رمزگشایی از چالش‌های میراث و گردشگری

نادر نینوایی- در یک سال اخیر دو حوزه میراث فرهنگی و گردشگری کشور با مشکلات و چالش‌های ریز و درشتی مواجه بوده‌اند. در حوزه میراث فرهنگی مخاطرات جدی که همواره بافت‌های تاریخی کشور را تهدید کرده است، موجب نگرانی شدید فعالان و دوستداران تاریخ و تمدن ایران شده است. در این حوزه، بلاتکلیف ماندن محوطه‌ها و تپه‌های تاریخی و اختصاص نیافتن زمین‌های معاوض برای جا‌به‌جایی روستاها و مزارعی که بعضا روی محوطه‌های تاریخی مسقر هستند، مساله‌ساز شده است.
در حوزه گردشگری نیز اوضاع اگر از حوزه میراث وخیم‌تر نباشد، کم‌مشکل‌تر نیز نیست. عملیات نظامی ایران و اسرائیل در یک سال اخیر علیه یکدیگر، بروز جنگ در منطقه، تنش‌های ایران با غرب بر سر مساله هسته‌ای و دست آخر روی کار آمدن دونالد ترامپ در آمریکا و اثرات جانبی آن، صنعت گردشگری ایران را با شرایطی بحرانی مواجه کرده است.
برای بررسی بیشتر و عمیق‌تر چالش‌های دو عرصه مهم میراث فرهنگی و گردشگری کشور مسائل و مشکلات موجود را با علی دارابی، معاون میراث فرهنگی کشور و انوشیروان محسنی‌بندپی، معاون گردشگری کشور در میان گذاشتیم و برنامه‌ها و راهکارهای این دو را برای نجات این دو بال مهم وزارتخانه جویا شدیم.
مسیر مواجهه با چالش‌های میراث فرهنگی
یکی از مسائلی که در دولت سیزدهم بسیار انتقاد‌برانگیز شد، مطرح شدن سیاست‌های انقباضی در قبال حرائم بافت‌ها و آثار تاریخی بود. عنوان شدن کلیدواژه‌هایی نظیر «تزاحم میراث فرهنگی»، «بافت فرسوده» و «سیاست‌های انقباضی حرائم» از سوی برخی مسوولان پیشین در مقطعی باعث دامن زدن به نگرانی‌های فعالان میراث فرهنگی کشور شد.
امروز هم اصرار مدیریت شهری قزوین بر ایجاد خیابان انصاری شرقی در بافت تاریخی قزوین، مخاطره‌ای جدی برای بافت این شهر محسوب می‌شود. در اردبیل و در نزدیکی بقعه شیخ‌صفی‌الدین هم این خطرات به شکل دیگری وجود داشته و در شیراز نیز برخی طرح‌های توسعه تبدیل به چالشی جدی برای بافت تاریخی ثبت ملی شده «شهرِ راز» شده است.
علی دارابی، قائم‌مقام وزیر میراث فرهنگی در پاسخ به پرسش «جهان‌صنعت» در مورد علت شرایط نامطلوب بافت‌های تاریخی و سیاست‌های وزارتخانه در قبال مشکلات موجود گفت: در بحث بافت‌های تاریخی همانگونه که اشاره فرمودید، وزارت میراث فرهنگی وظیفه دارد از این بافت صیانت کند و مشوق‌هایی را برای کسانی که در این بافت‌ها سکونت دارند، فراهم آوریم. در واقع باید با توجه به طرح‌های توسعه کشور بتوانیم نسبت میراث را با این طرح‌ها تعریف کنیم. در مورد خیابان انصاری شرقی در قزوین که به آن اشاره داشتید رسما میراث فرهنگی مخالفت خود را با آن اعلام کرده است و حتی شهردار آنجا از مدیر کل میراث فرهنگی قزوین شکایت کرده، بنابراین رویکرد ما در این زمینه مشخص است. مواضع ما نیز درخصوص این موضوع هم روشن است.
وی افزود: بافت تاریخی ۳۶۰‌هکتاری شیراز در همین دوره‌ای که بنده معاون میراث فرهنگی کشور بودم به ثبت ملی رسید و اخیرا هم که ۵۷‌هکتار (دیگر) از بافت برای فاز اول در شورای عالی معماری و شهرسازی با حضور وزیر محترم مسکن و شهرسازی قرار شد به سرانجام برسد. در واقع دقیقا مبتنی بر ملاحظات میراث فرهنگی، ماجرای این ۵۷‌هکتار بر مبنای آن ۳۶۰‌هکتار دنبال خواهد شد. در دولت قبل نیز بانک مرکزی وام‌هایی را برای مرمت در بافت‌های تاریخی اختصاص داد و در مرحله بعد درخواست کردیم رقم اختصاص یافته، افزایش یابد. در همایشی که چند هفته قبل داشتیم، معاون محترم راه‌و‌شهرسازی با ما صحبت‌هایی داشت تا درخصوص بافت‌های فرسوده که در بعضی موارد به بافت‌های تاریخی تنه می‌زنند همکاری داشته باشیم. همکاری شهرداری‌ها برای نجات بافت نیز می‌تواند طرف توجه قرار گیرد.
