رمزگشایی از بنزین پتروشیمی‌ها

«جهان‌صنعت»- آلودگی هوا امسال نفسگیر شده، دیگر تعداد روزهای پاک در طول یک ماه از انگشتان دست فراتر نمی‌رود. همه شواهد نشان می‌دهد که این آلودگی‌ها از دو عامل نشات می‌گیرد؛ مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها و بنزین پتروشیمی‌ها.
شاید در هیچ سالی به شدت امسال هوای تهران و شهرهای بزرگ تا این اندازه آلوده نبوده است. شدت آلودگی حتی به شهرهای کوچک‌تر هم رسیده و دیگر نمی‌توان گفت که بنزین پتروشیمی‌ها سالم است. با این حال خیلی‌ها اصرار دارند که با دلایل علمی و استدلال‌های غیرقابل قبول بگویند بنزین پتروشیمی‌ها هوا را آلوده نمی‌کند و بر سلامتی افراد تاثیر ندارد؛ استدلال‌هایی که کارشناسان قبول ندارند و دست‌کم شواهد خلاف آن را نشان می‌دهد.
از میانه تابستان که کمبود بنزین به مساله مهم کشور تبدیل شد، دستور به پتروشیمی‌ها آمد که بنزین تولید کنند تا به جای واردات که ارز نیاز دارد، نیاز کشور از طریق پتروشیمی‌ها تامین شود. به دنبال این دستور، پتروشیمی‌ها اقدام به تولید بنزین کردند و از شهریور ماه بنا به گفته برخی منابع، بیش از یک‌سوم از تولید بنزین کشور از طریق پتروشیمی‌ها تامین شد.
هوا که سرد می‌شود و پدیده وارونگی شدت می‌گیرد، اثر بنزین پتروشیمی‌ها با مخلوطی از مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها، کوره‌های آجرپزی و کارخانه‌هایی که به جای گاز مازوت می‌سوزانند، خود را بیشتر نشان داده است.
بنزن غیراستاندارد
بنزین پتروشیمی مخلوطی از حلال‌های صنعتی مانند بنزن و تولوئن است. کارشناسان می‌گویند این ترکیب سرطان‌زاست. این در حالی است که مدیران و کارشناسان صنعت نفت بر این باورند که بنزین پتروشیمی، یکی از محصولات میانی تولیدشده در واحدهای پتروشیمی آروماتیکی است.ریفرمیت ترکیبی از اجزای مختلف است که حدود ۴۵ درصد از بنزین را تشکیل می‌دهد. ترکیبات خطی شاخه‌دار و آروماتیک‌های مختلف اجزای این ترکیب بوده و به همین دلیل عدد اکتان بالایی دارند و میزان سولفور در آن یک ppm است. ریفرمیت در پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌های تامین‌کننده اکتان‌افزا با فرآیند کاملا یکسانی تولید می‌شوند.
به گفته کارشناسان، بنزن مهم‌ترین ترکیب آروماتیکی است که برای سلامت مضر بوده و مطابق الزامات زیست‌محیطی محدود شده است. لذا این ترکیب در واحدهای جداسازی بنزن در پتروشیمی باید جداسازی و ترکیبی عاری از بنزن (حداکثر دو درصد حجمی) تولید شود. با این حال برخی منابع خبری می‌گویند که در حال حاضر فقط پتروشیمی نوری در مدار تولید اکتان‌افزا قرار دارد. یعنی بنزن تولیدی آن جداسازی می‌شود. حال آنکه در سایر پتروشیمی‌ها واحدهای جداسازی بنزن ندارند و بنزینی که تولید می‌شود، فاقد استاندارد است.
