21 - 04 - 2025
ردپای حیات در اعماق فضا؟
گروه فناوری- برای نخستین‌بار اخترشناسان موفق به رصد آنچه شده‌اند که می‌تواند قوی‌ترین نشانه حیات فرازمینی تا به امروز باشد؛ نشانه‌ای از وجود یک مولکول کلیدی زیستی در جو سیاره‌ای شبه‌نپتونی، در فاصله ۱۲۰سال نوری از زمین. این کشف شگفت‌انگیز پنجره‌ای تازه به سوی امکان وجود زندگی در فراسوی منظومه شمسی می‌گشاید؛ جایی که پیشتر تصور می‌شد کمتر شانسی برای زیست‌پذیری داشته باشد. جست‌وجو برای یافتن حیات خارج از زمین، دانشمندان را به کاوش در بسیاری از مکان‌ها، از ستون‌های گاز متان در مریخ تا ابرهای فسفین در زهره سوق داده است اما تا آنجایی که می‌دانیم، ساکنان زمین همچنان تنها موجودات شناخته‌شده در کیهان هستند. اکنون تیمی از پژوهشگران مدعی شده‌اند که قوی‌ترین نشانه ممکن از وجود حیات فرازمینی را یافته‌اند. این نشانه نه در منظومه شمسی بلکه در سیاره‌ای عظیم به نام «18bا-K2» که به دور ستاره‌ای در فاصله ۱۲۰سال نوری از زمین می‌چرخد، کشف شده است. بررسی‌های مکرر جو این سیاره، نشان‌دهنده وجود حجم فراوان از مولکولی است که روی زمین فقط یک منبع شناخته‌شده دارد: موجودات زنده مانند جلبک‌های دریایی. دکتر نیکو مادوسودان، اخترشناس دانشگاه کمبریج و نویسنده اصلی پژوهش در نشستی خبری گفت:
«به نفع هیچ‌کس نیست که با عجله اعلام کند ما حیات کشف کرده‌ایم.» بااین‌حال، او افزود: بهترین توضیح برای مشاهدات گروهش این است که
«18bا-K2»با اقیانوسی گرم و مملو از حیات پوشیده شده است. مادوسودان گفت: «این لحظه‌ای انقلابی و اولین‌بار است که انسان ردپای احتمالی حیات را روی سیاره‌ای سکونت‌پذیر مشاهده کرده است.» برخی دانشمندان دیگر یافته همکاران‌شان را گامی هیجان‌انگیز و تامل‌برانگیز می‌دانند اما هنوز از نتیجه‌گیری‌های بزرگ خودداری می‌کنند. استیفن اشمیت، دانشمند سیاره‌ای از دانشگاه جانز‌هاپکینز گفت: «این کشف بی‌ارزش نیست و یک نشانه محسوب می‌شود اما هنوز نمی‌توان نتیجه گرفت که سیاره «18bا-K2» سکونت‌پذیر است.»
اگر واقعا در «18bا-K2» یا هر نقطه دیگری از کیهان، حیات فرازمینی وجود داشته باشد، کشف آن به‌طرز ناامیدکننده آهسته خواهد بود. کریستوفر گلاین، دانشمند موسسه تحقیقات جنوب‌غربی در سن‌آنتونیو گفت: «مگر آنکه به‌طور مستقیم موجود فضایی را در حال تکان‌دادن دست ببینیم! وگرنه مدرک قاطعی نخواهیم داشت.» سیاره «18bا-K2» در سال ۲۰۱۵ با استفاده از داده‌های تلسکوپ فضایی کپلر کشف شد. این نوع سیاره‌ها که به آنها «زیرنپتون» گفته می‌شود، از سیاره‌های سنگی محدوده درونی منظومه شمسی ما بزرگ‌تر هستند اما از نپتون و سایر غول‌های گازی محدوده بیرونی منظومه شمسی کوچک‌ترند. ما در محله خورشیدی خودمان فاقد چنین سیاره‌ای هستیم و در نتیجه نمونه‌ای برای مطالعه از نزدیک نداریم. در سال ۲۰۲۱، دکتر مادوسودان و همکارانش پیشنهاد دادند که زیرنپتون‌ها ممکن است با اقیانوس‌های گرم پوشیده شده و جو آنها حاوی هیدروژن، متان و ترکیبات کربنی دیگر باشد. آنها برای این سیاره‌های عجیب، واژه جدیدی ابداع کردند: های‌شن (Hycean) که ترکیبی از کلمات هیدروژن و اقیانوس است. با پرتاب تلسکوپ فضایی جیمز وب در دسامبر ۲۰۲۱، امکان مشاهده دقیق‌تر سیاره‌های زیرنپتون فراهم شد. وقتی سیاره‌ای فراخورشیدی از مقابل ستاره میزبانش می‌گذرد، جو آن در صورت وجود، نور ستاره را فیلتر می‌کند و باعث تغییر در طول موج نور می‌شود. با تحلیل این تغییرات، می‌توان ترکیب شیمیایی جو را استنباط کرد. پژوهشگران هنگام بررسی «18bا-K2»، بسیاری از مولکول‌هایی را که برای یک سیاره های‌شن پیش‌بینی کرده بودند، یافتند. در سال۲۰۲۳، آنها از کشف نشانه‌هایی ضعیف از یک مولکول مهم خبر دادند: دی‌متیل سولفید، متشکل از گوگرد، کربن و هیدروژن.
