رقابت قطر و عمان برای میانجیگری میان ایران و مصر

گروه سیاسی- «گره‌های بزرگی از روابط بین‌الملل با دیپلماسی دولت سیزدهم در حال گشایش است»؛ این را معاون اجرایی ابراهیم رییسی گفته است. محسن منصوری که روز گذشته به دفتر امام جمعه کرج و نماینده ولی‌فقیه در استان البرز رفته بود تا از آخرین دستاوردهای دولت انقلابی به آیت‌الله حسینی‌همدانی گزارش دهد، با بیان اینکه «دولت سیزدهم با تمامی ظرفیت درصدد حل مشکلات، موانع و کاستی‌هاست»، در حالی «دیپلماسی دولت سیزدهم» را راهگشا خوانده و از گره‌گشایی در روابط بین‌الملل سخن گفته که این دولت بارها تاکید کرده «معیشت ملت و اقتصاد مملکت» را به «مذاکرات» و آنچه در روابط بین‌المللی جمهوری اسلامی تاثیرگذار است، گره نزده است! تا جایی که بیراه نیست اگر بگوییم یکی از پرتکرارترین شعارهایی که ابراهیم رییسی پیش و پس از انتخابات ریاست‌جمهوری مطرح کرده و می‌کند، همین شعار رییسی و تاکیدی است که او و همراهانش در دولت انقلابی دارند و مدعی هستند که اقتصاد مملکت را معطل سیاست خارجی و دیپلماسی دولت نکرده‌اند. با این همه اما حالا معاون اجرایی رییسی حتی در دیدار با یکی از ائمه جمعه که طبیعتا بر مسائل استان و شهری که در آن مسوولیت دارد، متمرکز است، از «دستاوردهای دیپلماسی دولت سیزدهم» سخن می‌گوید و نیز از «گره‌های بزرگی» که با تلاش دولت انقلابی در مسیر دیپلماسی و سیاست خارجی گشوده شده است.
هرچند در اثبات این گزاره هیچ تردیدی نیست که در دنیای امروز، اساسا ممکن نیست اقتصاد یک مملکت، مستقل از راهبرد سیاست خارجی و دیپلماسی مدیریت شود. اما دولت انقلابی کماکان از پذیرش این واقعیت طفره می‌رود و حاضر نیست به این مهم اذعان کند که نمی‌توان اقتصاد مملکت را بدون گام برداشتن در راستای بهبود وضعیت روابط خارجی سر‌ و سامان داد. جالب آنکه دولت انقلابی حالا پس از حدود نیمی از عمر چهارساله خود، در شرایطی دست‌کم در عمل به این واقعیت انکارناپذیر ایمان آورده و عمده توانش را در راستای حل برخی مشکلات دیپلماتیک و دردسرهای غیرضرور در روابط جمهوری اسلامی با قدرت‌های منطقه‌ای به‌کار گرفته و بیش از هر مساله، بر این مهم متمرکز است که هنوز به‌واقع بهبودی در وضعیت اقتصادی حاصل نشده است. با این همه اما این تلاش دوچندان دولت نسبت‌به ماه‌های آغازین کار این دولت، دست‌کم تا حدودی جلوی دردسرهای تازه اقتصادی و گرفتاری‌های بیشتر معیشتی را گرفته است. چنانکه حالا چندماهی است که آن شیب تند افزایش قیمت کالاها و تورم روزافزون ملایم‌تر شده و تاحدودی از آن سرعت سرسام‌آورِ کاهش ارزش پول ملی و افزایشِ نرخ ارز کاسته شده است. تحولاتی است که طبیعتا بخش عمده آن، ناشی از گشایش‌هایی است که در چند ماه گذشته در حوزه دیپلماسی و روابط خارجی جمهوری اسلامی انجام شده است. گشایش‌هایی که شاید مهم‌ترین نمونه و مصداقش را در جریان امضای توافقنامه‌ای شاهد بودیم که با میانجیگری چینی‌ها در پکن به امضا رسید و زمینه‌ساز ازسرگیری روابط کنسولی و دیپلماتیک جمهوری اسلامی با دولت عربستان سعودی شد. آنچه اما به‌خصوص در این چند روز گذشته، امیدها نسبت‌به تداوم ثبات و آرامش نسبی در اقتصاد را زنده نگه داشته، صرفا ناشی از آن توافقنامه روزهای پایانی اسفندماه سال گذشته نیست و علاوه‌بر آن، تحولاتی که در همین چند هفته گذشته شاهد بودیم، در این راستا موثر واقع شده است. تحولاتی که شاید با سفر اخیر پادشاه عمان به ایران به اوج رسید. به ویژه آنکه سلطان هیثم بن‌طارق پیش از عزیمت به تهران، راهی قاهره شده و با رییس‌جمهوری مصر در خصوص حل مشکلات دیپلماتیک با جمهوری اسلامی گفت‌وگو و رایزنی کرده بود؛ رایزنی‌هایی که در جریان دیدار پادشاه عمان با رهبری نیز ادامه یافت و حالا در آخرین تحول در این مسیر، سخنگوی دولت انقلابی از دستور ابراهیم رییسی به حسین امیرعبداللهیان در این خصوص خبر داده است. علی بهادری‌جهرمی که روز گذشته در یک نشست خبری به این مهم اشاره کرد، با تاکید بر «آمادگی دولت برای توسعه روابط با مصر»، گفت: «پس از فرمایش رهبری، رییس‌جمهوری به وزارت خارجه دستور داد که اقدامات لازم در این زمینه انجام شود.»