قائم‌مقام وزیر میراث فرهنگی ادامه داد: در یک جاهایی هم خیلی قرص و محکم ورود کردیم که خروج باغ بهشهر از حریم بهشهر یکی از این موارد است. جناب آقای دکتر صالحی‌امیری در این زمینه نامه‌ای به وزیر راه‌و‌شهرسازی نوشتند و به اتفاق آرا باغ از حریم خارج شد و از این موضوع صیانت شد. در شورای عالی معماری و شهرسازی مصوبه‌ای برای در نظر گرفتن شهردار در بافت‌های تاریخی داشتیم و به نظرم این موضوع می‌تواند خیلی کمک‌کننده باشد. نکته دیگر مربوط
به «سند ملی میراث فرهنگی» است که به زودی در دستور کار
شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار می‌گیرد و سند مرجعی محسوب می‌شود. دارابی افزود: «از شورای عالی معماری و شهرسازی درخواستی داشتیم که مصوب هم شد و به موجب آن الحاق شهرهای جدید و مسائلی از این قبیل حتما باید با توجه به ملاحظات میراث فرهنگی انجام شود. در سفر اخیری هم که دکتر صالحی‌امیری به سیلک کاشان و چگاسفلی داشتند با سرکار خانم دکتر صادق (وزیر راه‌و‌شهرسازی) گفت‌و‌گویی انجام و مکاتباتی شده است و موافقت ایشان گرفته شده و این موضوعات را با جدیت دنبال می‌کنیم. در نهایت گفتمان ما در میراث، ضمن صیانت از میراث فرهنگی حمایت از حقوق مردم و کمک به توسعه و عمرانی کشور
است.»
لزوم افزایش بودجه تبلیغاتی گردشگری
در سال‌های اخیر کشورهای منطقه گام‌هایی جدی جهت معرفی جاذبه‌های خود و حتی ایجاد جاذبه‌های جدید گردشگری برداشته‌اند. پروژه‌هایی نظیر «نئوم» و «باهیج» در عربستان، ورود چهره‌هایی سرشناس از خوانندگان مشهور جهان گرفته تا فوتبالیست‌ها به این عربستان و کشورهای حوزه خلیج‌فارس، گام‌هایی مهم جهت معرفی ظرفیت‌های گردشگری این کشورها به جهانیان بوده است. در ترکیه نیز تولید انبوه سریال‌های تلویزیونی که در بین آنها جاذبه‌های تاریخی و گردشگری این کشور به شکل ویژه به نمایش درمی‌آید، کمکی شایانی در جهت جذب گردشگران بین‌المللی به ترکیه بوده است.در ایران اما به سبب تنش‌های دیپلماتیک با غرب، وزیر گردشگری و دولت ترجیح داده‌اند که به جای چشم امید دوختن به اروپا و آمریکا، تمرکز خود را بر کشورهای محور نوروز، چین، روسیه، هند و کشورهای عضو پیمان بریکس بگذارند. طبیعی است چنانکه قصد جذب گردشگر از این کشورها وجود داشته باشد باید با تبلیغاتی نظیر آوردن هنرپیشه‌های سرشناس آنها یا معرفی ایران روی پیراهن تیم‌های ورزشی این کشورها زمینه جذب گردشگر را فراهم آورد.
انوشیروان محسنی‌بندپی، معاون گردشگری کشور در پاسخ به این پرسش که برای جا نماندن از رقابت منطقه‌ای و جذب گردشگر از کشورهای هدف چه برنامه مشخصی دارد به «جهان‌صنعت» گفت: یکی از مولفه‌های موثر برای فروش انواع محصولات مساله تبلیغات و بازاریابی است، بنابراین تبلیغات و بازاریابی، اصلی پذیرفته شده که باید به آن سو حرکت کرده و برنامه‌های‌مان را به آن سمت سوق دهیم. وی افزود: «به این منظور دو کار را در دست انجام داریم؛ اول آنکه ذی‌نفعان خود نظیر آژانس‌ها، هتلداران، تورگردانان، بومگردی‌ها و… را متوجه اهمیت تبلیغات کنیم. اینها باید متوجه شوند که تبلیغات می‌تواند در بازاریابی بسیار موثر باشد. بحث دوم اما خود وزارتخانه است، خمیرمایه اعتبارات وزارتخانه بسیار کوچک است. وزارتخانه پنج معاونت دارد که شاید هر یک به اندازه یک وزارتخانه مسوولیت داشته باشند اما ساختار آنها بسیار کوچک است. برای آنکه ضرورت اجرایی شدن تکالیف قانون برنامه هفتم توسعه را پیاده کنیم، مبلغ ۲۵۰‌میلیون دلار برای تبلیغات دولتی در نظر گرفته‌ایم. همانطور که اشاره کردید قطر، امارت و ترکیه برای پذیرش هر گردشگر پنج دلار بودجه تبلیغاتی کنار می‌گذارند. این میزان برای ایران حدود دو و نیم سنت است. با همت وزیر محترم گردشگری اما هم اعتبارات هزینه‌ای و هم اعتبارات سرمایه‌ای و تملک دارایی یکی به میزان ۵۰ و دیگری به میزان ۶۰‌درصد رشد داشته‌اند که نسبت به متوسط رشد بودجه دستگاه‌های اجرایی بی‌نظیر است. لذا به این سمت و سو حرکت می‌کنیم و امیدواریم شما نیز کمک کنید تا ضعف کمبود اعتبارات تبلیغاتی را با توان و ظرفیت شما عزیزان خبرنگار جبران کنیم.»