روی زمین تنها منبع شناخته‌شده دی‌متیل سولفید حیات است. به عنوان مثال برخی جلبک‌های دریایی این ترکیب را تولید می‌کنند و بوی خاص دریا از آن ناشی می‌شود. سال‌ها پیش، اخترزیست‌شناسان احتمال داده بودند که دی‌متیل سولفید می‌تواند نشانه‌ای از حیات روی سیاره‌های دیگر باشد. در سال گذشته، تیم مادوسودان بار دیگر فرصت بررسی «18bا-K2» را با ابزار دیگری از تلسکوپ جیمز وب به‌دست آورد. این بار نشانه دی‌متیل سولفید قوی‌تر بود، همراه با مولکولی مشابه به نام دی‌متیل دی‌سولفید. او گفت: «برای ما تکان‌دهنده بود. مدت‌ها تلاش کردیم تا این سیگنال را حذف کنیم» اما با هر بار تحلیل دوباره، سیگنال همچنان وجود داشت. پژوهشگران نتیجه گرفتند که «18bا-K2» احتمالا مقدار عظیمی از دی‌متیل سولفید در جو خود دارد و هزاران برابر بیشتر از زمین که می‌تواند نشانگر دریایی مملو از حیات باشد. بااین‌حال، دیگر دانشمندان تاکید دارند که هنوز باید پژوهش‌های بیشتری انجام شود. مثلا اینکه آیا واقعا این سیاره سکونت‌پذیر و از نوع‌های‌شن است یا نه. در مقاله‌ای که منتشر شد، دکتر گلاین و همکارانش استدلال که «18bا-K2» ممکن است یک توده عظیم سنگی با اقیانوس ماگما و جوی داغ و ضخیم از هیدروژن باشد که برای حیات چندان مناسب نیست. مطالعه‌ای دیگر می‌گوید «18bا-K2» ممکن است یک توده عظیم سنگی با اقیانوس ماگما و جوی داغ و ضخیم از هیدروژن باشد
دانشمندان همچنین باید آزمایش‌های آزمایشگاهی انجام دهند تا بفهمند آیا دی‌متیل سولفید در شرایط زیرنپتون‌ها مانند زمین رفتار می‌کند یا خیر. متیو نیکسون، دانشمند سیاره‌ای در دانشگاه مریلند که در مطالعه مشارکت نداشت، گفت: «باید در نظر بگیریم که ما تازه در آغاز مسیر برای درک ماهیت این دنیاهای عجیب هستیم.» پژوهشگران منتظرند تا تلسکوپ جیمز وب اطلاعات بیشتری از «18bا-K2» ارائه دهد زیرا یافته‌های اولیه هیجان‌انگیز گاهی با داده‌های بعدی کمرنگ می‌شوند. ناسا در حال طراحی و ساخت تلسکوپ‌های پیشرفته‌تر برای یافتن نشانه‌های حیات روی سیاره‌های دیگر از جمله «18bا-K2» است. حتی اگر سال‌ها طول بکشد تا حقیقت این سیاره آشکار شود، دانشمندان معتقدند که این تلاش ارزشش را دارد. نیکول لوییس، دانشمند سیاره‌های فراخورشیدی در دانشگاه کرنل گفت: «من هنوز فریاد نمی‌زنم: آدم فضایی‌ها!، اما حق خودم می‌دانم که روزی همین جمله را فریاد بزنم!» بااین‌حال، جاشوا کریسانسن-تاتن، زیست‌اخترشناس دانشگاه واشنگتن، نگران است که شاید اختر زیست‌شناسان آمریکایی نتوانند پیگیری این یافته‌ها را ادامه دهند. ظاهرا دولت ترامپ قصد دارد بودجه علمی ناسا را به نصف کاهش دهد و پروژه‌های آینده در حوزه تلسکوپ‌های فضایی و اخترزیست‌شناسی را حذف کند. دکتر کریسانسن-تاتن هشدار داد: «اگر چنین اتفاقی بیفتد، جست‌وجو برای حیات در مکان‌های دیگر عملا متوقف خواهد شد.»
در نهایت این کشف نه‌تنها نقطه‌عطفی در جست‌وجوی حیات فرازمینی به شمار می‌رود بلکه پرسش‌های بنیادینی را درباره مرزهای زیست‌پذیری در سیارات فرامنظومه‌ای مطرح می‌کند. شناسایی مولکول‌هایی چون دی‌متیل‌سولفید (DMS) که تاکنون تنها از فعالیت‌های زیستی در زمین شناخته شده‌اند، نشان می‌دهد که شاید زندگی، مفهومی منحصر به زمین نباشد. هرچند هنوز نیاز به بررسی‌های دقیق‌تر و تاییدات بیشتری وجود دارد اما این یافته، دانش اخترزیست‌شناسی را یک گام بلند به جلو می‌برد و امید به یافتن نشانه‌های زندگی در کیهان را بیش از هر زمان دیگری تقویت می‌کند.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد