راه‌های مشارکت مردم در تامین‌ مالی بنگاه‌ها در بازار سرمایه

مدیر نظارت بر بازار اولیه سازمان بورس و اوراق بهادار که در پنجمین پیش‌نشست دهمین همایش مالی اسلامی صحبت می‌کرد، روش‌های تامین مالی از طریق بازار سرمایه را تشریح کرد. وحید روشن‌قلب، در این نشست با اشاره به روش‌های تامین مالی از طریق بازار سرمایه توضیح داد: تامین مالی از طریق بازار سرمایه با استفاده از ابزارهای سرمایه‌ای و ابزارهای بدهی یا سایر روش‌ها صورت می‌گیرد. «پذیرش و عرضه سهام در بورس‌ها»، «پذیره‌نویسی و تاسیس شرکت سهامی عام»، «افزایش سرمایه در شرکت‌های ثبت شده نزد سازمان» از جمله روش‌های تامین مالی با استفاده از ابزارهای سرمایه است. بقیه با استفاده از صندوق‌های سرمایه‌گذاری تامین ‌مالی می‌شوند. مدیر نظارت بر بازار اولیه سازمان بورس و اوراق بهادار گفت: یکی از راهکارها برای تامین مالی پروژه‌ها، «پذیره‌نویسی سهام شرکت سهامی عام پروژه» است. پروژه‌های در دست اجرا، توجیه‌پذیر و سودآور شرکت‌ها که مجوزهای لازم را از نهادهای ذی‌ربط دارند می‌توانند به ارزش کارشناسی به‌عنوان آورده غیرنقد موسسان در شرکت پروژه در نظر گرفته شوند و با عرضه درصدی از سهام این شرکت به عموم در فرآیند تاسیس شرکت سهامی عام یا افزایش سرمایه از محل سلب، مبالغ مورد نیاز برای تکمیل پروژه تامین خواهد شد.
مزایای شرکت‌های سهامی عام پروژه
روشن‌قلب با اشاره به سه مزیت شرکت‌های سهامی عام پروژه گفت: از جمله مزایای آن «تسهیل تامین مالی پروژه‌های میان‌مدت و بلندمدت از طریق سرمایه‌گذاری مستقیم آحاد مردم در پروژه‌های منتخب و استفاده از سرمایه‌های خرد در تکمیل پروژه‌های عظیم»، «امکان انتفاع پذیره‌نویسان (سهامداران خرد) از ارزش‌افزوده ناشی از تکمیل پروژه» و «نظارت عموم مردم در تکمیل پروژه‌ها با افشا عمومی اطلاعات شرکت پروژه» است. او به الزامات دستورالعمل نحوه صدور مجوز عرضه عمومی شرکت پروژه (سهامی عام) اشاره کرد و گفت: حداقل سرمایه شرکت پروژه ۵‌هزار میلیارد ریال (موسسان باید اقلا نصف سرمایه شرکت را تعهد کنند) باشد. آورده غیرنقد موسسان باید شامل پروژه یا پروژه‌های انتقالی در زنجیره تولید و اجزای آن یا سهام شرکتی که برای اجرای پروژه تاسیس شده است و برای موضوع فعالیت اصلی شرکت باشد. ارزیابی دارایی باید توسط هیات کارشناسان رسمی دادگستری صورت گیرد.
درصد تکمیل پروژه نباید کمتر از ۲۰‌درصد باشد و حداکثر ظرف پنج سال به بهره‌برداری برسد. موسسان باید در طرح کسب‌و‌کار ارائه شده تاییدیه متولیان امر مبنی بر امکان اجرایی شدن پروژه با توجه به مفروضات ارائه شده در طرح کسب‌و‌کار و مجوزهای قانونی مورد نیاز را اخذ کنند. موسسان باید نسبت به معرفی یک شخص حقوقی معتبر به عنوان متعهد خرید حائز شرایط اقدام کنند.
