رقابت استراتژیک در زمین سوخته لیبی

گروه بین‌الملل- سیر تحولات در آفریقا طی ماه‌های گذشته آنچنان پرشتاب رقم خورده که اکنون بسیاری از تحلیلگران معتقدند امروز آفریقا تبدیل به میدان اصلی مبارزه میان شرق و غرب شده است. در واقع فارغ از بحث کودتاهای انجام‌شده در مرکز و غرب آفریقا، لیبی که از سال ۲۰۱۱ و با سقوط معمر قذافی درگیر یک جنگ تمام‌عیار خانگی شده، اکنون به واسطه سیل ویرانگر در شهر درنه دوباره به راس اخبار بین‌المللی بازگشته است.
در همین رابطه کارشناسان معتقدند پس از به تعویق افتادن انتخابات در سال ۲۰۲۱ و باقی ماندن شکاف میان ساختار سیاسی در شرق و غرب این کشور، فاجعه شهر درنه نشان داد که تا چه میزان فساد در این کشور ریشه دوانده و آمریکا و روسیه تا چه حد در حال رقابت در زمین سوخته لیبی هستند.
طبق گزارشی که میدل‌ایست مانیتور در این خصوص منتشر کرده، حدود یک هفته قبل خلیفه حفتر که شرق لیبی را اداره می‌کند به همراه یک هیات از جمله پسرش به مسکو سفر کرده و مورد استقبال یونس‌بیک یوکوروف معاون وزیر دفاع روسیه قرار گرفت.
هر چند که برخی از رسانه‌ها گفت‌و‌گو بر سر امداد‌رسانی به سیل‌زده‌های درنه را از جمله مهم‌ترین اهداف سفر خلیفه حفتر اعلام کردند، اما به گفته ناظران سفر وی به مسکو به هیچ عنوان تصادفی نیست، زیرا ۵ روز قبل از این سفر ژنرال لنگلی فرمانده نیروهای آمریکایی در آفریقا نیز به لیبی سفر کرده بود.
در واقع گفته شد، لنگلی به همراه ریچارد نورلند سفیر ایالات‌متحده در لیبی برای نظارت بر کمک‌های بشردوستانه آمریکا در مورد فاجعه درنه از این کشور بازدید و با عبدالحمید دبیبه نخست‌وزیر و محمد حداد رییس ستاد کل دولت وحدت ملی در طرابلس دیدار کرده است، اما نکته مهم این است که وی پس از بازدید از طرابلس، با حفتر در بنغازی هم دیدار داشته است.
رقابت آمریکا و روسیه
همچنین در ماه ژانویه یعنی دی ماه سال گذشته ویلیام برنز رییس سیا از بنغازی دیدن کرد و به گفته برخی منابع، خلیفه حفتر را تحت فشار قرار داده تا گروه واگنر را از روسیه اخراج کند. گروهی که اکنون در شرق لیبی و به خصوص در اطراف تاسیسات نفتی و مکان‌های استراتژیک لیبی حضوری جدی و فعال دارند. تحول دیگر دیدار یوکوروف معاون وزیر دفاع روسیه از بنغازی بود که اندکی قبل از مرگ یوگنی پریگوژین رهبر واگنر انجام شد.
بازدیدهایی که در بالا ذکر شد نشان می‌دهد رقابت و جنگ قدرت جدید بین ایالات‌متحده و روسیه در لیبی در حال ظهور بوده و فاجعه درنه در ماه سپتامبر راه را برای رویارویی مجدد بین این دو قدرت بین‌المللی هموار کرده است. لازم به ذکر است برای مدتی طولانی، ایالات‌متحده در لیبی در ظاهر نسبتا غیرفعال بوده، اما اکنون به واسطه وقوع سیل ویرانگر در شهر درنه، نوعی دیپلماسی بشردوستانه را از طریق آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا فعال کرده است. در واقع سفر ژنرال لنگلی به لیبی نشان می‌دهد که ایالات‌متحده قصد دارد بین افزایش نفوذ روسیه در جناح‌های جنوبی ناتو تعادل برقرار کند. در این راستا، ایالات‌متحده قصد دارد از نفوذ روسیه در لیبی به واسطه فعالیت‌های گروه واگنر بکاهد. از سوی دیگر، روسیه از طریق واگنر به دنبال حفاظت و حفظ شبکه محلی و دستاوردهای گسترده خود در شرق لیبی است.
در این رابطه پس از مرگ پریگوژین، مشخص نیست که روسیه چگونه به حضور خود در بخش‌های مختلف آفریقا ادامه می‌دهد؟ با این حال علی‌رغم بار نظامی، سیاسی و اقتصادی ناشی از جنگ روسیه و اوکراین برای مسکو، حفظ و گسترش نفوذ و تعامل نظامی روسیه در دریای مدیترانه و مقابله با ناتو در شمال آفریقا از جمله استراتژی‌های مهم و اساسی کرملین تلقی می‌شود. به همین دلیل است که شاهد هستیم مسکو ایجاد پایگاه نظامی به ویژه در شهرهای ساحلی مانند درنه و بنغازی در لیبی و نیز تقویت و گسترش پایگاه دریایی در شهر طرطوس سوریه را به صورت جدی در دستور کار خود قرار داده است.
در همین رابطه تصویر در حال ظهور نشان می‌دهد که رقابت بین آمریکا و روسیه در لیبی شبیه جنگ سرد است. از یک سو با توجه به حضور روسیه در میادین تولید نفت لیبی و در عین حال با توجه به جایگاه لیبی در بازار جهانی نفت، بی‌ثباتی در لیبی برای آمریکایی‌ها نگران‌کننده است. به همین دلیل است که دیدار رییس سیا از لیبی در ماه ژانویه را می‌توان به چنین موضوعی نسبت داد.
از سوی دیگر احتمال کشیده شدن لیبی به یک درگیری داخلی جدید و تبدیل شدن به دروازه‌ای برای مهاجرت به اروپا از طریق دریای مدیترانه را می‌توان کارتی در دست روسیه دانست. به گفته ناظران غربی در این سناریو، نقشی که گروه‌های شبه‌نظامی فعال در داخل لیبی ایفا می‌کنند، ضرورت حضور فعال آمریکا در این کشور جنگ‌زده را تقویت می‌کند.
در این زمینه به نظر می‌رسد خلیفه حفتر برای حفظ موقعیت خود در لیبی و افزایش مشروعیت در جامعه بین‌المللی، حداکثر منافع خود را بین دو قدرت در اولویت قرار می‌دهد. به همین دلیل او شروع به یک بازی دوجانبه میان آمریکا و روسیه کرده و به دنبال آن است که بنا بر موقعیت‌های مختلف میان واشنگتن و مسکو چرخش کند؛ امری که به نظر می‌رسد با توجه به نفوذ وی در شرق لیبی و حمایت‌هایی که از امارات و سایر کشورها پشت سر خود حس می‌کند، عبور از فرآیند بن‌بست‌گونه فعلی برای لیبی را پیچیده و دشوار می‌کند.