ردپای حمل‌ونقل تاریک نفت در اقتصاد جهانی

«جهان‌صنعت»- مقاله‌ای به قلم شی‌ون بای (Xiwen Bai)، خوزه فرناندز-ویلاورد
(Jesús Fernández-Villaverde)، ییلینگ‌لی (Yiliang Li)، لی شو (Le Xu)، فرانچسکو زانتی (Francesco Zanetti) تحت عنوان «نتایج غیرقابل انتظار تحریم‌های نفتی از طریق حمل‌ونقل تاریک نفت تحریمی» در فوریه 2025 در مرکز ملی تحقیقات اقتصادی ایالات‌متحده منتشر شده است که نتایج و بررسی‌های آن به شرح زیر است.
در این تحقیق محققان به بررسی افزایش پدیده «حمل‌ونقل نفت از طریق کشتی‌های تاریک» (کشتی‌هایی که دستگاه‌های AIS خود را غیرفعال می‌کنند تا از شناسایی فرار کنند) در شرایط تحریم‌های غرب علیه ایران، سوریه، کره شمالی، ونزوئلا و روسیه پرداخته‌اند. آنها با استفاده از یک مدل خوشه‌بندی کشتی مبتنی‌بر یادگیری ماشین، جریان‌های تجارت نفت‌خام حمل‌شده به‌صورت تاریک در سطح جهانی را دنبال کرده و انتقال‌های غیرمجاز کشتی به کشتی را شناسایی نموده‌اند.
مطابق محاسبات آنها، از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۳، کشتی‌های تاریک به‌‌طور تخمینی 8/7‌میلیون تن نفت‌خام ماهانه حمل کرده‌اند که معادل ۴۳‌درصد از صادرات نفت‌خام دریایی جهانی است و چین ۱۵‌درصد از این مقدار را جذب کرده است. این جریان‌های تحریمی کاهش‌های ثبت‌شده در صادرات جهانی نفت را جبران می‌کند اما تغییرات اقتصادی متفاوتی ایجاد می‌کند. ایالات‌متحده به‌‌عنوان یک صادرکننده خالص نفت، با کاهش قیمت نفت روبه‌رو می‌شود اما از واردات ارزان‌تر نفت از چین بهره می‌برد که رشد رکودی ضدتورمی را به‌همراه دارد. اتحادیه اروپا به‌عنوان یک واردکننده خالص، با افزایش هزینه‌های انرژی روبه‌رو است اما از تقاضای چین بهره می‌برد که منجر به گسترش تورم می‌شود.
چین با استفاده از نفت تخفیف‌خورده، تولید صنعتی خود را افزایش می‌دهد که منجر به انتشار شوک‌های اقتصادی جهانی می‌شود. محققان نقش مرکزی حمل‌ونقل نفت از طریق کشتی‌های تاریک در بازسازی بازارهای نفت و پویایی‌های کلان اقتصادی را نمایان می‌کند.
کشتی‌های تاریک– غیرفعال‌سازی عمدی دستگاه‌های AIS (سیستم شناسایی خودکار) که موقعیت، مسیر و سرعت کشتی را برای فرار از شناسایی به اشتراک می‌گذارند- ‌در سال‌های اخیر به‌‌طور قابل‌ملاحظه‌ای افزایش یافته است، عمدتا به‌دلیل تحریم‌های غربی که حمل‌ونقل نفت از ایران، سوریه، کره شمالی، ونزوئلا و روسیه را محدود کرده است. این تحریم‌ها با هدف فشار بر کشورهای تحریمی از طریق محدودکردن درآمدهای نفتی آنها وضع شده است (به‌استثنای کره‌شمالی که هدف محدود کردن واردات است) و این تحریم‌ها باعث شده است که تولیدکنندگان نرخ‌های بالاتری به اپراتورهای تانکرهایی که نفت را به‌‌طور پنهانی حمل می‌کنند، ارائه دهند که این امر موجب افزایش حمل‌ونقل نفت از طریق کشتی‌های تاریک شده است. با وجود اینکه حمل‌ونقل دریایی بیش از سه‌چهارم نفت‌خام جهانی را تشکیل می‌دهد، محققان اظهار می‌دارند که عدم نظارت سیستماتیک مانع از درک جامع تاثیر آن بر تجارت جهانی، قیمت‌ها و دینامیک‌های کلان اقتصادی شده است.
