رانده‌شدگان

مهدیه بهارمست- شیوع کووید۱۹ در ایران آسیب‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بسیاری را در بین اقشار جامعه ایجاد کرده است. یکی از عیان‌ترین آسیب‌ها در حوزه اجتماعی و پررنگ‌ترین آن محدود به سوءمصرف‌کنندگان مواد مخدر می‌شود. حال اگر در این روزها کمی با دقت بیشتری به گوشه و کنار خیابان‌های تهران نگاه بیندازیم. فردی را در حال مصرف مواد مخدر می‌بینیم. طبق آمارهای رسمی تعداد مصرف‌کنندگان موادمخدر روزانه در ایران در حال افزایش است. اخیرا عضو شورای اسلامی مشهد گفته اگر امروز می‌گویند معتاد مجرم نیست دلیل نمی‌شود معتادان به راحتی در معرض دید عموم و مکان‌های عمومی مواد مخدر مصرف کنند. اما دلیل نمایان‌تر شدن این صحنه‌ها چیست.
همزمان با ظهور کرونا در ایران بسیاری از سوءمصرف‌کننده‌‌ها از گرمخانه‌های زیر نظر ماده ۱۶ آواره و راهی پارک‌های جنوب شهر شدند. در این رابطه دبیرکل ستاد مبارزه با موادمخدر گفته که با نظر کمیته درمان قرار شد در اسفندماه، معتادان جدید به مراکز بازپروری اضافه نشوند زیرا ممکن بود ناقل کرونا باشند، این تصمیم بنابر شرایط موجود گرفته شد. اگر این اتفاق روی نمی‌داد چه بسا با حجم بالای ابتلا و مرگ و میر در مراکز بازپروری روبه‌رو بودیم. ولی کسی به این فکر نکرد که بسیاری از این افراد در این بحران چه می‌کنند.
بسیاری از این سوءمصرف‌کنندگان همراه با فرزندانشان راهی خیابان شدند و در همین حین بسیاری از سودجویان زمانی فرد مصرف‌کننده در حال خودش نیست کودک را از آنها می‌دزدند و در فضای مجازی با قیمت‌های پایین به فروش می‌گذارند.
البته مدیرکل دفتر پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور گفته از زمان اجرای طرح ساماندهی معتادان متجاهر در ۱۵ استان پس از شیوع کرونا تاکنون ۱۱ هزار و ۲۱۷ معتاد دستگیر شده‌اند. ۷۸۳۴ نفر در مراکز بهزیستی پذیرش شدند و تست کرونای ۱۱۶ نفر از آنان مثبت بوده است.
همچنین بر اساس آخرین آمار ستاد مبارزه با مواد مخدر، اکنون دو میلیون و ۸۰۸ هزار مصرف‌کننده مواد مخدر در کشور وجود دارند که بالاترین مصرف مواد مخدر با بیش از ۶۶ درصد مربوط به تریاک است. اما با گران شدن ۵۰ درصدی مواد مخدر و ارزان‌تر شدن شیشه تمام مصرف‌کنندگان مواد سنتی به صنعتی روی آوردند که خود معضل بزرگی است، زیرا عوارض مصرف شیشه غیرقابل جبران و تکان‌دهنده است.
در همن راستا دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر گیلان با بیان اینکه دسترسی مردم به مواد مخدر نسبت به سال ۹۳ آسان تر و سریع تر شده است، گفته هر فردی که اراده کند می تواند ظرف مدت نیم‌ساعت مواد تهیه کند و گیلان به صورت مشترک با فارس رتبه دوم دسترسی بعد از تهران را دارد! وی گرایش به مصرف مواد صنعتی را بیشتر از مواد دخانی مخدر دانست. مصرف تریاک ۲۵ درصد کاهش داشته، اما مصرف شیشه ۴۰۰ درصد افزایش نشان می دهد.