انتشار این خبر در خبرگزاری‌های داخلی اما به ویژه به این دلیل حائزاهمیت بود که همزمان، تحولات دیگری نیز در منطقه در جریان بود که هر کدام به‌نحوی به بهبود روابط تهران- قاهره یاری می‌رسانند، چنانکه حالا به نظر می‌رسد علاوه‌بر میانجیگری پادشاه عمان، یک چهره مهم دیگر در جهان عرب نیز در این راستا پیش‌قدم شده است. چه آنکه بنابر آنچه برخی منابع عراقی در گفت‌وگو با روسیاالیوم مطرح کرده‌اند، «عمار حکیم رهبر جریان حکمت ملی عراق نیز در سفرش به قاهره، حامل پیام‌های ایران برای ازسرگیری روابط با مصر خواهد بود». این منابع با اشاره به برگزاری چند نشست امنیتی میان مسوولان ایرانی و مصری در بغداد، اعلام کرده‌اند که عمار حکیم پیام ایران برای ازسرگیری روابط با مصر را به عبدالفتاح سیسی رییس‌جمهور این کشور منتقل کرده است؛ پیامی که به‌گفته این منابع عراقی «مثبت» بوده و مهم‌تر آنکه «پاسخ عبدالفتاح سیسی» نیز به این پیام، «مثبت» بوده است.این اما تنها تحول مثبت در مسیر بهبود روابط جمهوری اسلامی با کشورهای منطقه و مشخصا جهان عرب نیست، چنانکه همین دیروز «محمد الخلیفی وزیر دولت قطر در امور خارجه در سخنرانی خود در نشست گفت‌وگوهای عربی-ایرانی که در دوحه در حال برگزاری است، خواستار برگزاری گفت‌وگوهای سازنده میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس و ایران با هدف پایان دادن به تنش‌های منطقه و اولویت دادن به منافع ملت‌ها شده است». او که گفته «قطر همواره دیگر کشورها را به گفت‌وگو و دیپلماسی برای حل تمام مشکلات و نزدیک کردن رویکردها ‌و همچنین ایجاد تریبونی مورد اعتماد برای تمام طرف‌های بین‌المللی دعوت می‌کند»، بر این اساس، «خواستار ایجاد ساز‌‌وکارهای سازنده برای برگزاری گفت‌وگوها بر اساس احترام متقابل، حسن همجواری، عدم دخالت در امور داخلی دیگر کشورها و حل مشکلات از راه‌حل‌های مسالمت‌آمیز شده» و گفته «همه کشورها به یاد دارند که دوحه نزدیک به یک دهه است که همواره و از طریق تریبون‌های بین‌المللی خواستار برگزاری گفت‌وگوهایی فراگیر و هدفمند میان ایران و کشورهای عربی حاشیه خلیج (فارس) بوده است». محمد الخلیفی که سرنوشت همه کشورهای منطقه را «یکی» می‌داند، همچنین معتقد است: «نبود گفت‌وگو با ایران در تشدید بحران‌های منطقه در سطح انسانی، اقتصادی و زیست‌محیطی سهیم بوده است.»
اما این مقام قطری تنها سخنران دور دوم نشست گفت‌وگوهای عربی-ایرانی نبود و رییس شورای راهبردی روابط خارجی جمهوری اسلامی نیز به عنوان نماینده ایران در این نشست حضور داشت. سیدکمال خرازی که در آیین افتتاحیه این نشست در دوحه سخنرانی می‌کرد، به رهبران منطقه پیشنهاد داد که «در جهت دستیابی به یک «منطقه قوی» حرکت کنند». او که گام اول در این مسیر را «حل و فصل اختلافات از طریق گفت‌وگو» خوانده، با ابراز خرسندی از اقداماتی که در این راستا انجام شده، گفته: «رهبران منطقه هوشمندی خود را در اتخاذ سیاستی مستقل نشان داده‌اند؛ این تحولات نشانه بلوغ و هوشمندی کشورهای منطقه در بهره‌برداری از تحولات بین‌المللی به نفع کشور خود و منطقه تلقی می‌شود.»
همزمان با این تحولات در راستای بهبود روابط جمهوری اسلامی با قدرت‌های منطقه‌ای و جهان عرب، ظاهرا تغییر مشی دولت انقلابی در حوزه دیپلماسی نسبت به ماه‌های نخست ریاست‌جمهوری رییسی، بر روابط ایران با قدرت‌های بین‌المللی و کشورهای غربی و شرق دور نیز موثر بوده است. تا جایی که همین دیروز منابع آگاه دیپلماتیک و دولتی کره‌جنوبی از رایزنی مقامات کره و آمریکا برای آزادسازی
۷ میلیارد دلار پول بلوکه‌شده ایران در بانک‌های کره خبر داده و البته به نقل از «افرادی که در جریان این رایزنی‌ها بوده‌اند» به روزنامه
«کره اکونومیک دیلی» گفته‌اند:
«آزادسازی این پول‌ها ذیل شرایطی سختگیرانه و تنها به منظور استفاده ایران از این مبالغ برای اموری مانند هزینه‌های عضویت سازمان ملل و خریداری واکسن کرونا انجام خواهد شد.» این در حالی است که به‌گفته یک مقام دولتی در سئول، «اگر همه ‌چیز طبق برنامه پیش رود، انتظار داریم روابط خدشه‌دار شده‌مان با ایران به طور چشمگیری بهبود پیدا کند». البته این منابع مطلع گفته‌اند انتقال این مبالغ، در صورت موفقیت رایزنی‌ها، «به شعب بانک‌های ایران در کشورهای خاورمیانه و نه مستقیما به ایران» انجام خواهد شد تا دولت کره‌جنوبی و احتمالا ایالات‌متحده بتوانند «بر گردش و نحوه استفاده از آن نظارت کنند».