شناسایی کشتی‌های تاریک چالش‌برانگیز است. هنگامی که یک کشتی دستگاه AIS خود را غیرفعال می‌کند، موقعیت، مسیر و سرعت آن برای سیستم‌های ردیابی جهانی نامرئی می‌شود که این امر ایجاد شکاف‌های داده‌ای را به‌دنبال دارد که حرکت آن را پنهان می‌کند. کشتی‌های تاریک معمولا از این شکاف‌ها برای حمل نفت از کشورهای تحریمی یا انجام انتقال‌های غیرمجاز کشتی به کشتی در مناطق دریایی با نظارت ضعیف استفاده می‌کنند، مناطقی مانند آب‌های بین‌المللی نزدیک به سئوتا، سواحل جبل‌طارق و غرب آفریقا. به همین دلیل، شناسایی کشتی‌های تاریک نیازمند چیزی بیشتر از ردیابی داده‌های AIS است؛ این نیازمند یک رویکرد جامع است که ویژگی‌های مشکوک خاص کشتی‌ها، احتمال انجام فعالیت‌های فراری در طول شکاف‌های داده‌ای و ناهنجاری‌ها در الگوهای ناوبری را ادغام کند.
با اینکه تلاش‌های مختلفی برای شناسایی کشتی‌های تاریک انجام شده است، بسیاری از آنها ناکافی بوده‌اند. روش‌های موجود اغلب به داده‌های ناقص تکیه می‌کنند، معیارهای روشنی برای تمایز حمل‌ونقل تاریک از عملیات‌های روتین دریایی ندارند، یا بر کشتی‌های فردی یا گروه‌های کوچک کشتی تمرکز دارند ‌که در نتیجه قادر به شناسایی ناوگان بزرگ تانکرها نیستند.
علاوه بر این، برخی روش‌ها به‌شدت به منابع خارجی مانند تصاویر ماهواره‌ای و داده‌های اختصاصی در مورد ساختار مالکیت و وضعیت بیمه تکیه دارند که ممکن است غیرقابل دسترسی، غیرقابل اعتماد، پرهزینه یا مستعد خطا باشند. نبود رویکردهای ناوگانی برای شناسایی کشتی‌های تاریک شکاف‌های قابل‌توجهی در درک مقیاس کامل این فعالیت پنهانی و پیامدهای وسیع‌تر اقتصادی و تجاری آن ایجاد می‌کند.
در این مقاله، محققان این چالش‌ها را با معرفی یک مدل خوشه‌بندی کشتی مبتنی‌بر ویژگی‌های چندگانه بررسی می‌کنند که از یک فرآیند طبقه‌بندی سفر سه‌سطحی جامع برای شناسایی کشتی‌های تاریک استفاده می‌کند. مدل آنها به‌‌طور منحصر به فردی مجموعه‌ای گسترده از ویژگی‌ها را ادغام می‌کند، از جمله ویژگی‌های خاص کشتی، دینامیک‌های حرکت و اطلاعات سطح سفر از داده‌هایAIS که امکان تحلیل ناوگانی از فعالیت‌های حمل‌ونقل تاریک را فراهم می‌آورد. با انجام این کار، آنها نه‌تنها تشخیص را بهبود می‌بخشند بلکه چارچوبی برای اندازه‌گیری صادرات و واردات نفت تحریمی و ارزیابی پیامدهای تجمیعی آنها ارائه می‌دهند.