زنانی که رها شدند
در همین رابطه لیلا ارشد، موسس خیریه خانه‌خورشید و فعال حقوق زنان به «جهان‌صنعت» می‌گوید: از ابتدای بحران کرونا همچنان اعضای گروه گشت خانه خورشید هر روز با پیگیری بیشتری برای آموزش، ارجاع، مشاوره و اهدای وسایل بهداشتی در پارک‌ها حضور می‌یابند. اما اخیرا به دلیل اینکه بسیاری از مراکز نگهداری، به خصوص مراکزی که زیر نظر ماده ۱۶ کار می‌کردند معتادانی که در آنجا حضور داشتند را رها کردند، شاهد افزایش روزافزون این گونه افراد در پارک‌ها هستیم. با شیوع کرونا در ایران مشکلات سوءمصرف‌کنندگان بسیار زیادتر از قبل شده است. برخی از پارک‌ها آب و درب توالت‌ها را می‌بندند تا معتادان از آن استفاده نکنند در این شرایط آن‌ها به حاشیه خیابان و بزرگ راه‌ها پناه می‌برند. امکانات در مکان‌ها عمومی بسیار محدود و وضعیت بهداشت توالت‌های پارک‌ها اسفناک است. شرایط برای سوءمصرف‌کننده‌ها سخت بود، حال با ظهور چنین بحرانی سخت‌تر هم شده است. البته تاکید من بر زنان سوءمصرف‌کننده است زیرا مشکلات آنها بسیار وخیم‌تر و آسیب‌های بیشتری را تجربه می‌کنند اما مردان سوءمصرف‌کننده هم وضعیتی مشابه زنان دارند.وی افزود: متاسفانه به دلیل بحران کرونا بسیاری از گرمخانه‌ها پذیرای سوءمصرف کنندها نیستند. البته خود معتادان هم تمایلی به رفتن گرمخانه‌ها ندارند. به تازگی هم قیمت مواد مخدر بسیار گران‌تر از قبل شده است. بسیاری از زنانی که قطع سوءمصرف کرده بودند و دارای شغلی با درآمد حداقل بودند هم آن کار را از دست دادند و مجددا به مواد روی آوردند. این زنان در تالارهای عروسی و عزا کار می‌کردند. حال تمام این مراسم‌ قطع شده است. زنانی که در آپارتمان‌ها پله می‌شستند برخی اوقات می‌توانستند به عنوان کارگر در خانه‌ها کار کنند. تمام آنها به خاطر ترس از انتقال ویروس کرونا بیکار شدند. همچنین زنان بسیاری در مترو دستفروشی می‌کردند و در واقعیت اینها درآمد روزانه داشتند. شرایط برای زنان بی‌سرپناه بسیار سخت‌تر از قبل شده است. متاسفانه دولت حمایتی از این افراد نمی‌کند. حتی همسران و شرکای جنسی آنها هم که معمولا کار پیک‌موتوری یا دستفروشی انجام می‌دادند بیکار شدند. حال با از دست دادن تمام این موارد شرایط‌شان دشوارتر می‌شود. برخی از این زنان دیگر قادر به نگهداری فرزندان‌شان نیستند.
فرزندانی که فروخته می‌شوند!
ارشد در خصوص فرزندان زنانی که در پارک‌ها به سر می‌برند، گفت: تعدادی از زنانی که رها شدند، فرزند داشتند. برخی افراد سودجو به بهانه اینکه کودک را تحویل بهزیستی می‌دهند از مادر می‌گرفتند و می‌فروختند، گاه با پدر وارد مذاکره می‌شدند. خبری که اخیرا در خصوص فروش کودک رسانه‌ای شد، عکس یکی از همان بچه‌هایی که در پارک کنار مادرش دیده بودیم را در پیج‌های مختلف اینستاگرام دیدیم. اعضای گشت سیار پدر و مادران را تشویق می‌کردند که فرزندانشان را به سازمان بهزیستی بسپارندکه متاسفانه باخبر شدیم آن کودک را در ازای مبلغی ناچیز فروخته است. حال نمی‌دانیم
کودک کجاست.ارشد در خصوص گرمخانه‌ها گفت: پروتکل‌های گرمخانه‌ها متفاوت است. بعضا با سازمان بهزیستی یا شهرداری قرارداد دارند. بیشتر کمک‌های موسسه بهداشتی، درمانی، حرفه‌آموزی و کمک برای تهیه مسکن به زنانی است که قطع سوءمصرف کرده‌اند تا آسیب‌های اجتماعی کمتری به آنها وارد شود. گرچه مواد شوینده و ماسکی که در اختیار افراد حاضر در پارک‌ها قرار می‌دهیم استفاده نمی‌کنند. حتی در بعضی مواقع آنها را می‌فروشند.