روند تامین مالی شرکت‌های سهامی عام پروژه
مدیر نظارت بر بازار اولیه سازمان بورس و اوراق بهادار درباره روند تامین مالی شرکت‌های سهامی عام پروژه گفت: اولین مجوز پذیره‌نویسی عمومی سهام براساس دستورالعمل نحوه صدور مجوز عرضه عمومی شرکت پروژه (سهامی عام) در تاریخ 12/‏06/‏1402 و به مبلغ ۲۰‌هزار میلیارد ریال برای شرکت گسترش سوخت سبز زاگرس جهت انجام افزایش سرمایه از محل آورده نقدی با سلب حق‌تقدم از سهامداران فعلی صادر شد. پذیره‌نویسی سهام جدید شرکت فوق در بورس اوراق بهادار تهران در تاریخ 08/‏07/‏1402 آغاز و در دو روز به اتمام رسید. ۵۰/‏۵درصد از سهام پذیره‌نویسی شده توسط ۹۰‌هزار نفر سهامدار حقیقی و مابقی توسط ۲۵۳سهامدار حقوقی خریداری شده است. مرحله دوم افزایش سرمایه شرکت سوخت سبز زاگرس به مبلغ ۱۶‌هزار میلیارد ریال در سال ۱۴۰۳ انجام شد.
افزایش سرمایه از محل سلب حق‌تقدم از سهامداران فعلی
روشن‌قلب با اشاره به این روش تامین مالی از طریق افزایش سرمایه از محل سلب حق‌تقدم از سهامداران فعلی اعلام کرد: در این روش مطابق با ضوابط مقرر در قانون تجارت (مواد ۱۶۰ تا ۱۶۸ اصلاحیه قانون تجارت) سهام جدید از طریق پذیره‌نویسی عمومی به عموم سرمایه‌گذاران واگذار و امکان تامین نقدینگی توسط سرمایه‌گذاران جدید فراهم می‌شود. طبق ماده ۱۶۰اصلاحیه قانون تجارت، شرکت می‌تواند عواید حاصله از اضافه ارزش سهم فروخته شده را به اندوخته منتقل کرده یا نقدی بین صاحبان سهام سابق تقسیم کند یا در ازای آن سهام جدید به صاحبان سهام سابق بدهد.
مزایای افزایش سرمایه از محل سلب حق‌تقدم از سهامداران فعلی
روشن‌قلب مزایای تامین مالی از طریق افزایش سرمایه از محل سلب حق‌تقدم از سهامداران فعلی را برشمرد و گفت: ورود منابع جدید به شرکت توسط سرمایه‌گذاران جدید، افزایش سهام شناور شرکت، کاهش فرآیند زمانی افزایش سرمایه (نسبت به افزایش سرمایه از محل آورده نقدی و مطالبات سهامداران)، معافیت مالیاتی، مطابق ماده ۱۵ قانون تامین مالی تولید و زیرساخت‌ها- شرکت‌های پذیرفته شده در بورس تهران یا فرابورس ایران که نسبت به افزایش سرمایه از طریق صرف سهام با سلب حق‌تقدم و عرضه عمومی اقدام کنند، در صورت تسلیم مستندات مربوط به ثبت افزایش سرمایه به مرجع ثبت شرکت‌ها تا حداکثر چهار ماه پس از پایان سال مالی و ارائه گواهی ثبت افزایش سرمایه به اداره امور مالیاتی مربوط حداکثر تا سه ماه پس از انقضای مهلت تسلیم اظهارنامه به میزان افزایش سرمایه ثبت شده از سود مالی قبل آنها، مشمول مالیات به نرخ صفر می‌شوند.
اوراق وکالت چیست؟
مدیر نظارت بر بازار اولیه سازمان بورس و اوراق بهادار در ادامه صحبت‌های خود تاکید کرد: اوراق بهادار با نام قابل نقل و انتقالی است که نشان‌دهنده مالکیت مشاع دارنده آن در دارایی‌ها، کالاها، خدمات، پروژه معین یا حقوق و منافع ناشی از انجام فعالیت‌های اقتصادی مشخص است و بر مبنای قرارداد وکالت منتشر می‌شود.
روشن‌قلب گفت: قرارداد وکالت، قراردادی است که به سبب آن یکی از طرفین، دیگری را برای انجام امری نایب خود قرار می‌دهد و موضوع وکالت نیز انجام فعالیت‌های اقتصادی مبتنی بر معاملات موضوع عقود اسلامی در چارچوب قوانین و مقررات کشور با هدف کسب سود از طریق اقداماتی از قبیل خرید، فروش، اجاره، ساخت یا ایجاد دارایی/‏کالا/‏خدمات و انعقاد قراردادهای مربوطه از محل منابع ناشی از انتشار اوراق وکالت است.
وی با اشاره به شرایط موضوع وکالت گفت: موضوع وکالت باید نیابت‌پذیر باشد، در شرع و قانون منع نشده باشد، معلوم و معین باشد و هیچگونه محدودیت یا منع قانونی، قراردادی و قضایی برای انجام موضوع وکالت وجود نداشته باشد.