آنها اذعان می‌دارند که یکی از دستاوردهای کلیدی رویکرد آنها ساخت دو معیار متمایز است که احتمال حمل مستقیم نفت از کشورهای تحریمی یا انجام انتقال‌های مشکوک کشتی به کشتی را ارزیابی می‌کند. اولین معیار بر نزدیکی کشتی به بنادر کشورهای تحریمی در طول شکاف‌های AIS تمرکز دارد، در حالی که دومین معیار احتمال انتقال‌های مشکوک کشتی به کشتی را با بررسی مواردی که دو کشتی از نظر جغرافیایی نزدیک هستند و شکاف‌های داده‌ای آنها همپوشانی دارند، ارزیابی می‌کند. برای شناسایی انتقال‌های کشتی به کشتی تاریک، آنها یک روش نوآورانه پیشنهاد می‌کنند که از مختصات جغرافیایی، مسیر حرکت و اطلاعات زمان‌مهر از داده‌های تاریخی AIS استفاده می‌کند، حتی زمانی که کشتی‌ها دستگاه‌های AIS خود را خاموش کرده باشند. با تحلیل نزدیکی کشتی و الگوهای حرکت آنها در طول شکاف‌های AIS، رویکرد آنها یک روش جایگزین برای شناسایی انتقال‌های غیرمجاز کشتی به کشتی بدون تکیه بر منابع داده‌ای اضافی مانند تصاویر ماهواره‌ای ارائه می‌دهد.
نتایج شناسایی آنها تفاوت‌های قابل‌توجهی در ویژگی‌های خاص کشتی‌ها، الگوهای سفر و دینامیک‌های حرکت بین تانکرهای احتمالی که درگیر رفتارهای مشکوک هستند («تاریک») و آنهایی که کمتر درگیر هستند («سفید») نشان می‌دهد. در مقایسه با کشتی‌های سفید، کشتی‌های تاریک تمایل دارند که قدیمی‌تر باشند، توسط اپراتورهایی با کشتی‌های کمتر مدیریت شوند و تحت پرچم‌های مبهم ثبت شوند. علاوه‌بر این، کشتی‌های تاریک سطوح بالاتری از مشکوک‌بودن سفر و الگوهای حرکت نامنظم از خود نشان می‌دهند، از جمله بیکاری‌های بیشتر، تغییرات بیشتر در سرعت و انحرافات مکرر از مسیرهای معین. به‌‌طور تقریبی، ناوگان کشتی‌های تاریک طی سال‌های2017 تا 2023 به‌طور میانگین شامل 558 تانکر بود که تقریبا یک‌چهارم ناوگان جهانی تانکرهای نفت خام را تشکیل می‌دهد. اندازه ناوگان و دینامیک‌های زمانی کشتی‌های تاریک به‌دقت تغییرات عمده ژئوپولیتیکی و اقتصادی در طول دوره نمونه‌گیری را پیگیری می‌کند.
چین بزر‌گ‌ترین بازار نفت تحریمی
این محققان با استفاده از مدل خوشه‌بندی خود، سه حقیقت تجربی در مورد تحریم‌های نفتی و حمل‌ونقل تاریک نفت تحریمی را اثبات کرده‌‌اند. نخست، از سال2017 تا2023، به‌‌طور میانگین 8/7‌میلیون تن نفت‌خام در هر ماه از طریق کشتی‌های تاریک از ایران، سوریه، ونزوئلا و روسیه صادر شده است که معادل تقریبا 43‌درصد از کل صادرات نفت خام دریایی جهان است که در داده‌های UN Comtrade ثبت شده است. ایران و روسیه به‌ عنوان مهم‌ترین صادرکنندگان ظاهر می‌شوند، به‌‌طوری‌که حمل‌ونقل غیرمجاز نفت پس از تحریم‌های کلیدی غرب، مانند خروج ایالات‌متحده از برنامه جامع اقدام مشترک (JCPOA) در سال2018 و تحریم‌های نفتی و سقف قیمت‌هایی که در اواخر2022 بر نفت روسی اعمال شد، افزایش یافته است. به‌ویژه، پس از اینکه کشورهای گروه هفت در دسامبر2022 سقف قیمتی 60‌دلار برای هر بشکه نفت خام روسی وضع کردند صادرات نفت‌خام جهانی ثبت‌شده به شدت کاهش یافت. با این حال، صادرات نفت تحریمی از طریق حمل‌ونقل تاریک بیش از دو برابر شد و بسیاری از کاهش عرضه را جبران کرده و فشار کاهشی بر قیمت‌های جهانی نفت وارد کرد.