افراد معتادی که در پارک‌ها به سر می‌برند پروتکل‌های بهداشتی و فاصله اجتماعی را رعایت نمی‌کنند. گرچه موسسه ما هم امکانات زیادی ندارد زیرا از زمان شیوع بحران کرونا تعداد سوءمصرف‌کنندگان رها در پارک‌ها بسیار افزایش یافته است. متاسفانه آمار دقیقی از این قبیل افراد وجود ندارد. تنها کاری که از دست ما برآمد، کمک به تعداد کمی از خانوارها بود. وی در خصوص درآمد زنان رهاشده در پارک‌ها گفت: معمولا با فروش مواد مخدر و واسطه‌گری هزینه مواد خود را درمی‌آورند. بسیاری از معتادان مواد را دسته‌جمعی مصرف می‌کنند. قطعا زنی که در پارک با شرایط نامناسب زندگی می‌کند مورد خشونت و تجاوز قرار می‌گیرد. یکی از راه‌های درآمد این زنان تن‌فروشی است.
نگرانی از مصرف بیش از اندازه شیشه
موسس خانه خورشید در خصوص نگرانی‌های عمومی درباره تغییر مصرف سنتی به صنعتی گفت: این روزها خبر از گرانی مواد مخدر به گوش می‌رسد ولی متاسفانه قیمت مواد شیشه تغییر زیادی نکرده است. نگرانی ما از این باب است که مصرف شیشه مشکلات بیشتری را برای مصرف‌کننده در پی دارد. به همین دلیل افرادی که در پارک سکونت دارند، هرویین و شیشه مصرف می‌کنند. بعضا افراد دو مصرفه شدند و این فاجعه است. مواد سنتی بسیار گران شده و همگان به مواد صنعتی روی آورده‌اند.
هیچ گرمخانه‌ای تعطیل نبوده
در همین رابطه الهام فخاری، عضو شورای شهر تهران می‌گوید: گرمخانه‌ها فردی را نگه نمی‌دارند که به خاطر کرونا او را رها کنند. کارکرد گرمخانه‌ها پناهگاهی برای تمام افراد است. در ابتدای شیوع کرونا مراکز متجاهر معتادان ماده ۱۶، عده‌ای را رها کردند که از کمیته کشوری مبارزه با کرونا دستور این عمل را داشتند و ربطی به شهرداری ندارد. ماده ۱۶ زیر نظر بهزیستی و وزارت کشور است. منتها در خصوص گرمخانه‌ها بنده دائما در حال سرکشی هستم. خوشبختانه تاکنون چنین دستورالعملی شفاهی و کتبی به ما ابلاغ نشده است. تلاش همه ما بر این بوده که در اوج بحران کرونا هم گرمخانه‌ها باز بماند. همچنین تمام مراکز هم مجهز به وسایل بهداشتی هستند.
فخاری افزود: در حال حاضر هم در تمام گرمخانه‌ها پذیرش وجود دارد. گرچه اقشار مختلفی در این گرمخانه‌ها وجود دارند. اما در همان اوایل شیوع کرونا خود افراد علاقه‌ای به بیرون رفتن از گرماخانه نداشتند مگر افرادی که درگیر اعتیاد بودند و تنها برای مصرف خارج می‌شدند و شب مجددا برمی‌گشتند. البته افرادی که دارای سوءمصرف مواد مخدر هستند خود کمتر در گرمخانه‌ها حضور می‌یابند.
مگر اینکه هوا به شدت سرد باشد ولی اصولا ترجیح می‌دهند در مکانی باشند که دسترسی به مواد مخدر داشته باشند. اتاق پدر و فرزند یا مادر و فرزند با ضوابط خاص تنظیم شده و در اختیار افراد قرار می‌گیرد. همچنین وجود چرخه مددکاری در گرمخانه‌ها باعث شده که افراد به فضای ایمن‌تری سوق داده شوند.
وی در ادامه گفت: گرمخانه‌های تحت نظر شهرداری از نظر قانونی افراد را مجبور به حضور نمی‌کنند اما ماده ۱۶ افراد را ملزم می‌کند سه ماه در مرکز بمانند یا اگر تشخیص دهند فرد ترک نکرده این مدت تمدید می‌شود.
تاکنون هیچ گرمخانه‌ای تعطیل نشده است. فقط چند روز پیش گرماخانه منطقه ۸ با مشکلات ساختمانی روبه‌رو شد که ظرفیت محدودی هم دارند. تمام مددجویان را به مناطق دیگر منتقل کردند و چند روز دیگر هم مجددا باز خواهد شد. حضور مددجویان در گرمخانه‌های شهرداری کاملا اختیاری است.