم لیبرالیسم، دموکراسی و توسعه را محدود کند!