دوم، چین بزر‌گ‌ترین واردکننده نفت خام است که از کشورهای تحریمی از طریق کشتی‌های تاریک به آن حمل می‌شود. بین سال‌های 2017 تا 2023، واردات چین بیش از 97‌میلیون تن بوده است که معادل 15‌درصد از کل صادرات نفت تحریمی است. واردکنندگان برجسته دیگر شامل کره‌جنوبی، هند، مصر، ترکیه و خود روسیه هستند.
سوم، محققان این پژوهش آثار اقتصادی گسترده تحریم‌های غرب و حمل‌ونقل تاریک نفت تحریمی را بر ایالات‌متحده، اتحادیه اروپا و چین با استفاده از پیش‌بینی‌های محلی تحلیل کرده‌اند. نتایج آنها نشان می‌دهد که افزایش شدت تحریم‌های نفتی، صادرات نفت‌خام جهانی را کاهش می‌دهد در‌حالی‌که صادرات نفت تحریمی از طریق حمل‌ونقل تاریک افزایش می‌یابد. این تغییرات پیامدهای اقتصادی متمایزی برای ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا ایجاد می‌کند که از موقعیت‌های تجاری نفتی آنها و به‌ویژه از نقش آنها در زنجیره تامین جهانی که چین در آن حضور دارد، شکل می‌گیرد.
برای ایالات‌متحده، به‌ عنوان یک صادرکننده خالص نفت، افزایش عرضه نفت تحریمی قیمت‌های نفت را کاهش داده و باعث انقباض تولید در کوتاه‌مدت در بخش‌های انرژی و غیرانرژی می‌شود. با این حال، ایالات‌متحده همزمان از کاهش قیمت واردات کالاهای چینی بهره‌مند می‌شود- ‌که هزینه‌های تولید آن در چین با نفت ارزان‌تر حمل‌شده به‌‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌یابد-‌ که رشد مبتنی‌بر عرضه‌ای را با فشار کاهش قیمت‌ها و افزایش تولید تحریک می‌کند. برعکس، برای اتحادیه اروپا، به‌‌‌عنوان یک واردکننده خالص نفت، قیمت‌های بالاتر واردات نفت به‌دلیل تحریم‌ها تولید صنعتی را کاهش می‌دهد.
با این حال، تقاضای رو به افزایش برای محصولات اتحادیه اروپا از سوی چین- ‌ که تولید خود را به‌دلیل کاهش هزینه‌های نفت گسترش داده است- ‌ این اثر را جبران کرده و منجر به افزایش خالص تولید همراه با تورم تقاضا در قیمت‌های تولیدکننده می‌شود. برای چین، دسترسی به نفت ارزان‌شده به ‌طور قابل‌توجهی تولید صنعتی را افزایش می‌دهد و دینامیک‌های اقتصادی در ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.
آنها اشاره می‌کنند که کشف این حقایق برای سیاستگذاران ضروری است زیرا آنها باید پیامدهای (غیر)مترقبه تحریم‌های نفتی و حمل‌ونقل تاریک نفت را پیش‌بینی و کاهش دهند، به‌‌ویژه اگر رژیم‌های تحریمی تغییر کنند. بدون درک کامل از حمل‌ونقل تاریک و پیامدهای گسترده‌تر آن، طراحی تحریم‌های کارآمد و موثر همچنان یک کار غیرممکن خواهد بود.
