راه فرار ترامپ برای پوتین

محمدرضا ستاری – «ولادیمیر بس کن. هر هفته 5‌هزار سرباز کشته می‌شوند. اجازه بدهید به صلح برسیم» این صحبت‌های دونالد ترامپ رییس‌جمهور آمریکا خطاب به ولادیمیر پوتین رییس‌جمهور روسیه است. وقتی که همزمان با گمانه‌زنی‌ها و شایعات درخصوص احتمال یک آتش‌بس میان مسکو و کی‌یف، نیروهای روسی در حملات فراگیر پهپادی و موشکی به پایتخت اوکراین که گفته می‌شود سنگین‌ترین نوع حملات از ژوئیه سال گذشته بوده، تا لحظه تنظیم این گزارش ده‌ها کشته و مجروح به جای گذاشته‌اند.
در همین رابطه بود که ترامپ در پیامی که در شبکه اجتماعی خودش به نام تروث سوشیال منتشر کرده به صراحت گفت که از این حملات ناراحت بوده و از پوتین خواستار پایان دادن به درگیری‌ها شد. در این میان البته ترامپ چهارشنبه گذشته نیز به شدت از ولودیمیر زلنسکی رییس‌جمهور اوکراین انتقاد کرده بود. او در تازه‌ترین حملات لفظی خودش خطاب به زلنسکی گفت که مخالفت وی درخصوص به رسمیت شناخته شدن الحاق کریمه به خاک روسیه باعث تداوم جنگ شده است.
لازم به ذکر است شبه‌جزیره کریمه در سال 2014 و از طریق یک همه‌پرسی از طرف روسیه به خاک این کشور ضمیمه شد؛ امری که سرآغاز تنش‌ها میان غرب و روسیه شد و در نهایت تحریم‌هایی را علیه مسکو به دنبال داشت. در همین رابطه و در حالی که طبق چهار شرط پوتین برای شروع مذاکرات صلح، صحبتی از کریمه به میان نیامده و روس‌ها 20‌درصد از خاک تصرف شده اوکراین را به عنوان بخشی از امتیاز خود در پای میز مذاکره به عنوان پیش شرط مطرح کرده‌اند، زلنسکی و حامیان اروپایی او به شدت با به رسمیت شناخته شدن این موضوع مخالف بوده و آن را نوعی خط قرمز عنوان می‌کنند.
اکنون در چنین شرایطی و در حالی که گره جنگ اوکراین بیش از هر زمان دیگری با گره کور مواجه شده، ناگهان دولت ترامپ عنوان کرده که اوکراین، الحاق کریمه به روسیه را به رسمیت بشناسد چرا که این شبه‌جزیره راهبردی از مدت‌ها پیش برای کی‌یف از دست رفته است! ترامپ حتی پا را فراتر گذاشته و گفته که روس‌ها برای پایان دادن به جنگ، امتیاز بزرگی داده‌اند زیرا از تصرف کامل اوکراین منصرف شده‌اند.
طبق گزارشی که در این خصوص خبرگزاری یورونیوز منتشر کرده، ترامپ در سخنان شامگاه پنجشنبه خود که با حضور یوناس گار اشتوره نخست‌وزیر نروژ بیان شد، گفته که باور دارد روسیه و اوکراین خواهان صلح هستند اما اگر تا زمان مقرر شده توافقی حاصل نشود، موضع واشنگتن ممکن است به ‌شدت تغییر کند.
استراتژی ترامپ چیست؟
از زمان روی کار آمدن ترامپ و تغییر مواضع ایالات‌متحده در قبال جنگ اوکراین، بسیاری از کارشناسان نظرات متفاوتی را بیان کرده‌اند که هر یک از آنها منطق خاص خود را دارد اما اگر بخواهیم رویکرد ترامپ را از لحاظ منطق ژئوپلیتیکی بررسی کنیم، آنگاه شاید تا حدود زیادی بتوان نامعادله‌ای که ایالات‌متحده در قبال یکی از مهم‌ترین مناقشات قرن بیست‌ویکم در پیش گرفته را حل کرد.
برخی گزارش‌های غیر رسمی حاکی از آن است که آمریکا به اوکراین فشار وارد کرده تا از مناطق ارضی تصرف شده توسط روسیه چشم‌پوشی کند؛ امری که رهبران اروپایی را به شدت خشمگین کرده است زیرا اکثر آنها معتقدند چنین امتیازی به پوتین در واقع چراغ سبزی به وی برای زیاده‌خواهی‌های ژئوپلیتیکی بعدی در قاره اروپا خواهد بود. در واقع از همان ابتدای شروع جنگ، تمام تلاش غربی‌ها بر این بود که به هر صورت ممکن از پیروزی پوتین در جنگ جلوگیری کنند اما حالا با روی کار آمدن ترامپ و رویکردی که وی در مذاکره دو جانبه با روسیه، همزمان با حذف اروپا و اوکراین از گفت‌وگوها در پیش گرفته، برخی ناظران معتقدند که وی اوکراین و متحدان اروپایی را به پوتین فروخته و در حال یک معامله خطرناک با کرملین است.