ماجرای تولید بنزین در پتروشیمی‌ها
حمید حسینی رئیس هیات‌مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی در این رابطه می‌گوید: قطعا بنزین یورو ۳ تولیدی در پتروشیمی‌ها کیفیت لازم را ندارد. از سویی آمار صادرات پتروشیمی نوری نشان می‌دهد بخشی از فرآورده این واحد پتروشیمی را برای تولید بنزین خریداری می‌کنند، به طوری که سال گذشته ۳۲ میلیون تن فرآورده نفتی و میعانات صادر شد و امسال به شدت کاهش پیدا کرده و این نشان می‌دهد که بخشی از فرآورده‌ها یا ذخیره و یا با بنزین پتروشیمی‌ها مخلوط می‌شوند.در همین حال خبرگزاری مهر هم به نقل از یک منبع آگاه نوشت: آنچه از پتروشیمی‌ها دریافت شده بنزین نبوده و ریفرمیت بوده است و دریافت بنزین از پتروشیمی‌ها صحت ندارد. بنابراین کیفیت ریفرمیت تولیدی پتروشیمی‌ها به نسبت پالایشگاه‌ها بسیار بالاتر بوده و بر این اساس کیفیت بنزین تولیدی کشور در روزهای گذشته نه‌تنها افت نکرده، بلکه افزایش یافته است.
… و اما ریفرمیت
بررسی سوابق تاریخی نشان می‌دهد که واحدهای ریفرمینگ از جنگ جهانی دوم به دلیل نیاز به بنزین گسترش یافت. هدف این واحدها افزایش عدد اکتان محصول بود. در واقع تولیدکنندگان بنزین با انجام تغییراتی در ترکیب محصولات خود در نهایت آروماتیک‌های مختلفی تولید می‌کردند که ریفرمیت نام گرفت. این آروماتیک‌ها دارای عدد اکتان بالایی بود و به همین دلیل ریفرمیت به عنوان جزء اصلی تشکیل‌دهنده بنزین مورد استفاده قرار گرفت.
بعدها ریفرمیت در پالایشگاه‌ها جهت تولید بنزین معمولی و سوپر مورد استفاده قرار گرفت. این ترکیبات در پالایشگاه‌های ایران هم مورد استفاده قرار گرفت. مثلا در حال حاضر در پالایشگاه اصفهان و پتروشیمی اصفهان نسبت به جداسازی ترکیبات تشکیل‌دهنده ریفرمیت اقدام می‌شد و پیش از احداث پتروشیمی اصفهان، پالایشگاه اصفهان این ریفرمیت را به بنزین معمولی و سوپر تبدیل می‌کرد.
در حال حاضر چهار مجتمع آروماتیکی در کشور فعال هستند که آروماتیک تولید می‌کنند؛ پتروشیمی اصفهان، پتروشیمی بندر امام، پتروشیمی بوعلی سینا و پتروشیمی نوری (برزویه) واحدهای پتروپالایشگاهی هستند که این ترکیبات را تولید می‌کنند اما جداسازی تنها در پتروشیمی نوری انجام می‌شود. بنابراین بنا به گفته منابع خبری، بنزین تولیدی سایر پتروشیمی‌ها کیفیت لازم را ندارد.
با این حال وزارت نفت می‌گوید این موضوع صحت ندارد و همه پتروشیمی‌ها واحد جداکننده دارند و در نتیجه بنزین تولیدی کیفیت لازم را دارد.
افزایش مصرف بنزین این روزها شرایط نگران‌کننده‌ای را پیش‌روی دولت قرار داده است. هرچند تنها راهکار موجود استفاده از بنزین پتروشیمی‌هاست، اما کاهش صادرات این واحدها هم باعث کاهش سود و ارزآوری آنها شده است. آن‌طور که جلیل سالاری معاون وزیر نفت می‌گوید، در حال حاضر تولید و مصرف بنزین یکسان است به طوری که روزانه ۱۰۵ میلیون لیتر تولید و ۱۰۳ میلیون لیتر بنزین مصرف می‌شود.
افزایش مصرف بنزین باعث شده که صادرات این محصول عملا متوقف شود. علی زیار سرپرست معاونت شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران در این رابطه به مهر گفته است: در شرایط فعلی صادرات و واردات بنزین انجام نمی‌شود و در حال ذخیره‌سازی بنزین برای ایام نوروز هستیم، زیرا در ایام نوروز میزان مصرف بنزین افزایش پیدا می‌کند.