آنها اظهار می‌دارند که تحلیل آنها به رشته‌های مختلفی از تحقیقات مرتبط است. اولا، این تحلیل براساس مطالعات اخیر است که از داده‌های ماهواره‌ای با فرکانس بالا برای تحلیل الگوهای حمل‌ونقل جهانی استفاده کرده‌اند، از جمله رفتار مراجعه به بندر، جریان‌های ترافیک دریایی و پاسخ‌ها به اختلالات زنجیره تامین و رویدادهای ژئوپلیتیکی. علاوه‌بر این، مطالعات اخیر از یادگیری عمیق و تصاویر ماهواره‌ای برای شناسایی انتقالات غیرمجاز بین کشتی‌ها استفاده کرده‌اند. با این حال، این رویکردها اغلب با محدودیت‌هایی مواجه‌اند زیرا به داده‌های ناقص AIS یا نیاز به تصاویر ماهواره‌ای اختصاصی پرهزینه وابسته هستند‌. در مقایسه با این ادبیات، محققان اذعان می‌دارند یک مدل خوشه‌بندی کشتی چند ویژگی توسعه داده‌اند که تنها به داده‌های AIS متکی است و رویکردی کلی برای شناسایی کشتی‌های تاریک و کمّی‌سازی جریان‌های تجاری نفت تحریمی ارائه می‌دهد.
دوم، کار آنها به ادبیات بررسی تعاملات بین صنعت نفت و دینامیک‌های کلان اقتصادی ارتباط دارد که از مدل‌های ساختاری خود همبستگی ‌برداری برای تخمین تاثیر شوک‌های تقاضا و عرضه بر قیمت‌های نفت و اقتصاد واقعی استفاده می‌کند و از داده‌های خرد برای بررسی تحولات صنعت و پیامدهای تجمعی آنها و مدل‌های ساختاری جهت تجزیه و تحلیل کانال‌هایی که از طریق آنها شوک‌های نفتی در اقتصاد گسترش می‌یابند. مشارکتی که این محققان در تحقیق خود اذعان می‌دارند این است که در این ادبیات، کمی‌سازی صادرات نفت تحریمی که از طریق کشتی‌های تاریک حمل می‌شود و شناسایی اثرات علّی دینامیک حمل‌ونقل تاریک بر قیمت‌ها و تولید در اقتصادهای ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا است.
سوم، مطرح می‌کند که مطالعه آنها به ادبیات تجارت بین‌الملل و دینامیک‌های کلان اقتصادی که توسط تحریم‌ها، به‌ویژه تحریم‌هایی که پس از حمله روسیه به اوکراین علیه این کشور اعمال شد، تحریک می‌شود، کمک می‌کند. در حالی که مطالعات موجود به نقش حمل‌ونقل تاریک در حفظ اقتصاد روسیه با حفظ درآمد نفتی آن باوجود تحریم‌های غربی اذعان دارند. عدم شفافیت تجارت نفت تحریمی مانع از ارزیابی‌های کمی تاثیر آن بر تجارت جهانی نفت، قیمت‌ها و شرایط کلان اقتصادی شده است. مشارکت آنها توسعه یک چارچوب مقیاس‌پذیر است که نه تنها حمل‌ونقل تاریک را در سراسر ناوگان‌ها شناسایی می‌کند، بلکه صادرات و واردات نفت حمل‌شده به‌وسیله کشتی‌های تاریک را کمی‌سازی کرده و ابزاری برای سیاستگذاران فراهم می‌آورد تا پیامدهای اقتصادی تحریم‌ها را ارزیابی کرده و طراحی تحریم‌ها را بهینه‌سازی کنند.