در همین رابطه برای رمزگشایی از استراتژی ترامپ توجه به چند نکته ضروری است؛ نخست درخصوص اوکراین موضوع مهم این است که این کشور به تنهایی قادر به مقابله و مقاومت در برابر روسیه نیست و به محض قطع شدن کمک‌های غرب، ناچار به زانو زدن در برابر مسکو خواهد بود. در نتیجه زلنسکی اکنون در موضعی قرار گرفته که به صورت طبیعی توان چندانی برای اثرگذاری در بازی قدرت‌های بزرگ ندارد.
در طرف دیگر ماجرا نیز روسیه قرار دارد که تا به اینجای کار سه سال است در جنگ اوکراین درگیر شده و تاکنون توانایی پیشرفت بیشتری از 20‌درصد خاک تصرف شده در شرق اوکراین را ندارد. در نتیجه می‌توان گفت پوتین نیز به نوعی دیگر در چاله جنگ قرار داشته و تمایل دارد به بهترین وضع ممکن از آن خارج شود. در این میان بهترین گزینه برای پوتین، موضوع اراضی تصرف شده از خاک اوکراین است چراکه این تنها گزینه‌ای است که می‌تواند بابت تبعات جنگ سه ساله به مردم کشورش بفروشد. از این‌رو در شرایطی که واقعیت نشان می‌دهد ماشین جنگی روسیه در اوکراین متوقف شده و کی‌یف باوجود تمامی پیامدهای جنگ، از زیر سایه بلند مسکو خارج شده، پیشنهاد ترامپ به کرملین بهترین زمان برای پوتین جهت برون‌رفت از بن‌بست جنگ است.
در سوی دیگر ماجرا اروپایی قرار دارد که به ظاهر ترامپ تاکنون به آنها پشت کرده است. همانطور که عنوان شد، اوکراین بدون کمک غرب توان ایستادگی چندانی در برابر روسیه ندارد. در نتیجه ترامپ در ابتدای کار، مهره طلایی خود را برای کیش کردن اروپایی‌ها به کار برد؛ اینکه دلیلی ندارد آمریکا هزینه‌های جنگ را برعهده بگیرد تا اروپایی‌ها به همراه زلنسکی با روسیه بجنگند. در واقع ترامپ از یک منظر دست روی نقطه حساسی گذاشته؛ اینکه کمک‌های آمریکا به اوکراین به خصوص کمک‌های مالی به صورت مستقیم در زمان بایدن انجام می‌شده اما بخش اعظم حمایت‌های اقتصادی اروپایی‌ها از سود دارایی‌ها بلوکه شده روسیه (300‌میلیارد دلار دارایی بلوکه شده) و همچنین در قالب وام به کی‌یف پرداخت شده است. در نتیجه حالا که اروپا هم از لحاظ اقتصادی و هم از منظر ژئوپلیتیکی در بدترین وضعیت خود قرار دارد، بهترین موقعیت برای ایالات‌متحده ایجاد شده که با اعمال فشار بر متحدان اروپایی آنها را وادار به تمکین از خواسته‌های واشنگتن کند. در واقع در اینجا منطق ترامپ در قبال متحدان اروپایی خود ساده است: اینکه یا به حرف من گوش می‌دهید یا اینکه خودتان با ماشین جنگی پوتین طرف شوید. در نتیجه وقتی این سیاست به راهبرد اعمال تعرفه‌ها، آن هم در شرایط پر چالش اقتصادی قدرت‌های بزرگ اروپایی پیوند می‌خورد، با تسلیم شدن اروپا در قبال خواسته‌های ترامپ، دکترین ایالات‌متحده در تقویت و تثبیت نظم موردنظرش با محوریت هژمون آمریکا به میزان زیادی به نتیجه خواهد رسید.
از این‌رو در چارچوب سه ضلعی که مورد بررسی قرار گرفت، اگر بخواهیم به فرآیند کلی ماجرا نگاه کنیم، بهتر می‌توانیم نوع سیاست آمریکا در مواجهه با روسیه، اوکراین و متحدان اروپایی را تحلیل کنیم؛ امری که طبق نظر تیم ترامپ زمان انجام آن اکنون بوده و در صورت تعلل ممکن است دیگر چنین وضعیت مطلوبی برای اعمال فشار و پذیرش خواسته‌های ایالات‌متحده پیش نیاید زیرا تنها از یک منظر با گذشت زمان ممکن است اروپایی‌ها و سایر بازیگران غربی با بازیابی شرایط خود امکان اتحاد و مقابله با رویکرد یکجانبه‌گرایانه آمریکا به دست آورده و موقعیت مناسب کنونی را از دست واشنگتن خارج سازند.