شرایط اوراق وکالت
روشن‌قلب با بیان اینکه همه هزینه‌های مربوط به انتشار اوراق وکالت بر عهده بانی است، گفت: بانی به عنوان وکیل می‌تواند از محل سود ناشی از انجام موضوع وکالت، نسبت به محاسبه و دریافت حق‌الوکاله به یکی از روش‌های «کارمزد ثابت (برحسب درصد مشخصی از مبلغ اسمی اوراق منتشر شده یا مبلغ معین)»، «کارمزد عملکرد ثابت (بر حسب درصدی از مازاد سود محقق شده نسبت به سود علی‌الحساب)، «کارمزد عملکرد پلکانی (بر حسب تعریف چندپله با درصد متفاوت در حد فاصل نرخ سود علی‌الحساب و نرخ سود محقق شده)»، «ترکیبی از کارمزد ثابت و کارمزد عملکرد» اقدام کند.
تامین مالی منابع مالی خرد شرکت‌ها
مدیر نظارت بر بازار اولیه سازمان بورس و اوراق بهادار گفت: اصلاحات لازم در دستورالعمل انتشار اوراق مرابحه جهت تامین مالی اوراق کوچک و کوتاه‌مدت (تا سقف ۲۰۰۰میلیارد ریال) و با سررسید کوتاه‌مدت (حداکثر ۱۸ماه) از طریق عرضه خصوصی در جلسه مورخ 28/‏05/‏1403 هیات‌مدیره سازمان به تصویب رسید. با انجام این اصلاحات امکان استفاده از ضمانت‌نامه صادر شده بانک‌ها و صندوق‌های پژوهش و فناوری برای ضمانت اوراق فراهم شده است. در صورت وجود رتبه اعتباری مناسب، امکان استفاده از یک سهم به جای پرتفوی سهام برای تضمین اوراق فراهم شده است. در عرضه خصوصی اوراق، در صورت موافقت خریداران امکان انتشار اوراق بدون متعهد خرید، بازارگردان و ضامن فراهم شده است.
تامین مالی از طریق دستورالعمل تامین مالی جمعی
روشن‌قلب با بیان اینکه تامین مالی جمعی روشی است که در آن سرمایه مورد نیاز برای تامین مالی یک کسب‌و‌کار از پس‌اندازهای خرد گردآوری می‌شود، گفت: این مشارکت جمعی از طریق سکوهای عاملان دارای مجوز تامین مالی جمعی انجام می‌پذیرد که متقاضی تامین مالی جمعی مشروط است، شخص حقوقی باشد، دعاوی دارای اثر بااهمیت حقوقی یا کیفری علیه شرکت/‏ موسسه و اعضای هیات‌مدیره یا مدیرعامل/‏ رییس شرکت/‏ موسسه متقاضی وجود نداشته باشد، اعضای حقیقی هیات‌مدیره و مدیرعامل شرکت/‏ موسسه متقاضی باید گواهی عدم سوءپیشینه ارائه دهند که از زمان صدور آن بیش از یک ماه نگذشته باشد و همچنین سایر شرایط به تشخیص کارگروه ارزیابی مربوط است.
او ادامه داد: دستگاه‌های اجرایی موضوع ماده ۵ قانون مدیریت خدمات کشوری، بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری، نهادهای مالی دارای مجوز از سازمان و شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و بازار اول و دوم فرابورس و شرکت‌های درج شده در بازار پایه فرابورس مجاز به تامین منابع از طریق سکوهای تامین مالی جمعی نیستند.
مراحل تامین مالی جمعی
روشن‌قلب به مراحل و الزامات مراحل تامین مالی جمعی اشاره کرد و گفت: لازم است «ارزیابی اولیه متقاضی و طرح توسط عامل یا ناظر فنی/‏ مالی»، «عقد قرارداد با متقاضی و دریافت مستندات و اطلاعات او توسط عامل»، «دریافت نماد اختصاصی از فرابورس»، «انتشار فراخوان تامین در سکو»، «اعلام فراخوان جمع‌آوری وجوه» و «حداکثر مبلغ تامین مالی ۵۰۰‌میلیارد ریال» باشد. الزامات مرتبط و فهرست سکوهای تامین مالی دارای مجوز در سایت شرکت فرابورس ایران به نشانی
https:/‏/‏www.ifb.ir/‏Finstars/‏CrowdFunding.aspx در دسترس است.