تجارت سیاه ماهانه 8/7‌میلیون تن
این مقاله مدل جدیدی از خوشه‌بندی کشتی‌ها با ویژگی‌های چندگانه را برای شناسایی فعالیت‌های حمل‌ونقل تاریک نفت تحریمی معرفی می‌کند. با یکپارچه‌سازی ویژگی‌های خاص کشتی‌ها، رفتارهای فراری در فواصل زمانی بدون سیگنالAIS و ناهنجاری‌های ناوبری، محققان مطرح می‌کنند که مدلشان به شناسایی فعالیت‌های مخفی در ناوگان کشتی‌های نفتی جهانی می‌پردازد. یافته‌های آنان نشان می‌دهد که کشتی‌های تاریک بخش قابل توجهی از ناوگان را تشکیل می‌دهند و تجارت نفت تحریمی را تسهیل می‌کنند. بین سال‌های 2017 تا 2023، به‌طور متوسط ماهانه 8/7‌میلیون تن متریک نفت‌خام، معادل 43درصد از صادرات جهانی نفت‌خام به‌صورت رسمی ثبت‌شده، از طریق کشتی‌های تاریک حمل شده است.
براساس این یافته‌ها، سه نکته کلیدی تجربی استخراج می‌شود. اول، افزایش صادرات نفت تحریمی با تخفیف از طریق کشتی‌های تاریک، کاهش صادرات نفت جهانی ثبت‌شده ناشی از تحریم‌ها را جبران کرده و قیمت‌های جهانی نفت را پایین‌تر می‌آورد. دوم، چین بزر‌گ‌ترین واردکننده نفت تحریمی حمل‌شده توسط کشتی‌های تاریک از کشورهای تحریمی است. سوم، تحلیل‌های مقاله نشان می‌دهند که تشدید تحریم‌ها باعث افزایش صادرات نفت تحریمی از طریق کشتی‌های تاریک می‌شود که اثرات نامتقارن ایجاد می‌کند. به‌عنوان یک صادرکننده خالص نفت، ایالات‌متحده از کاهش قیمت‌های وارداتی چین بهره‌مند می‌شود که باعث فشارهای انقباضی و رشد عرضه‌محور می‌شود، با وجود کاهش درآمد برای تولیدکنندگان داخلی.
در مقابل، اتحادیه اروپا به‌عنوان یک واردکننده خالص نفت با افزایش هزینه‌های انرژی مواجه است اما از افزایش تقاضای چین بهره می‌برد که منجر به تورم و رشد تقاضا می‌شود. در این میان، دسترسی چین به نفت تخفیف‌خورده باعث افزایش تولید صنعتی می‌شود که تاثیرات اقتصادی تحریم‌ها را گسترش داده و دینامیک‌های اقتصادی در ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا را شکل می‌دهد.
چند مسیر امیدوارکننده برای تحقیقات آینده وجود دارد. اول، مدل‌سازی اقتصاد جهانی با پیوندهای داده- ستانده و بازار نفت بین‌المللی مبتنی‌بر خرد می‌تواند دیدگاه‌های عمیق‌تری در مورد واکنش‌های متمایز ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا به شوک‌های تحریمی نفت فراهم کند. گسترش تحلیل برای بررسی شبکه‌های تولید می‌تواند به تعیین اینکه آیا تفاوت‌های جغرافیایی تاثیر تحریم‌ها عمدتا ناشی از نزدیکی فضایی‌، هزینه‌های بالاتر تجارت، یا هم‌افزایی‌های تولید است، کمک کند.
دوم، سیاست‌های مقابله‌ای می‌توانند رژیم‌های تحریمی جایگزین را ارزیابی کرده و اقداماتی را برای کاهش پیامدهای غیرمطلوب بررسی کنند، مانند فشار تورمی اتحادیه اروپا ناشی از هزینه‌های بالای انرژی و تقاضای رو به افزایش چین. در نهایت، ادغام تصویربرداری ماهواره‌ای می‌تواند اعتبارسنجی را بهبود بخشد، به‌ویژه در شناسایی انتقالات کشتی به کشتی و دقت مدل را افزایش دهد. محققان اظهار می‌دارند که طی برنامه‌ای برخی از این گسترش‌ها را در تحقیقات آینده دنبال کنند.